ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

 

10 

негізгі кезеңдері 

2.1.Психологиялық кеңес беру 

процессі 

2 

2 

2 

 

 

2.2.Психологиялық кеңес берудің 

негізгі әдістері 

2 

 

2 

 

 

2.3.Алғашқы кездесудегі 

диагностика 

2 

1 

4 

 

 

2.4.Психологиялық кеңес беру 

клиенттерінің мәселелері 

2 

 

4 

 

 

3.Дистантты 

консультациялаудың 

ерекшеліктері 

2 

 

2 

 

4 

4.Қазіргі кеңес берудің негізгі 

бағыттары 

8 

8 

20 

20 

56 

4.1.Психоаналитикалық дәстҥр мен 

Юнг пен Адлердің терапиясы 

2 

2 

6 

 

 

4.2.Психологиялық кеңес беруге 

бихевиоралды кӛзқарас 

2 

1 

2 

 

 

4.3.Рационалды-әмотивті терапия 

(РЭТ) және басқа когнитивті 

теориялар 

2 

1 

2 

 

 

4.4.Экзистенциалды-гуманистік 

дәстҥрлі психология 

2 

 

2 

 

 

4.5. Нейролингвистикалық 

бағдарламалау 

 

1 

2 

 

 

4.6. Психосинтез  

 

1 

2 

 

 

4.7. Гешталь-терапия 

 

1 

2 

 

 

4.8. Трансактылы талдау 

 

1 

2 

 

 

5. Топтық психотерапия 

1 

 

1 

5 

7 

6. Кеңес берудің теориялар мен 

тәжірибесі саласыңдағы 

ғылыми зерттеулер 

1 

 

 

 

1 

Барлығы  

30 

15 

45 

45 

135 

Сырттай бӛлімнің тақырыптық жоспары  

 

11 

Тақырып атаулары 

Д

әр

іс

те

р 

С

ем

ин

ар

ла

р 

С

О

Ӛ

Ж

 

С

Ӛ

Ж

 

ба

рл

ы

ғы

 

Кіріспе  

5 

5 

10 

10 

30 

1.1.Психолоиялық кеңес берудің 

тарихы және негізгі ҧғымдары 

1 

1 

2 

 

 

1.2.Психологиялық кеңес беру 

туралы тҥсінік 

1 

1 

2 

 

 

1.3 Психологиялық кеңес берудің 

модельдері 

1 

1 

2 

 

 

1.4.Психологиялық кеңес берудің 

этикалық принциптері 

1 

1 

2 

 

 

1.5.Консультанттың тҧлғасы мен 

ептіліктер мәселесі 

1 

1 

2 

 

 

2.Психологиялық кеңес берудің 

негізгі кезеңдері 

4 

6 

10 

10 

30 

2.1.Психологиялық кеңес беру 

процессі 

1 

1 

3 

 

 

2.2.Психологиялық кеңес берудің 

негізгі әдістері 

1 

2 

3 

 

 

2.3.Алғашқы кездесудегі 

диагностика 

1 

2 

2 

 

 

2.4.Психологиялық кеңес беру 

клиенттерінің мәселелері 

1 

1 

2 

 

 

3.Дистантты 

консультациялаудың 

ерекшеліктері 

1 

1 

 

 

2 

4.Қазіргі кеңес берудің негізгі 

бағыттары 

8 

10 

20 

20 

58 

4.1.Психоаналитикалық дәстҥр мен 

Юнг пен Адлердің терапиясы 

2 

4 

9 

 

 

4.2.Психологиялық кеңес беруге 

бихевиоралды кӛзқарас 

2 

2 

3 

 

 

 

12 

4.3.Рационалды-әмотивті терапия 

(РЭТ) және басқа когнитивті 

теориялар 

2 

2 

4 

 

 

4.4.Экзистенциалды-гуманистік 

дәстҥрлі психология 

2 

2 

4 

 

 

5. Топтық психотерапия 

1 

2 

5 

5 

13 

6. Кеңес берудің теориялар мен 

тәжірибесі саласыңдағы 

ғылыми зерттеулер 

1 

1 

 

 

2 

Барлығы  

20 

25 

45 

45 

135 

 

2.2. Дәрістік сабақтардың тезисері 

Дәріс  1.1.  ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ  КЕҢЕС  БЕРУДІҢ  ТАРИХЫ 

ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҦҒЫМДАРЫ 

Дәрістің тезистері.  

Шын  мәнінде  іс  жҥзіндегі  консультациялаудың  формалары  мен 

элементтері  психологияның  ғылыми  «тіршілігінен»  анағҧрлым  жасы 

ҥлкен. Баяғы заманнан жан дҥниесінің тәжңрибесін жинақтаған адамдар 

ӛздігінше  психологиялық  кӛмек  берудің  кӛзі  болған.  Адамдардың 

басындағы  қиыншылықтар  тек  медициналық  мәселелермен  ғана 

шектеліп қоймаған. Сондықтан психологиялық кӛмек кӛрсетудің спектрі 

де  кең  болып  келді.  Алуан  тҥрлі  емшілер,  тәіптер,  шамандарӛзінің 

психологиялық кӛріпкелділігін іске асырып отырған. Әртҥрлі оқиғаларғ 

ӛзінің тҥсіндірмесін беріп отырған. Қиын жағдайларға тап болғандарға 

ӛздерінің шешімдерін ҧсынған.  

Консультативті  қызметтердің  эволюциясы  сихотерапияның 

дамуымен  тығыз  байланысты.  Әр  тҥрлі  ауруларды  емдеуде 

психологиялық әдістерді қолдану психотерапяның позициясын бекітіп, 

оның  медицинаның  ӛктемдігінен  шығуына  септігін  тигізді. 

Медициналық емес психотерапияның бастамасы ХХ ғасырдың басында 

алғашқы  психологиялық  және  психотерапиялық  мектептердің  пайда 

болуымен беттесті. Соның ішінде, ең әуелі психоанализдің пайда болуы 

болды.  Сол  кездегі  ең  революционды  жай  аурулардың  кӛпшілігінің 

негізінде  медицинадан  тыс  себептер  жататындығын  мойындау  болып 

келді.  Және  оларды  тек  псизологиялық  әдістер  арқылы  ғана  жеңуге 

болады деп есептеуде еді. Сӛйтіп, алғашында психотерапия медиктердің 

 

13 

ӛктемдігінде болса, ХХ ғасырдың басында біртіндеп оған психологтар 

араласа бастады.  

Кейіннен  50  жылдары  мазмҧнда  тҧрғыдан  және  ҧйымдасуы 

жағынан  консультативті  психология  қалана  бастады.  Консультативті 

психология – психотерапияны қажет етпейтін клиентке психологиялық 

кӛмек  кӛрсетутәсілдерін  қҧрастыратын  практикалық  психологияның 

саласы.  

Консультативті  қызметтерді  іске  асырудың  ҧйымдастырылу 

формасыпсихологиялық  консультация  болып  келді.  Консультант  пен 

психологиялық консультация клиентінің (яғни психолог-консультанттан 

психологиялық кӛмек алатын адамның) ӛзара әрекеттесуі консультативті 

сҧхбат формасында жҥреді. Консультативті сҧхбат – бҧл психологиялық 

консультациялаудың  негізгі  формасы,  диалогтық  қарым-қатынас 

процессі.  Осы  процесс  барысында  бір  адам  (консультант)  екіншісіне 

позитивті  бағытта  тҧлғалық  дамуы  ҥшін  ӛзінің  ішкі  ресурстарын 

қолдануға кӛмектеседі.  

  

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15 

Қосымша әдебиет: 40,41.  

 

Дәріс  1.2.  ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ  КЕҢЕС  БЕРУ  ТУРАЛЫ 

ТҤСІНІК. 

Дәрістің тезистері.  

Психологиялық консультациялау (ПК) психологтардың әлеуметтік 

іс әрекеті ретіндегі психологиялық практиканың бір тҥрі болып келеді 

және  «адамның  социумдағы  ӛмір  сҥруімен  туындайтын  алуан  тҥрлі 

психологиялық  мәселелерді  шешуде  адам  мен  қоғамдастыққа  кӛмек 

беру  ҥшін  арналған  іс  әрекеттің  саласы  мен  тәсілі»  деп  тҥсінілетін 

психологиялық кӛмекке жатады (А.Бондаренко, 2001). Психологиялық 

кӛмек  кӛрсету  саласында  мамандықтың  спецификасымен  және 

психолог-консультанттың  статусы  мен  заңды  қҧқықтарының 

анықсыздығымен байланысты белгілі бір қиыншылықтар бар.    

Кәсіби  консультациялау  40-50  ж.ж.  психологиялық  ағартумен 

анықталған  әлеуметтік  сҧраныстың  арқасында  пайда  болды,  және 

кӛбінше 

психодинамикалық 

бағыттағы 

психотерапевттермен, 

психотерапиялық  практикаға  сҥйене  отырып  таратылды  (әсіресе 

клиентке бағдар алған психотерапия). Консультативті психология кӛмек 

сҧраған  адамның  бойында  арнайы  ҧйымдастырылған  қарым-

 

14 

қатынастың  кӛмегімен  қиын  ӛмірлік  жағдайдан  шығудың  жаңа 

мҥмкіндіктерін қамтамасыз ететін қосымша психологиялық кҥштер мен 

қабілеттер ӛзектендіріледі деген тҥсінікке сҥйенеді. Соңғы жылдардағы 

партнерлық  жол  мен  консультациялаудың  тәжірибесі  психотерапияны 

кӛп  байытты.  Консультациялауды  классикалық  психотерапиядан  дерт 

концепциясынан  бас  тарту  айырады.  Сонымен  қатар,  бҧл  екі 

практиканың  тҥрін  айыру  салыстырмалы  тҥрде  ғана,  себебі 

психотерапевт  те  ықпал  етудің  медикаментозды  емес  тәсілдерін 

қолданады.  КСРО  кезінен  бастап  психологиялық  кӛмек  беру 

практикасына  психокоррекция  деген  ҧғым  ендірілген.  Оны  кӛбінесе 

психологиялық  консультациялау  деген  ҧғымның  синонимі  ретінде 

қолданады, және ол кӛмек берудің осы тҥрі мен психотерапия арасында 

шегара қою ҥшін арналған деп есептеледі.     

Консультациялау мақсатын анықтау туралы сҧрақ психологиялық 

кӛмек сҧрап келген клиенттің қажеттіліктерінен, консультанттың ӛзінің 

теоретикалық 

бағдарынан 

тәуелді. 

Алайда 

консультациялау 

мақсаттарының  алуан  тҥрімен  танысудан  алдын  тҥрлі  мектептердің 

теоретиктері  белгілі  бір  дәрежеде  еске  алып  отыратын  бірнеше 

универсалды мақсаттарды мағына елегінен ӛткізген пайдалы болады.   

1. Кейбір міндетті тҥрде боатын әлеуметтік шектеуіктерге қарамай, 

клиент пайдалырақ ӛмір сҥре алу ҥшін, ӛмірінен қанағат ала алу ҥшін 

мінез-қҧлқтың ӛзгеруіне ықпал ету.   

2.  Жаңа ӛмірлік жағдайлар  және талаптармен соқтығысқан кезде 

қиыншылықтарды жеңе білу дағдыларын дамыту.   

3. Ӛмірлік маңызды шешімді тиімді қабылдай алуды қамтамасыз 

ету. Консультациялау барысында ҥйренуге болатын кӛптеген істер бар: 

ӛз  бетінші  жасайтын  қылықтар,  уақыт  пен  энергиясын  ҥлестіру, 

тәуекелге  бел  байлап  жасаған  нәрселердің  салдарын  бағалау,  шешімді 

қабылдау  жҥретін  қҧндылықтардың  ӛрісін  зерттеу,  ӛз  тҧлғасының 

қасиеттерін бағалау, эмоционалды стресстерді жеңу, шешім қабылдауға 

бағыт-бағдарлардың әсер ететіндігін тҥсіну және т.б.   

4.  Жеке  адам  аралық  қатынастарды  тҥзу  мен  жалғастыра  алуды 

дамыту.  Адамдармен  қарым-қатынас  ӛмірдің  басым  бӛлігін  қамтиды 

және  кӛптеген  адамдар  басқалармен  қарым-қатынас  жасауда  ӛзін-ӛзі 

қҧрметтеудің  тӛмендігі  арқасында  немесе  әлеуметтік  дағдылардың 

жеткілікті дәрежеде еместігі арқасында қиналады. Ересектердің отбасы 

конфликттері болсын немесе балалармен қатынас жасаудың мәселелері 

 

15 

болсын,  жеке  адам  аралық  қатынастарды  қҧруды  ҥйрету  арқылы 

клиенттің ӛмір сапасын жоғарлату керк.   

5.  Тҧлға  потенциалын  жоғарлатып,  оның  жҥзеге  асырылуын 

жеңілдету  керек.  Облегчить  реализацию  и  повышение  потенциала 

личности. 

Вlосhеrдің 

ойынша, 

консультациялауда 

клиенттің 

максимальды еркіндігіне (кәдімгі әлеуметтік шектерді ескере отырып), 

және  клиенттің  ӛз  айналасы  мен  айналасындағылар  тудыратын  ӛз 

реакцияларын қадағалай алу қабілетін дамытуға ҧмтылу керек.   

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15 

Қосымша әдебиет: 40,41.  

 

Дәріс 1.3. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ КЕҢЕС БЕРУДІҢ МОДЕЛЬДЕРІ. 

Дәрістің тезистері.  

Отандық  консультативті  практикада  кезінде  В.В.Столин  (1989) 

ҧсынған  жіктеуді  қолданады.  Ол  психологиялық  кӛмектің  5  моделін 

атап кӛрсетеді:    

Педагогикалық  модель.  Ӛз  бойындағы  мәселесі  бойынша 

психологиялық  әрекеттесу  саласында  кӛмек  сҧраған  адамның 

компетенциясы  жеткіліксіз  деген  болжамға  негізделеді.  Мҧнда 

консультант  кӛмек  сҧрағанның  индивидуалды  ерекшеліктеріне  емес, 

универсалды,  психологиялық  тҧрғыдан  анағҧрлым  тиімді  әрекеттесу 

тәсілдеріне  сҥйенеді  (мысалы,  ӛзара  әрекеттесудің  жастық 

ерекшеліктеріне).    

Диагностикалық  модель.  Клиент  болып  жатқан  нәрселердің 

себептерін  дҧрыс  тҥсінбегендіктен,  дҧрыс  шешім  қабылдай  алмайды 

деген тҥсінікке негізделеді де, ҧйымдастырылған шешімдер ҥшін негіз 

болатын  диагностикалық  тҧжырым  жасап  кӛмек  кӛрсетуді  білдіреді 

(мысалы, басқа маманға бару).    

Әлеуметтік  модель.  Клиенттің  қиыншылықтары  жағымсыз 

жағдайлардың  әсерінің  нәтижесі  деген  тҧжырымға  негізделеді.  Және 

ӛмірлік  жағдайды  талдау  мен  рекомендациялар  беруден  басқа,  осы 

жағдайларға тікелей араласуды білдіреді (мәселен, жҧмыс іздеуде кӛмек 

беру).   

Медициналық  модель.  Клиенттің  қиыншылықтары  дерттің 

салдары  дегенге  негізделеді.  Медикаментозды  қҧралдарды  қолдану 

арқасында дертті емдеу арқылы кӛмек кӛрсетіледі.   

Психологиялық 

(психотерапиялық) 

модель. 

Барлық 

қиындықтарды  клиенттің  тҧлғасының  немесе  оның  тҧлғааралық 

 

16 

қатынастар  жҥйесінің  заңды,  соның  ішінде,  негативті  дамуының 

салдары деп қарастырады. Мҧнда қиындықтар дезадаптивті кескіндерді 

тудыратын, ал бҧл кескіндер ӛз тарапынан дезадаптацияны кҥшейтетін 

шеңберді бҧзу консультант кӛмегінің мәні болып келеді.    

Аталған  моделдердің  әрқайсысы  ӛз  артықшылықтары  мен 

шектеуліктері  бар.  Тек  психологиялық  моделдің  кемшіліктерін  байқау 

қиын болар – ол адам тҧлғасы мен оның мәселелеріне қатысты жҥйелі 

тҥсінікке  сҥйенеді,  осыған  байланысты  ол  консультативті  практикада 

анағҧрлым тиімді болып саналады және консультативті кӛмектің басқа 

моделдерінің алдында жҥріп, оларды жетелеу керек.   

Психологилық  модельдің  негізінде  бірнеше  ғылыми-әдістемелік 

және әлуметтік- практикалық сипаттағы алғышарттар жатыр.   

Психологиялық  кеңес  берудегі  екі  бағдар:  әлеуметтік-

психологиялық  (объективті)  және  индивидуалды-феноменологиялық 

(субъективті).  Бағдарлар  арасындағы  айырмашылық:  а)  мақсаттарда 

(ӛмірде бейімделу - ӛмірдің ӛзгеруі); б) негізгі фокустағы зейін (жҥріс-

тҥрыс - тәрбие); в) коммуникация типінде( эксплисцитті-имплицитті); г) 

ӛзгерісті  анықтайтын  негізгі  тәсілді  ҥсыну  (қуаттану  -  саналы  тҥрде 

ҥғыну);  д)  консультант  пен  клиенттің  психологиялық  контактінің 

маңызын ҧсыну (маңызды, бірақ екінші ретті - шешуші); е) мерзімдерде 

(қысқа мерзімді - ҥзақ мерзімді); ж) тҥсіндірмелі модельдерде (себептілік 

-интенционалдық);  з)  "реалдық"  туралы  ҥсыну  (конвенционалды 

индивидуалды реалдылық) 

ПК ҥш негізгі бағыт айқын кӛрінеді.  

1.  Мәселеге  бағдар  алған  (соnsalting)  мәселенің  мәні  мен  сыртқы 

себептерін  анализдеуге,  шешу  жолдарын  іздеуге  бағытталған.  Мінез-

құлықтық    психотерапияға  ҧқсас  бағыт,  жиі  консультациялауға 

пациенттң отбасы мҥшелерін қатыстырады және  оған,  оның отбасына 

ҧйымдастыру 

кӛмегін, 

сонымен 

қатар, 

ҧйымдастырып 

консультациялудың барлық тҥрлерін кӛрсетуді ендіреді.    

2.  Жеке  тҧлғаға  бағыт  алған  консультациялау  (соunseling) 

мәселенің  индивидуалды  себептерінің  анализін,  деструктивті  жеке 

тҧлғалық  стереотиптердің  генезін,  келешекте  осы  секілді  мәселелерді 

алдын  алуды  кӛздейді.    Бҧл  бағыт  психодинамикалық  психотерапияға 

ҧқсас,  консультант  принципиалды  тҥрде  кеңес  беру  мен 

ҧйымдастырылған кӛмекті кӛрсетпейді.   

3. Шешімге бағдар алған консультациялау (solution tolk) мәселені 

шешу  ҥшін  ресурстарды  айқындауды  кӛздейді.  Қысқа  мерзімді 

 

17 

позитивті  психотерапия  осы  бағытқа  анағҧрлым  сай  келетін  мысал 

бола алады.  

 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15 

Қосымша әдебиет: 40,41.  

 

Дәріс 

1.4. 

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 

КЕҢЕС 

БЕРУДІҢ 

ЭТИКАЛЫҚ ПРИНЦИПТЕРІ 

Дәрістің тезистері 

Кӛптеген мамандықтарда кәсіпкерлер ҥшін міндетті болып келетін 

ӛзінің принциптері мен талаптары болады.   

Консультант, 

басқа 

да 

кәсіпкерлер 

секілді, 

этикалық 

жауапкершілікті мойнына алады және міндеттерді орындайды. Ең әуелі, 

ол  клиенттің  алдында  жауапты  болып  келеді.  алайда  клиент  пен 

консультант  вакуумда  емес,  алуан  тҥрлі  қатынастар  жҥйесінде  ӛмір 

сҥреді,  сондықтан  консультант  клиенттің  отбасы  мҥшелері  алдында, 

клиент  жҧмыс  істейтін  ҧйымның  алдында,  жалпы  қоғамның  алдында, 

сонымен  қатар,  ӛз  мамандығының  алдында  жауапты.  Міне,  осындай 

жауапкершілік психологиялық консультациялау мен психотерапиядағы 

этикалық  принциптердің  ерекше  маңыздылығын  анықтайды. 

Сондықтан  кӛптеген  елдерде  психотерапевт  пен  консультант-

психологтың  кәсіби  іс  әрекетін  реглменттейтін  кәсіби  этиканың 

кодексттері жасалынады (мәселен, Specialitу Guidelines for the Delivery of 

Services by Counseling Psychologists, 1981). 

Алайда  консультант  ҥшін  этика  ережелерін  ҧстану  объективті 

себептер бойынша ондай жеңіл емес. Солардың негізгілерін ӛз еңбегінде 

Р.Кочунас кӛрсетеді

:

  

1. 

Бекітілген 

мінез-қҧлық 

стандарттарын 

алуан 

тҥрлі 

консультативті  жағдайларда  сақтау  қиын,  себебі  әрбір  консультативті 

контакт ӛзінше айрықша.   

2.  Кӛптеген  консультанттар  пратикасын  белгілі  бір  мекемелерде 

(клиникаларда, орталықтарда, мектептерде, жеке меншікті қызметтерде, 

т.б.) жҥргізеді. Бҧл ҧйымдардың қҧндылықты бағдарлары консультантқа 

қатысты  этикалық  талаптармен  сәйкес  келмеуі  де  мҥмкін.  Мҧндай 

жағдайларда консультант ҥшін шешім қабылдау қиын.  

3.  Консультант  жиі  этикалық  қарама-қайшы  жағдайларға  тап 

болады, бір норманың талаптарын ҧстана отырып, ол екіншісін бҧзады. 

Сӛйтіп, кез келген шешімде этика кодексі бҧзылады.   

 

18 

Этикалық мәселелердің қарама-қайшылығы этикалық кодекстарды 

мезгілімен  ӛзгертуге  итереді.  Этикалық  сҧрақтарға  қатысты  бағыт  ең 

жӛнге  келтірілген  болып  саналатын  психологтардың  Американдық 

ассациациясының ӛзі соңғы отыз жылда кәсіби этиканың кодексін ҥш 

рет ӛзгертті. Әрине ӛзгертулер қоғамдағы ӛзгерістерді бейнелейді, бірақ 

сонда  да,  әдетте,  этикалық  нормаларды  сақтаудың  қиындығымен 

анықталады  (бҧл  туралы  толығырақ  конфиденциалдылық  мәселесін 

талдау барысыны айтылады).     

Консультантқа  деген  алғашқы  талап  консультациялау  процесінің 

алғашында-ақ  қойылады.  Клиенттің  «консультативті  контракт»  жасау 

шешімі  саналы  дәрежеде  болу  керек,  сондықтан  алғашқы  кездесуде 

консультант  клиентке  міндетті  тҥрде  консультациялау  процесі  туралы 

максимум информация беруі керек:    

— консультациялаудың негізгі мақсаттары туралы; 

— ӛзінің квалификациясы туралы; 

— консультациялау ҥшін тӛленетін ақы туралы; 

— консультациялаудың ҧзақтығы туралы; 

— консультациялаудың қаншалықты қажет екендігі туралы; 

— консультациялау процесінде уақытша кӛңіл кҥйдің нашарлауы; 

конфиденциалдылықтың шектері туралы.   

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15 

Қосымша әдебиет: 40,41.  

 

Дәріс  1.5.  КОНСУЛЬТАНТТЫҢ  ТҦЛҒАСЫ  МЕН 

ЕПТІЛІКТЕРІ МӘСЕЛЕСІ.  

Дәрістің тезистері 

Консультант  ҥшін  «сҧр»  болып  келетін  нәрсе  клиенттің 

қабылдауында  «қоңыр»  болуы  мҥмкін  екен.  Егер  «әлем  бейнесін» 

қҧруда  екінші  және  ҥшінші  деңгей  болып  келетін  әлеуметтік  және 

индивидуальды  фильтрлар  болмаған  кезде,  бҧл  аса  ҥлкен  қиындыққа 

айналмайтын  еді.  Әлеуметтік  шектеуліктердің  негізгі  ҥлгісі  тіл  болып 

келеді. Тіл қабылданылған феномендерды сӛздермен кодтайды, ал бҧл 

сӛздермен  тәжіриеден  мағынаны  бӛліп  алуға  тырысатын  ақыл 

манипуляциялайды.  Мәселен,  эскимостар  «қар»  деген  ҧғымды  жетпіс 

тҥрлі  сӛз  арқылы  білдіре  алады,  себебі,  бҧл  эскимостар  мәдениетінің 

тіршілік  етуіне  басым  мӛлшерде  ықпал  етеді.  Бҥкіл  жеке  тҧлғаның 

дамуын  адам  ӛмір  сҥретін  қоғам  бейнелейді,  -  қоғамдық  институттар, 

дәстҥрлер, қҧндылықтар, идеялар және т.б.    

 

19 

Әлеуметтік  ережелер  біз  сенетін  нәрселерге,  мҥмкін  болатын  да, 

мҥмкін болмайтынға да, жақсы мен жаманға да, лайықты мен лайықты 

емеске  де  және  т.б.  арасында  белгілі  бір  шегаралар  қояды. 

Психотерапияда 

айтылғандай, 

бҧл 

мағынада 

әлем 

бейнесі 

«мифологиялық  жҥйелер»  қатарынан  жиналады.  Әрине,  мҧнда  «миф» 

жалған  және  ойдан  шығарылған  нәрсе  деп  тҥсінілмейді,  шындықты 

мағына  елегінен  ӛткізу  мен  тәртіптеудің  қандай  да  бір  тәсілі  болып 

есептеледі.   

Концептуалды 

бағыт 

қандай 

болмасын, 

консультант-

психотерапевт бәрібір клиентке ӛзінің психотерапиялық концепциясын 

ҧсыну проблемасымен, қандай да бір біртҧтас ҧғымдар жҥйесін, клиент 

ҥшін де, терапевт ҥшін де белгілі бірыңғай «мифологияны» ендірумен 

соқтығысады.  «Психотерапиялық  миф»  деген  термин  батыс 

психологиясында бҧрыннан қолданылады. Миф деп проблеманың мәні 

мен  емдеу  процесін  тҥсіндіретін  клиент  ҥшін  арнайы  қҧрастырылған 

психологиялық  білімдерді  айтады.  Барлық  жағдайда  дерлік  емделудің 

соңында  клиент  психотерапевт  ҧсынған  психотерапияның  теориясын 

меңгереді.    

Қосатын  жай,  индивидуалды  шектеуліктер  адамның  белгілі  бір 

әлем  бейнесін  қҧруға,  оның  сенімдер  мен  қҧндылықтар  жҥйесінің 

қалыптасуына  да  ықпал  етеді.  Жалқы  тҥрде  бҧл  кӛмектесі  туралы 

тҥсініктерінде  (миф)  де  байқалады.  Индивидуалды  шектеуліктер  жеке 

бастың тәжірибесінің тікелей нәтижесі, тҧлғалық тарихтың бӛлігі болып 

келеді. Бҧл деген сӛз - егер психологиялық консультация сҧранысқа ие 

болғысы  келсе,  ол  әлеуметтік  ӛмірде  де,  адамдардың  жеке  басты 

тәжірибесінде де орын алу керек деген сӛз.  

Консультантқа қатысты қойылатын талаптар  

Дәріс тезистері 

Консультанттың маңызды ролдік функцияларына жататындар:   

— ӛзара сенімділік негізінде клиентпен қатынастарды қҧру;   

—  клиенттің  ӛзін-ӛзі  тҥсінуі  мен  іс  әрекет  тәсілдерінің 

альтернативаларын айқындау;   

—  клиенттің  ӛмірлік  жағдайлары  мен  оның  ӛзі  ҥшін  мәнді 

адамдармен қатынастарына тікелей «ену»;    

—  клиенттің  айналасында  салауатты  психологиялық  климатты 

тҥзу;   

— консультациялау поцесін ҥнемі жетілдіру.   

 

20 

Егер сӛйтіп консультанттың ролінің мазмҧнын елестететін болсақ, 

онда  консультациялаудың  мәнді  қҧрамасы  КОНСУЛЬТАНТТЫҢ 

ТҦЛҒАСЫ болып келеді.   

Консультанттың тҧлғасы барлық дерлік  теоретикалық  жҥйелерде 

консультациялау  процессіндегі  маңызды  емдеуші  қҧрал  ретінде 

айқындалады.   

Ең  басты  айтатын  нәрсе  ешкім  де  психотерапевт  немесе 

консультант болып туылмайды. Талап етілетін қасиеттер туа берілмейді, 

оларды  ӛмір  сҥру  барысында  дамытады.  Айтылғандарды  жалпылай 

отырып, консультанттың эффективтілігі тҧлғаның қасиеттерімен, кәсіби 

білімдермен және арнайы дағдылармен анықталады. Осы факторлардың 

әрқайсысы  психологиялық  консультациялаудың  тҥйіні  болып  келетін 

сапалы  консультативті  контактты  қамтамасыз  етеді.  Нәтижеде 

консультативті  контакттан  консультациялаудың  соңғы    эффектісі  – 

консультанттың  конструктивті  әрекет  ету  процессіндегі  клиенттің 

тҧлғалық ӛзгерісі тәуелді болады.   

Консультациялаудың  сәттілігін  ең  жоғары  дәрежеде  қамтамасыз 

ететін тҧлғалық қасиеттердіің ҥйлесімділігі қандай болу керек?   

Осы  саладағы  зерттеулер  жеткілікті  тҥрде  кӛп  болса  да, 

консультант жҧмысының  тиімділігіне септігін тигізетін жеке тҧлғалық 

қасиеттер туралы бірыңғай жауап жоқ. Осы сҧраққа қатысты кӛптеген 

зерттеушілердің кӛзқарастарын жалпылай отырып, Р.Кочунас ТИІМДІ 

КОНСУЛЬТАНТ ТҦЛҒАСЫНЫҢ келесі моделін ҧсынады.    

 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15 

Қосымша әдебиет: 40,41.  

 

Дәріс 2.1. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ КЕҢЕС БЕРУ ПРОЦЕССІ. 

Дәрістің тезистері 

Психологиялық  консультациялау  процессіндегі  қарым 

қатынас  

Консультациялау  процесі  шартты  тҥрде  бірнеше  сатылардан 

қҧрылады. Консультациялаудың басы, ортасы және аяғы болады, және 

консультант  консультациялауды  қалай  бастау,  қандай  қҧралдардың 

кӛмегімен  оны  жалғасытырып,  интенсивті  әрі  ӛнімді  ету  және  қалай 

аяқтау керек екенігін білу керек.    

Консультант  клиентпен  алғашқы  рет  кездесуге  ерекше  мән  беру 

керек. Клиент психологиялық кӛмек алуға екі кҥшті сезімдермен келеді 

 

21 

– ҥрейлік және ҥміт. Консультант ҥрейін басып, ҥмітін ақтау керек. Егер 

клиенттің  мінез-қҧлқында  ҥрейлік  байқалмаса  да,  ол  туралы  ҧмытпау 

керек,  себебі  консультациялау  жағдайының  ӛзі  ҥрей  тудырады.  Ең 

алдымен консультант сҧхбаттасудың басында секілді алғашқы кездесу 

барысында  да  белсенділік  таныту  керек.  Клиент  консультанттың  ӛзі 

бірінші әңгімені бастайды деп ҥміттенеді.  Егер консультант клиенттің  

бойындағы  кернеулікті  байқаса,  бҧл  қалыпты  анықтап,  коментарий 

жасау  пайдалы.  Консультант  не  туралы  және  қанша  уақыт  сӛйлеу 

керектігін  клиенттің  ӛзі  таңдайтындығын  тҥсіндіру  керек.  Алғашқы 

кездесудегі  алаңдаушылық  клиентті  консультациялау  процедурасымен 

таныстырған  кезде  азаяды.  Консультациялау  процесінің  сәттілігі 

консультант пен клиенттің бірлестігінен  тәуелділігін ерекше атап, дҧрыс 

тҥсіндіру  клиенттердің  кҥтулерін  коррекциялайды  және  ҥрейлікті 

тӛмендетеді.   

Психологиялық  кеңес  беру  –  бҧл  бірнеше  этаптардан  тҧратын 

процесс. Оның этаптылығы психологиялық кеңес берудің негізгі әдісі – 

интервью  (сҧхбаттасу)  барысында  анық  байқалады.  Жалпы  алғанда 

интервью – психологиялық мәліметтерді ауызша сҧрау арқылы алудың 

амалы болып келеді.   

Әдетте  әдебиеттерде  консультативті  интервью  процесінің 

«бесқадамдық»  этапты  моделі  келтіріледі.  1  этап  –  клиентпен  контакт 

тҥзіп, оны жҧмысқа мотивтендіру; 2 – клиент туралы мәліметтер жинау, 

«мәселенің  неде  екендігі»  туралы  сҧрақты  шешу;  3  –  қаланатын 

нрәтижені  саналы  сезіну,  «Нәтижеде  неменеге  қол  жеткіңіз  келеді?»  

деген  сҧраққа  жауап  беру;  4  –  «Осыған  байланысты  тағы  да  не  істей 

аламыз?» деп белгілеуге болатын альтернативті шешімдерді қҧрастыру; 

5  –  клиентпен  ӛзара  әрекеттесу  нәтижелерін  резюме  формасында 

психологтың жалпылауы.   

Әдете  2  және  3  міндеттер  ӛзара  байланысты  да,  клиенттің 

мәселесін анықтап, бағдар жасау этапына жатады. Осыған байланысты 

консультацияда 4 негізгі этапты немесе сатыларды бӛліп кӛрсетеді: 

Контакт тҥзу. 

Клиенттің  мәселесін  анықтап  алу  (мәліметтер  жинау  мен 

қаланатын нәтижені саналы сезіну («міндетті» іздеу)) 

«Міндетті» шешуге әкелетін болжамдарды сараптап, альтернативті 

шешімдерді қҧрастыру. 

Клиентпен ӛзара әрекеттесудің нәтижелерін жалпылап («міндетті» 

шешу), контакттан шығу.  

 

22 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16,21 

Қосымша әдебиет: 28, 40,41.  

 

Дәріс 

2.2. 

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 

КЕҢЕС 

БЕРУДІҢ 

ӘДІСТЕРІ. 

Дәрістің тезистері 

Клиентті тыңдау 

Консультациялау  мен  психотерапияда,  әсіресе  әңгімелесудің 

басында, клиент ӛзінің мәселелері мен қиындықтарын ашуға зейін қоя 

алу  ҥшін  консультанттың  вербальды  белсенділігі  минимальды  болу 

керек. Консультант сӛйлеудің орнына тыңдау керек.   

Сҧрақтар қою 

Клиент туралы мәліметтер алу мен оны ӛзін анализдеуге итермелеу 

епті тҥрде сҧрақ қоймай мҥмкін емес.   

Қҧлшындыру мен кӛңілін басу 

Бҧл техникалар консультативті контактты тҥзу мен бекіту ҥшін ӛте 

маңызды. Клиентті келісімді немесе (және) тҥсіністікті білдіретін қысқа 

сӛздермен қҧлшындыруға болады.   

Мазмҧнын бейнелеу: сӛйлемді қайта қҧрастыру мен жалпылау   

Клиенттің  айтқандарының  мазмҧныны  бейнелеу  ҥшін,  оның 

айтқандарын  немесе  бірқатар  айтқан  нәрселерін  жалпылап,  қайта 

қҧрастырып айту керек.  

Сезімдерді бейнелеу 

Сезімдерді бейнелеу клиенттің айтқан ойларын қайта қҧрастырып 

айтумен  тығыз  байланысты  –  айырмашылығы  соңғысында  зейінді 

мазмҧнға  шоғырландырсақ,  сезімдерді  бейнелеу  барысында  – 

мазмҧнның астында жасырылған нәрсеге назар аударамыз.  

Хабарландыру. 

Консультациялаудың  мақсаттарына  клиентке  мәліметтерді 

ҧсынумен  де  қол  жеткізеді:  консультант  ӛз  пікірін  айтады,  клиенттің 

сҧрақтарына жауап береді және талқыланып жатқан мәселелердің тҥрлі 

аспекттері туралы оны хабардар етеді.   

Интерпретация 

Клинеттің әңгімесі мен ішкі кҥйзелістерінің мазмҧны консультант 

қолданатын  тҥсіндірмелі  жҥйе  контекстінде  трансформацияланады 

(қайта қҧрылады). Мҧндай қайта қҧрылулар клиентке ӛзін және ӛзінің 

ӛмірлік  қиыншылықтарын  жаңаша  песпективада  және  жаңа  тәсілмен 

кӛруге кӛмектеседі.   

 

23 

Конфронтация 

Бҧл 

клинеттің 

мінез-қҧлқына 

қарама-қайшы 

келетін 

консультанттың  кез  келген  реакциясы.  Конфронтацияның  ортасында 

әдетте  консультативті  контактта  бейнеленетін  клиенттің  тҧлғааралық 

қатынастарының  стилі  байқалады.  Кӛбінесе  мәселені  шешу  этапында 

қолданылады.    

Консультанттың сезімдері мен ӛзін-ӛзі ашу   

Клиенттің  ашықтығы  ӛзара  ашықтыққа  тәуелді.  Ӛзін-ӛзі  ашу 

техникасы  клиентпен  жақсы  контакт  орнаған  кезде,  әдетте 

консультациялаудың соңғы сатыларында қолданылады.   

Консультациялауды қҧрылымға келтіру   

Қҧрылымға  келтіру  дегеніміз  –  бҧл  консультанттың  клиентпен 

қатынастарын  ҧйымдастыру,  консультациялаудың  жеке  этаптарын 

айқындау  мен  оның  нәтижелерін  бағалау,  сонымен  қатар, 

консультациялау процессі туралы информацияны клинетке жеткізу.  

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16,21 

Қосымша әдебиет: 28, 40,41.  

 

Дәріс 2.3. АЛҒАШҚЫ КЕЗДЕСУДЕГІ ДИАГНОСТИКА. 

Дәріс тезистері 

Әдетте,  консультациялау  мен  психотерапия  консультант  пен 

клиенттің  кездесуінен  бҧрын  басталады.  Барлығы  клиенттің 

консултьтативті  центр  немесе  нақты  бір  консультант  туралы  мәлімет 

алуынан  басталады.  Атап  айтқанда,  консультация  беру  процесі 

клиенттің интраконцепциясымен («кӛмек туралы миф») алдын алынады.  

 Клиент пен консультанттың бетпе-бет кездесуі визуалды контакт, 

сәлемдесуден  басталады.  Кейіннен  консультанттың  вербальды  да, 

вербальды емес те қылықтары сенімділіктің пайда болуына, жҧмысшы 

альянстың  –  кӛмек  беруге  қатысқанның  екеуі  де  бір-бірі  ҥшін  жҧмыс 

істеп,  екеуіне  де  ортақ  мақсат  ҥшін  екеуі  де  ӛнімді  жылжитындығы 

туралы сезімнің пайда болуына ықпал ету керек. Мҧндайда контактқа 

тҥсу кеңістіктігін ҧйымдастыру да белгілі роль атқарады.  

Бҧл  этапта  клиенттің  кейбір  индивидуалды  ерекшеліктерін 

алғашқы  диагностикалау  жҥзеге  асады  (Р.Мэй  бойынша  «мінездің 

диагностикасы»).    Консультацияның  басында  кӛмек  сҧрау  мақсатын 

анық  кӛрсететін  клиенттің  вербальды  ӛтінішіне  ерекше  назар 

аударылады.  Әдетте,  контакт  тҥзу  этапында  кейінгі  жҧмыстың 

шарттары мен тӛленетін ақысы туралы клиентпен контракт жасалады.  

 

24 

Алғашқы  кездесу  барысында  біз  клиентті  мҧқият  тыңдап,  оның 

арызын  қҧрылымға  келтіреміз.  Бірақ  мҧнда  клиенттен  міндетті  тҥрде 

қоймай  «барлығын  айтып  беруін»  сҧрау  қажет  емес.  Консультант 

басынан бастап клиент ӛз мәселелері ҥшін жауапкершілікті ӛз мойнына 

алу  керектігі  ҥшін  әрекет  ету  керек,  яғни  олардың  туу  себебін  ӛзінен 

екендігін  мойындау  керек.  Консультациялау  уақыты  мағыналы 

қолданылуы ҥшін де клиент жауапты болады. Консультант клиентпен 

жауапкершілікті  бӛліседі  де,  ол  клиенттің  мәселесін  талқылауда  және 

оның  шешімдерінің  мҥмкін  болатын  альтернативаларын  қарастыруда 

қызығу танытатынын кӛрсетеді.   

Кейде  клиент  әрбір  жағдайда  келгендегісіне  қарағанда, 

консультанттан  шыққанда  анағҧрлым  бақытты  болып  кету  керек  деп 

ойлайды.  Расына  келгенде,  ол  консультанттан  анағҧрлым  ӛз-ӛзіне 

сенімді болып, алайда ӛзі мен ӛзінің ӛміріндегі нәрселерді ӛзгерту керек 

деген  ауыр  тҥсінікпен  шығу  керек.  Консультант  клинетті  ауыр 

кҥйзелістерден шығару емес, оның кҥйзелістеріне конструктивті бағыт 

беру міндетті.  

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16,21 

Қосымша әдебиет: 28, 40,41.  

 

Дәріс 

2.4. 

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 

КЕҢЕС 

БЕРУ 

КЛИЕНТТЕРІНІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ.  

Дәріс тезистері 

Жҧмыстың тиімділігі ҥшін консультант психологиялық мәселенің 

генезін тҥсіну керек. Клиенттің мәселесінің шығуына қатысты кӛзқарас 

психолог-консультанттың  теоретикалық  бағыт-бағдарларына  тәуелді. 

Соның  ӛзінде  анағҧрлым  жиі  кездесетін  тҥсініктер  туралы  айтуға 

болады.  Солардың  бірі  –  психологиялық  мәселені  тұлғаішілік 

конфликттердің  салдары  ретінде  қарастыру.  Медицицналық 

трактовкаға  қарағанда,  консультациялауда  тҧлғаішілік  конфликттер, 

оларды 

тудыратын 

дерттік 

симптоматикалар 

(истероидты, 

неврастеникалық,  психастеникалық)  тарапынан  қарастырылмайды, 

тҧлғаның  ӛмірлік  мағыналар  аймағындағы  мәселелер  мен  тҧлға  ҥшін 

мәнді  адамдармен  жеке  адам  аралық  қатынастардың  бҧзылуы 

тарапынан  қарастырылады.  Әрине  тҧлғаішілік  конфликттердің  тҥрлі 

варианттарының ҥйлесуі мҥмкін.    

 

25 

Бордин  (1946)  ӛткен  ғасырдың  ортасында  мәселелердің 

классификациясын ҧсынған. Мҧнда 5 категория бойынша ҥлестірілген 

мәселелердің кӛзіне назар аударылған.   

Тәуелділік; 

Ақпараттың жоқтығы; 

Ішкі конфликт; 

Таңдаудың қиындығы; 

Мәселенің болмауы. 

жүктеу/скачать 0,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: