МОДУЛЬ 11-дәріс: “Семинар сабағына дайындық әдістемесі”

3 МОДУЛЬ 11-дәріс: “Семинар сабағына дайындық әдістемесі”

• 
  біріншіден, семинарлар теорияларды терең зерттеуге, студенттердің бойында өз бетінше шығармашылық ойлауды қалыптастыруға біршама жақсы мүмкіндікті білдіреді;
  
• 
  екіншіден, семинарлар – бұл жас оқытушылардың педагогикалық іс-әрекеті басталатын, оқу формасы;
  
• 
  үшіншіден, семинардың жетістігі оқытушыларға да, студенттерге де тәуелді.
  

Семинардың негізгі қызметтерін былайша көрсетуге болады:

1. 
   оқу-танымдық қызмет – дәрістерде және өз бетінше жұмыс жасау барысында алынған білімдерді бекіту, кеңейту және тереңдету;
   
2. 
   оқытушылық қызмет – ел алдында сөйлеу мектебі, материалды таңдап алу және жалпылау дағдыларын дамыту;
   
3. 
   ояту қызметі – біршама белсенді және мақсатқа бағытталған жұмысқа дайындық күйін талдау негізінде ояту;
   
4. 
   тәрбиелеуші қызмет – дүниетаным мен сендірудің қалыптасуы, өз бетіншелікті, ғылыми ізденісті, орындаушылықты тәрбиелеу;
   
5. 
   бақылаушы қызмет – студенттердің білім деңгейін және өз бетінше жұмысының сапасын бақылау.
   

• 
  бақылау-оқыту семинары, оның барысында фронтальды сұрақтама, жазбаша сыныптық бақылау жұмыстары өткізіледі. Басты мақсат – оқушылардың максималды түрде толық бақылау.
  
• 
  оқыту семинары, онда зейіннің орталығы студенттердің өз бетінше баяндауы, кеңейтуші және толықтырушы дәрістік материал болып табылады;
  
• 
  шығармашылық семинар, ол пікір-талас, пресс-конференция, диспут, елдің алдында реферат қорғау формаларында оқушылардың шығармашылық өз бетіншелігін максималды қамтамасыз ету;
  
• 
  практикалық сабақ, ол нақты әдебиетті зерттеу бойынша, іскерлік (рөлдік) ойындар түрінде, компьютердің көмегімен тапсырмаларды шешу, экскурсиялар немесе ғалымдармен, практиктермен, оқытушылармен және басқа жоғарғы оқу орны студенттерімен кездесі түрінде өткізілуі мүмкін.
  

Студенттер семинарға дайындалғанда семинардың тақырыбымен және жоспарымен танысады, оның мәні мен әдістемелік ерекшеліктерін айқындайды, баяндама жасауға материалдар жинақтайды. Қиындықтар мен мәселелер туындаған жағдайда студенттер кеңес алуға келеді (топтық және индивидуалды). Осылайша, практикалық сабақ, семинар ұсыналған әдебиеттерді өз бетінше оқудың нәтижесі болып табылады, ол еркін жағдайда пікір алмастыруға, әлі толық айқын емес және көрген нәрселерін анықтауға мүмкіндік береді.

1. 
   Сабақтың тақырыбы.
   

Б) Сабақтың мақсаты мен міндеттері: танымдық, тәрбиелік, дамытушы, әдістемелік.

В) Аталған тақырып бойынша әдебиеттерді таңдау.

2. 
   Семинарды ұйымдастыру формасы:
   

• 
  Сұрақ-жауаптық;
  
• 
  Әңгімелесу;
  
• 
  Баяндамалар;
  
• 
  Жазбаша рефераттарды талқылау;
  
• 
  Пікір-талас;
  
• 
  Рөлдік ойын және т.б.
  

3. 
   Сабақтың жоспар-конспектсін құрастыру, онда қарастырылып отырған мәселені шешу барысында негізгі тақырыпты, міндеттерді, қарама-қайшылықтарды бейнелейді.
   
4. 
   Талқыланған тақырыптың резюмесі.
   
5. 
   Семинар сабағының өткізілгеннен кейінгі барысының талдамы.
   

Жоғарғы оқу орнындағы тәрбие үрдісі оқушылардың (студенттердің) тұлғасымен, олардың жастық және психологиялық ерекшеліктерін білумен байланысты бір қатар сипаттамаларды, сонымен қатар жоғарғы мектептегі оқытудың спецификасын есепке ала отырып құрылуы қажет. Жоғарғы оқу орнындағы тәрбиелік үрдісті комплекстік идеясын есепке ала отырып іске асырылуы тиіс. Бұл идея тәрбиелеу үрдісінің барлық элементтерін, тәрбиелік тапсырмаларды проекциялаудан, мазмұнды, тәрбиелік әсерлердің формалары мен әдістерін таңдаудан, тәрбие жұмысының барлық қатысушыларының бірлескен іс-әрекетін ұйымдастырудан тәрбиенің нәтижелерін талдауға дейінгі элементтерін органикалық сәйкестендіруді талап етеді. Тәрбиеге комплекстік бағытта студенттің мүмкіндіктері мен қабілеттіліктерін ашу мүмкін болып табылатын, студенттің барлық іс-әрекеттерінің ұйымдасуы болады. Ю.П. Азаровтың пікірінше: “Бұл оқыту-тәрбиелеу үрдісі тәрбиенің барлық бөліктері, тәрбие үрдісінің барлық жүйелері сәйкес өзара әрекетте болатын біртұтастықтыбілдірген жағдайда мүмкін болып табылады.

Ондай жүйелерге мыналар жатады:

1 – технологиялық (материалдық жағдайлар, режим, іс-әрекеттің түрлері, әдістері, оқу және тәрбиелік жоспар, жобалаудың, жетекшіліктің және бақылаудың бірдей жүйесі);

2 - әлеуметтік-психологиялық (қатынастардың барлық түрлері: заттық әлемге, адамдарға, өз-өзіне қатынас);

3 – этикалық жүйе (студенттің бүкіл рухани-эмоционалды өмірі, оның танымдық белсенділігі, ұнамдылығы, жетілдіруге талпынысы)”.

Кез-келген тәрбие технологиясының мәні мынада: мақсат қою, оған қол жеткізу жолдарын анықтау, тәрбие жоспарын құрастыру; осыған ұқсас істерді орындау тәжірибесімен танысу; жұмыс қалай жүруі керектігін айқындау; көмекшілерді, орындаушыларды таңдау; қызметтерді бөлу; не істеу керектігін түсіндіру; жұмысты бақылау; іс-әрекеттің қорытындысын жасау. Психологиялық-педагогикалық техника студенттердің тәртіптілігін басқаруға, оқытушыға қажетті иілгіштікті қалыптастыруға, психологиялық-педагогикалық әсерлердің әдістерін дұрыс қолдануға мүмкіндік береді.

• 
  студенттік топтың әрбір мүшесінің дәрежесі мен қызметтік жүріс-тұрыспен анықталмаған жеке студенттердің әсері арасындағы қарама-қайшылықтар;
  
• 
  іс-әрекетті ұйымдастырумен ізделетін мақсаттардың тұлғалық мәнді мақсаттарға сәйкес еместігі;
  
• 
  микро ортаның ұнамды тәжірибесінің қоғамдық мораль бағдарларымен сәйкессіздігі;
  
• 
  бір жағынан, студенттерде жеткілікті дамыған еріктік сфераның, жинақылығының екінші жағынан, оқытушының талап қойғыштығының жоқтығы.
  

1. 
   әрбір студентпен жұмыста жақын психологиялық-педагогикалық тапсырманы қою;
   
2. 
   өзара ақниеттік және өзара көмектесу атмосферасын қалыптастыру;
   
3. 
   күнделікті өмірдегі жақын қоршаған ортаның тәрбиелік әсерлерін есепке алу;
   
4. 
   коллективтің құрылымы, студенттердің тұлғалық қасиеттері туралы ақпараттарды пайдалану;
   
5. 
   бірлескен іс-әрекетті ұйымдастыру;
   
6. 
   студенттерді объективті бағалау және оларға бірдей қатынас.
   

Тәрбие үрдісінде тәрбиешінің тұлғасына үлкен жауапкершілік түседі. Жоғарғы оқу орны жағдайында бұл тәрбие қызметін барлық жоғарғы мектеп оқытушылары орындайды. Жоғарғы оқу орнындағы оқыту-тәрбиелік үрдістің қазіргі кездегі күйі оқытушыдан белгілі-бір икемділіктердің болуын талап етеді. Тәрбиешінің маңызды икемділіктеріне мыналарды жатқызуға болады:

• 
  әртүрлі психологиялық-педагогикалық жағдайлардағы студенттер ортасында, әрбір жеке студентте болатын үрдістерді дұрыс қабылдау икемділігі;
  
• 
  жағдайды таңдауға қатысты “мақсат-құрал-нәтиже” сәйкестігін талдау икемділігі;
  
• 
  студенттер өмірін ұйымдастыру икемділігі;
  
• 
  талап ету және сену икемділігі;
  
• 
  тез арада бейімделу және зейінді аудару икемділігі;
  
• 
  жағдайды әртүрлі көзқарастар тұрғысынан бағалай алу икемділігі;
  
• 
  психологиялық-педагогикалық фактлердің көп түрінен мәндісін бөліп алу икемділігі;
  
• 
  бір ғана жағдайда әсер етудің әртүрлі тәсілдерін пайдалана алу икемділігі;
  
• 
  өз көңіл-күйін, сезімдері мен ойларын сөзбен, мимикамен және қозғалыстармен дәлме-дәл бере білу икемділігі.
  

Оқытушы-тәрбиешінің жетістікті іс-әрекетінің басты негізі тек реалды көрінген психологиялық-педагогикалық салдарларды ғана емес, сонымен бірге психологиялық-педагогикалық әсер етулердің нәтижелерін проекциялауды анықтау болып табылады.

Студенттік топ тұлғаның жоғарғы оқы орнындағы оқуы барысында әлеуметтенуінің маңызды агенттерінің бірі болып табылады. Топтағы адамдардың жүріс-тұрысы индивидуалды жүріс-тұрысқа қарағанда өзінше ерекше болып келетіні мәлім. Онда сенгіштік, конформизм, билікке бағыну механизмдерінің негізінде топтық нормалар мен құндылықтарға бағыну мен оның қалыптасуы есебінен топ мүшелері жүріс-тұрыстарының унификациясы, ұқсастығының өсуі сияқты, топқа өзінің жауаптық әсерін тигізу мүмкіндіктерінің өсуі де болады. Студенттік топта тұлға аралық (эмоциялық және іскерлік) өзара қатынастардың, топтық рөлдерді бөлудің және лидерді анықтаудың және т.б. құрылымдануының, қалыптасуының және өзгеруінің динамикалық үрдісі болады. Осы барлық топтық үрдістер студенттің тұлғасына, оның оқу іс-әрекетінің және кәсіби құрылуының жетістігіне, оның жүріс-тұрысына күшті әсер етеді.

Студенттік топтың ерекшеліктері мыналар:

1. 
   Құрамының бірдейлігі (жастық айырмашылықтар әдетте 5 жастан көп емес), қызығулардың, мақсаттардың, психологиялық ерекшеліктердің жастық ұқсастығын шарттандырады, топтың ұйымшыл болуына көмектеседі.
   
2. 
   Студенттік топ іс-әрекетінің негізгі түрі – оқу, ал оқу ұйымшылдығының факторы өндірістікке қарағанда әлсіздеу, сондықтан ұйымшыл коллектив қосылмайды, әрқайсысы өзінше болады.
   
3. 
   Студенттік топтар өзін-өзі басқарудың негізінде қызмет жасайды, оқытушы-куратардан белгілі-бір басқарушы әсер етуге түседі.
   
4. 
   Студенттік топта “коллективтік қайғыру және көңіл-күй”, “коллективтік пікір”, еліктеу, сену немесе конформизм құбылысы, сайысу құбылысы сияқты әлеуметтік-психологиялық құбылыстар көрінеді.
   

“Коллективтік пікір” – коллективтік өмір сұрақтары бойынша пікірлердің, көзқарастардың ұқсастығы, белгілі-бір жағдайларды, топ мүшелерінің қылықтарын мақұлдау немесе мақұлдамау.

Еліктеу, сену немесе конформизм және сайысу құбылыстары - өз іс-әрекетінің нәтижелеріне эмоциялық қызғанышпен қарайтын, жетістікке қол жеткізуге талпынатын адамдардың өзара әрекет формасы.

5. 
   Студенттік топ “ассоциациялар” типінен коллектив деңгейіне дейін дамиды немесе “корпорация” типіне дейін өзгереді.
   

Зерттеушілер М.И. Дъяченко және Л.А. Кандыбович, педагогикалық шеберлікті анықтай отырып, былай деп жазады, “бұл оқытушының кәсіби іс-әрекетінің жоғарғы деңгейі. Сырттай ол өте әртүрлі педагогикалық тапсырмаларды жетістікті шығармашылық шешуде, оқу-тәрбиелік жұмыстың тәсілдері мен мақсаттарына тиімді қол жеткізуде көрінеді.

Ішкі жағынан педагогикалық шеберлік – бұл педагогикалық тапсырмаларды орындауды қамтамасыз ететін, білімдердің, дағдылардың, икемділіктердің, психикалық үрдістердің, тұлғаның қасиеттерінің қызмет ететін жүйесі”.

Педагогикалық шеберліктің тағы да бір анықтамасы педагогикалық энциклопедияда кездеседі: “бұл қабілеті бойынша жұмыс істейтін әрбір педагог жасай алатын тәрбиелеу мен оқытудың жоғарғы және үнемі жетілдіріліп отыратын өнер”.

Осылайша, педагогикалық шеберлік түсінігінің мазмұнына мыналар енеді: 1) жалпы жоғары мәдениет, эрудиция; 2) оқытылып отырған ғылымның ауданындағы кең және терең білімдер; 3) педагогиканың, жалпы, жас ерекшелік және педагогикалық психологияның білімдерімен жабдықталғандық, оларды практикада пайдалана алу икемділігі; 4) оқу-тәрбиелік жұмыстың жетілдірілген әдістемесін меңгеру.

Педагогикалық шеберліктің құрылымында келесі өзара байланысты элементтерді бөлуге болады: психологиялық-педагогикалық бағыттылық, кәсіби білімдер; сабақ беру іс-әрекетіне қабілеттілік; психологиялық және педагогикалық техника ауданындағы икемділіктер.

Сабақ беру іс-әрекетіне психологиялық-педагогикалық бағыттылықты бір қатар психологиялық тесттердің көмегімен анықтауға болады. Психологияда бағыттылық түсініледі.

Кәсіби білімдерге өтіліп отырған пән, жас ерекшелік, педагогикалық және жалпы психология және педагогика, пәнді оқыту әдістемесі бойынша білімдер жатады.

Оқыту іс-әрекетіне қабілеттілікке мыналар кіреді:

1. 
   Дидактикалық қабілеттер – материалды қол жететіндей етіп, логикалық негізделген, қызықты, айқын және анық етіп жеткізе білу икемділігі;
   
2. 
   Ұйымдастырушылық қабілеттер дәлдік, тиянақтылық, жауапкершіліктік, жинақылық сияқты тұлғалық мәнді қасиеттердің көмегімен оқушыларды ұйымдастыру қабілетінде және өзінің оқытушылық іс-әрекетін ұйымдастыру қабілетінде көрінеді;
   
3. 
   Коммуникативті қабілеттер – оқушылармен дұрыс өзара қатынас орнату, пікір алмастыруға коммуникациялық, қарым-қатынасшылдық, ашықтық;
   
4. 
   Перцептивті қабілеттер – оқушының ішкі әлеміне ене білу икемділігі, оның көңіл-күйі мен өзіндік сезімін тану және оған жауап қату икемділігі;
   
5. 
   Суггестивті қабілеттер – оқушыларға эмоциялық-еріктік әсер ете алу, оларды сендіру, өзінің дұрыс айтқандығын дәлелдеу икемділігі;
   
6. 
   Ғылыми-танымдық қабілеттер – жаңа ақпараттарды, ғылымның сәйкес аудандарынан алынған білімдерді меңгеру икемділігі;
   
7. 
   Эмоциялық тұрақтылық - өзін-өзі ұстай алу қабілеті;
   
8. 
   Рефлексия және оптимисттік жобалау - өз студенттерінің және өзінің әрекеттері мен жүріс-тұрыстарын талдай алу, оқу-тәрбиелік үрдістің жетістіктігін қамтамасыз ете алатын факторларды есепке ала отырып жағдайдың ары қарайғы дамуын жобалау қабілеті.
   

Педагогикалық іс-әрекет оқытушыға бір қатар талаптар қояды. Педагогикалық қызметті тиімді орындау үшін қазіргі кездегі оқытушы педагогикалық іс-әрекеттің құрылымын, оның негізгі компоненттерін, сонымен қатар жоғарғы мектеп оқытушысына қойылатын талаптарды білу аса маңызды.