Психология
-бөлім. ТҮЛҒАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.1. Түлга т үсінігі. Түлга ж эн е қогам
| 3-бөлім. ТҮЛҒАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ
1. Түлга түсінігі. Түлга және цогам. 2. Түлга теориясына бай- ланысты түжырьім дамаларга шолу. 3. Түлганың әлеу- меттенуі және даму кезеңдері. 4. Түлганың психологиялыц дамуындагы биологиялық және әлеуметтік жагдаяттардың өзара байланысы. 6. Түлганың психологиялыц бітістері және типологиясы. 7. Түлгалъщ «Мен» түсінігі. 8. Түлга сеп- түрпгкілері және багыт-багдары. 9. Түлганыц психологиялыц цорганысы. 1.1. Түлга т үсінігі. Түлга ж эн е қогам Адам психикасы, оның психикалық құбылыстар әлемі оның өзіне тэн дамуының ғана туындысы емес, ол оны қоршаған дүниенің қоғамдық қатынастардың өнімі. Адам психикасының молдығы ол араласқан өзге адамдармен байланыстарының көп түрлігінен, өмірге деген оның, белсенді қатынасынан. Мұндай жағдайда адам өзін тұлға, қоғам мүшесі ретінде паш етеді. Қоғам мүшесі бола білуімен адами тұлға ең алдымен өндіріс үдерісінде жэне материалды күндылъщтар пайдалануда калана- тың арқылы қатынастардың ықпалы аймағында жасайды, өмір сүреді. Түлға сонымен бірге саяси цатынастар эрісінде бой тіктейді. Оның еркіндігі не бас байлылығынан саяси құқыққа ие болуы не одан жұтапығынан, нақты сайлауға не сайлану мүмкіндігінен, қоғамдық өмір мәселелерін талқылауда белсенділік корсете білуінен, биліктегілер үкімнің орындаушылығынан тұлға психо- логиясы сан қилы күйге түсті. Тұлға идеологиялыц цатынастар әсерінен шеттей алмайды. Қоғам жөніндегі идеялар жүйесі болып табылатын идеологияның тұлғаға жасайтын ықпалы орасан болуымен көбіне оның психологиясының мазмұнын, дүниетанымымен, жеке-дара жэне әлеуметтік ұстанымдарын қалыптастырады. Сонымен бірге, психологияға тұлға мүше болған элеуметтік топтағы адамдар қарым-қатынасы да ықпал көрсетеді. Өзара әрекеттестік пен қарымта байланыстар үдерісінде адамдар бі- ріне бірі ықпал жасауымен қоғамға, еңбекке, адамдарға, өзінің сапа-қасиеттеріне деген қөзқарастарында, элеуметтік ұстаным- дары мен өзге де қатынастарында ортақтастық қалыптас- тырады. Нәтижеде, топта тұлға белгілі беделге көтеріліп, нак- ты лауазым иелейді, орынды қызмет атқарып, соған сай билік жүргізе біледі. Тұлға қоғамдық қатынастардың нысаны ғана болмай, олар- дың субъекті де, яғни белсенді тетігі. Адамдармен қарым- қатынастарға түсе отырып, тұлға тарихты жасайды, бірақ оның жасампаздығы ырықсыз емес, қажеттікке сәйкес, шынайы қоғамдық қатынастар зандылықтарына орай, дәйекті келеді. Алайда, қоғамдық қажеттілік тұлғаның өзіндік келбетін, оның қоғам алдындағы өз эрекет-қылығына болған жауапкершілігін жоққа шығармайды. Тұлға-белсенді де саналы тек өкілі. Ол қандай өмір салтын ұстанады: қысым көрсетуші талабына көнеді, не эділетсіздікке қарсы күреске шығады, қажет тапса, өз өмірін қоғам үшін кия- ды не кара басының мүдцесімен тіршілігін қамсыздандырады. Аталған ерекшеліктермен тұлға элеуметтік жэне психоло- гиялық зерттеулер нысаны болып есептеледі. Психология көптеген жаратылыстану жэне қоғамтану ғы- лымдар қатарында адамды, тұлғаны зерттейді, бірақ олардың жеке өздеріне тэн ерекше қырлары мен сырларын бөле қа- растырады. Бұл орайда психология түлга терминімен бірқатар адам, тек өкілі (индивид) жэне «даральщ» түсініктерін пайдала- нады. Бұл ұғымдардын бэрі өзіндік өзгешелікке ие, дегенмен олар өзара кіріге байланысқан. Аса жалпыланған, бірігімді түсі- нік — бұл адам. Адам — өмірдің ең жогары даму сатысын, цогамдъщ еңбек үдерісінің өнімін, табигилъщ пен әлеуметтіктің ажыралмас бірлігін танытушы тіршілік иесі. Әлеуметтік-тайпалық мэнге ие болуымен бірге, эрбір адам өз алдына бөлектенген табиғат туын- дысы, тек өкілі. Тек өкілі — бұл homosapeins (саналы адам) ретінде нацты адам, дамудың адамдық алгы шарттарын (нышандарын) бойы- на сіңірген жаратылыс туындысы. |