«Программалау 3» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені

Идентификатор

Маңызды ерекшелік компилятор идентификаторға символдардың кез келген санын беруге рұқсат береді. Дегенмен, маңызды болып бірінші 31 символ саналады. Идентификатор айнымалыларды, функцияларды, құрылымдарды жариялау кезеңінде құрылады, содан кейін оны жасалатын (разрабатываемый) программаның келесі операторларына пайдалануға болады. Идентификаторды таңдау кезінде мынандай маңызды ерекшеліктер бар:

Біріншіден, идентификатор кілттік сөздермен, белгіленген сөздермен (зарезервированные слова) және Си тілінің компилятор библиотекасының функция аттарымен сәйкес келмеуі керек.

Екіншіден, ( _ ) астын сызу символының идентификатордың бірінші символы ретінде пайдаланылуына ерекше көңіл аудару керек. Осылай құрылған идентификатор бір жағынан жүйелік функциялардың және немесе айнымалылардың аттарымен сәйкес келуі мүмкін, екінші жағынан мұндай идентификаторларды пайдалану кезінде программалар басқа орынға апарыла алмауы мүмкін, яғни оларды басқа типті компьютерлерде пайдалануға болмайды.

‡шіншіден, ішкі айнымалыларды анықтау үшін пайдаланылатын идентификаторларға пайдаланылатын байланыс редакторы жасайтын шектеулер салынуы тиіс (байланыс редакторының немесе әр түрлі редакторлардың әр түрлі версияларын пайдалану ішкі айнымалылардың аттарына талаптар қоятынын ескерейік).

Кілттік сөздер

Кілттік сөздердің тізімін келтірейік

auto double int struct break else long switch

register typedef char extern return void case float

unsigned default for signed union do if sizeof

volatile continue enum short while

Сонымен қатар Си тілінің жүзеге асуының қарастырылатын версияларында белгіленген сөздер болып мыналар саналады:

_ asm, fortran, near, far, cdecl, huge, pascal, interrupt .

far, huge, near кілттік сөздері жады облысында көрсеткіш өлшемдерін анықтауға мүмкіндік береді. _ asm, cdelc, fortran, pascal кілттік сөздері басқа тілдерде жазылған функциялармен байланыс ұйымдастыру үшін қызмет етеді. Сонымен қатар Си тіліндегі құрылатын программа денесіндегі ассемблер тілінің командаларын пайдалану үшін де қолданылады. Кілттік сөздер идентификаторлар ретінде пайдаланыла алмайды.

Программа мәтінінде түсініктемелерді (комментарийлерді) пайдалану.

Түсініктеме – бұл символдар жиыны. Бұл символдар жиынына келесі шектеулер қойылады. Түсініктемені көрсететін символдар жиынының ішінде түсініктемелердің сәйкес (/* және */) басы мен соңын анықтайтын арнайы символдар болуы мүмкін емес.

Түсініктемелер бір жол ретінде де бірнеше жол ретінде де болатынын ескерейік. Мысал:

/* программаға түсініктеме */

/* алгоритм басы */

немесе

Түсініктемелердің қате белгіленуі

/* алгоритмге Түсініктеме /* шеттік есепті шешу */ */

немесе

1. 
   С++ тілінде кілттік сөздер мен идентификаторларда пайдаланылатын символдады ата.
   
2. 
   ESC-тізбектер деген не?
   
3. 
   Тұрақты шамалар қалай сипатталады?
   
4. 
   Идентификатор қалай жазылады?
   
5. 
   Кілттік сөздерді ата.
   
6. 
   Программа мәтінінде түсініктемелерді (комментарийлерді) қалай пайдаланады?
   

Си тілінің басқа тілдерден (PL1, FORTRAN, және т.б.) маңызды айырмашылығы программада пайдалнылатын барлық айнымалыларды (оларға сәйкес типтерін көрсету арқылы) жариялауға әкелетін жасыру принципінің (принцип умолчания) болмауында.

Айнымалыны жариялау мына түрде болады:

[жады класының спецификаторы] сипаттаушы (описатель) типіндегі спецификатор [=бастаушы (инициатор)]

[.сипаттаушы [=бастаушы] ] ...

Сипаттаушы – қарапайым айнымалының идентификаторы не тік жақшамен, дөңгелек жақшамен немесе жұлдызшамен (жұлдызшалар жиыны) берілген.

Тип идентификаторы – жарияланатын айнымалының типін анықтайтын бір немесе бірнеше кілттік сөздер. Си тілінде стандартты мәліметтер типінің жиынтығы бар. Оны пайдаланып мәліметтердің жаңа бірегей (уникальный) типін құруға болады.

Бастаушы – жариялау кезінде айнымалыға меншіктелетін бастапқы мәнді немесе бастапқы мәндердің тізімін береді.

Жады класының спецификаторы – Си тілінің төрт кілттік сөздерінің бірімен анықталады (auto, extern, register, static) және бір жағынан жарияланатын айнымалыға жады қалай үлестірілетінін көрсетеді, екінші жағынан осы айнымалының көруге болатын облысы, яғни оған программаның қандай бөліктерімен көрінуге болады.

Мәліметтер типінің категориялары.

Мәліметтердің негізгі типін анықтайтын кілттік сөздер

char float

int double

short long double

long

signed

Кез келген типті айнымалы модификацияланбаған түрде жариялана алады. Бұл const кілттік сөзінің тип спецификаторына қосылуымен жүзеге асады. const типті объектілер тек оқу үшін пайдалылатын мәліметтерді көрсетеді, яғни бұл айнымалыға жаңа мән меншіктеле алмайды. Егер const сөзінен кейін тип спецификаторы жоқ болса, онда int типті спецификатор деп түсінілетінін ескерейік. Егер const кілттік сөзі құрама типтерінің (массив, құрылым (структура), қоспа, санап шығу (перечисление)) жариялануның алдында тұрса, онда бұл әр сол сияқты элемент модификацияланбаған болуына әкеледі, яғни оған мән бір-ақ рет меншіктелуі мүмкін.

Мысалдар:

const double А=2.128Е-2ж

const B=286; (const int В=286 деп түсініледі)

Құрама мәліметтердің жариялануы төменде көрсетілетін болады.

Бүтін типті мәліметтерді анықтау үшін мәліметтер диапазонын және айнымалыға бөлінетін жады облысының өлшемін анықтайтын әр түрлі кілттік сөздер пайдаланылады.

signed және unsigned кілттік сөздері міндетті емес екенін ескере кетейік. Олар жарияланатын айнымалының нөлдік битінің қалай түсіндірілетінін көрсетеді, яғни егер unsigned кілттік сөзі көрсетілсе, онда нөлдік бит санның бөлігі ретінде түсініледі, кері жағдайда нөлдік бит таңба (знак) ретінде түсініледі. unsigned кілттік сөзі жоқ болған жағдайда бүтін айнымалы таңбалы деп саналады. Сол жағдайда, егер тип спецификаторы signed немесе unsigned кілттік типтерінен тұрса және әрі қарай айнымалының идентификаторы тұрса, онда ол int типті айнымалы ретінде қарастырылады. Мысалы:

unsigned int n;

unsigned int b;

int c; (signed int с деп түсініледі);

unsigned d; (unsigned int d деп түсініледі) ;

signed f; (signed int f деп түсініледі).

char типті модификатор символды (символдардың массивтен көрінуі) көрсету үшін немесе жолдық әріптерді (литералдарды) жариялау үшін пайдаланылатынын ескерейік. char типті объектінің мәні болып көрсетілетін символға сәйкес код (1 байт өлшемімен) саналады. Орыс алфавитінің символдарын көрсету үшін мәліметтер идентификаторының типінің модификаторы unsigned char түрінде болатындықтан, орыс әріптерінің кодтары 127 өлшемінен асып кетеді.

Ескерту: Си тілінде жадыдағы көрініс және int unsigned int типті модификаторлы идентификаторлар үшін мән диапазоны анықталмаған. signed int типті модификаторлы айнымалы үшін жады өлшемі әр машинада әр түрлі өлшемде болатын машина сөзінің ұзындығымен анықталады. Осылай 16-разрядты машиналарда сөз өлшемі 2 байтқа тең, 32-разрядты машиналарда сәйкесінше 4 байтқа, яғни int типі пайдаланылатын ДЭЕМ-нің архитектурасына байланысты short int немесе long int типтеріне эквивалентті. Осылайша сол бір программа бір компьютерде дұрыс, ал басқа компьютерде қате жұмыс істеуі мүмкін. Орын алатын айнымалының жады ұзындығын анықтау үшін көрсетілген тип модификаторының ұзындығының мәнін қайтаратын Си тілінің sizeof операциясын пайдалануға болады.

Мысалға:

a=sizeof(int);

b=sizeof(long int);

c=sizeof(unsigned long);

d=sizeof(short).

Сонымен қатар сегіздік және оналтылық тұрақтылар да unsigned модификаторына ие бола алады. Бұл u немесе U префиксін (бұл префикссіз тұрақты таңбалы деп саналады) тұрақтыдан кейін көрсету арқылы орындалады.

Мысалға:

0xA8C (int signed);

01786l (long signed);

0xF7u (int unsigned).

Қалқыма типті мәліметтер (данные плавающего типа).

Қалқыма нүктесі бар санды көрсететін айнымалылар үшін келесі тип модификаторлары пайдаланылады: float, double, long double (Си тілінің кейбір жүзеге асыруларында long double жоқ). float типті модификатордың өлшемі 4 байт орын алады. Оның 1 байты таңба үшін, 8 биті артық экспонентаға және 23 биті мантисса үшін кетеді. Мантиссаның үлкен биті әрқашан бірге тең екенін ескерейік, сондықтан ол толтырылмайды, осыған байланысты қалақыма нүктесі бар айнымалының мәнінің диапазоны шамамен 3.14Е-38-ден 3.14Е+38-ге дейін.

Double типінің өлшемі жадыдан 8 бит орын алады. Оның форматы float форматына ұқсас. Жадының биттері келесі түрде үлестіріледі: 1 бит таңба үшін, 11 бит экспонента үшін және 52 бит мантисса үшін. Мантиссаның үлкен битінің түсірілуінің есебінен мән диапазоны 1.7Е-308-ден 1.7Е+308-ге дейін болады.

Мысалдар:

float f, a, b;

double x, y.

Си тілінде жазылған программа препроцессорлар директивасынан, бас айнымалыларды жариялаудан, бір немесе бірнеше функциядан(ішінде біреуі негізгі –main), функция программаның жұмысын басқарады.

Программаның жалпы құрылымы мынадай:

< препроцессорлар директивасы >

< typedef қолданушының типін анықтау>

< функция прототиптері >

<бас объектілерді анықтау>

<функциялар>

Функциялар өз алдына мынадай құрылыммен жазыладыу:

<жады класы> <тип> < функция аты> (<параметрлерді жариялау>)

{ - функция басы

} - функция соңы

Негізгі бөлімдерінің жалпы құрылымдарын қарастырайық.

Си тіліндегі программаны компиляциялау кезінде алдымен (препроцессорная) автоматты түрде программаның текст өңделеді. Препроцессорлар директивасының көмегімен программаның тексін өңдеу жолдары беріледі.

Директивалар мынадай тәртіппен жазылады:

• 
  барлық препроцессорлы директивалар # символынан бастап жазылады.
  
• 
  Барлық директивалар бірінші позициядан басталады.
  
• 
  # символынан кейін бірден препроцессордың жұмысын тағайындайтын директива аты жазылады.
  

#include - файлдық енгізу-шығарудың стандартты функцияларын жариялайтын файлды қосады.

#include - консольмен жұмыс істеу функцияларын қосады;

#include - графиктік функцияларды қосады.

#include - математикалық жункцияларды қосады.

#define (определить) директивасы макроконстанта құрады және оның әсері бүкіл файлға беріледі.

Мысалы: #define PI 3.1415927

Препроцессорлық өңдеу кезінде PI идентификаторы 3,1415927 шамасымен ауыстырылады. .

#include

#include < conio.h> /* препроцессор директивасы */

#define PI 3.1415927

void main() // Негізгі функцияның тақырыбы

{ // функция басы

int num; // num айнымалысын жариялау

num=13 ; // меншіктеу амалы

clrscr(); // экранды тазарту

printf(" \n Тұрақты pi=%7.5f\n %d – бақытты \n”, PI, num);

} // функция соңы

Нәтижесі:

Тұрақты pi =3.1415927

13 – бақытты сан

Программаның тексінен көріп отырғанымыздай амалдар мен операторлар жиыны үтірлі нүктемен аяқталып отырады. Түсініктемелер /* */ символдарының арасына немес // символынан басталып жолдың соңына дейін жазылады.

Шығару функциясы

Басқарушы жол тырнақшаға алынып, компиляторға шығарылатын информацияның типін білдіреді. Оның құрамына түрлендіру амалдары, басқарушы символдар кіруі мүмкін. Тү.рлендіру форматы:

мұндағы флаг мына мәндерді қабылдауы мүмкін:

#include

#define PI 3.1415926

main()

int number=5, cost=1000, s=-777;

float bat=2500, x=12.345;

printf ("%d студент %f стипендия алады.\n", number, bat);

printf ("pi саны тең%f.\n", pi);

printf ("Си тілін оқы.\n");

printf ("Заттың бағасы %d%s.\n", cost,"Тенге.");

printf ("x=%-8.4f s=%5d%8.2f ", x, s, x);

}

Енгізу функциялары

gets () функиясы символдар жолын ENTER басылғанша енгізеді. scanf функциясы кез-келген типті информацияны форматтап енгізуге қолданылады. Жалпы түрі:

Енгізу ерекшелігін мына программа үзіндісімен көрсетейік.

int course;

float grant;

char name[20];

printf ( "Оқитын курсынды, стипендияңды, атыңды көрсет, \n");

scanf ( "%d%f", &course, &grant);

scanf ( "%s", name); /* & символдар жолы үшін жазылған жоқ */