Рухани жаңғыру – ұлттық сананың әртүрлі полюстерінің ымыраға келуі.
Ойлау және тіл
Сананың өзегі – ойлау. Адам өз ойын басқаларға тіл арқылы айтып немесе жазып жеткізеді. Тыңдаушы да сөйлеушінің ойын тіл арқылы түсінеді.
Тіл - дүниені тану процесінде ақпаратты қалыптастыру, сақтау және жеткізу қызметін атқаратын таңбалар жүйесі.
«Тіл дегеніміз — ойдың тікелей шындығы» (К. Маркс). Тіл - ойдың материалдық қабығы.
«Ішімдегінің бәрі - тілімде,
тілімдегінің бәрі – түсімде» (қазақ мақаласы )
М. Қашгари: «Әдептің басы – тіл», «тіл – тәрбиелілік пен қайырымдылықтың басы», «тіл түйгенді тіс шеше алмайды», «шақпақты шақса – от тұтанар, сөз ұғындырылса – ой білінер» .
М. Қашгаридың «Диуани лұғат ат-түрк» атты еңбегі - түркі тілді халықтардың ойлау логикасы мен тұрмысының, тарихының өзіндік философиясы М. Қашгаридің тіл философиясы Махмуд әл Қашгари (1028-1101) ХХ ғ. философиясындағы тілге бетбұрыс Лингвистикалық философиясында Людвиг Витгенштейн: «Менің тілімнің шеңбері менің дүниемнің шеңберін құрайды» - деп жариялады Постмодернистік филосо-фиясында сана мәтін ретінде түсіндірілді (Ж.Деррида, Ж.Делез) Л.Витгенштейн (1889-1951) Жак Деррида(1930-2004) Философиядағы бейсаналық әр түрлі көріністер мен әртүрлі атауларға ие болды:
бұл болмыстың тәуелсіз түсініксіз мәні (мистика, романс);
аффектілер және түсініксіз идеялар (Спиноза);
-сезінбейтін қабылдау (Лейбниц);
генерациялау принципі, әлемді құру (Шеллинг);
-адамның еркін әрекет ету принципі (Фихте);
әлемнің негізінде жатқан ерік (Шопенгауэр),
ғаламның панпсихизмге немесе жалпыға бірдей сезіну қабілетіне негізделген рухани қағидасы (Э. фон Хартман);
билікке деген ерік (Ницше),
интуитивті идеялар мен қабылдаулар (Бергсон) және т.б.
