Жүсіпбек Аймауытовтың көркемдік

“Абай” журналында, “Сарыарқа” газетінде басылған кейбір мақалаларында жазушының Совет өкіметінің алғашқы жылдарындағы бұрмалаушылықтарды, жекелеген белсенді-лердің, асыра сілтеушілердің қылығын большевиктерден көріп, оларға тіл тигізген кезі де болды. Бірақ Жүсіпбек бұл райдан тез қайтты. Алашорда үкіметінің негізгі сырын, мақсатын түсініп, олардан бойын аулақ салып, Совет өкіметі жағына шықты”[198, 22 б.], – деп жазды академик С.Қирабаев.

1919 жылы 1 желтоқсанда Семей қаласында Кеңес өкіметі қайта орнады, губерниялық революциялық комитет құрылды. Оның үні ретінде 1919 жылдың 4 желтоқсанынан бастап “Қазақ тілі” газеті шыға бастады. Бұл басылым жетісіне бір рет, кейінірек 3 реттен 2500 таралыммен шығып тұрған [199, 76 б.]. Бірте-бірте оның тиражы 3000-ға жетеді [200]. 1920 жылдың жаз айларында Мәннан Тұрғанбайдың орнына Жүсіпбек Аймауытов редактор болып тағайындалады. Бірақ аз ғана нөмірлері сақталған сол жылдағы газеттен Жүсіпбектің өз атымен шыққан мақаланы жолықтыра алмадық. Десек те “Басқармадан” деген тақырыптағы шағын материалдарды Жүсіпбек жазған деп жорамалдадық. Жазу мәнері, сөз саптауы Аймауытов стиліне келетін бір мақала “Кедей сөзінің” ілгешегіне жауап” атты тақырыпта жарық көрген. Онда: “Қазақ тілі” қазақ әйелінің әлі жетілмегендігін де, кейде қыз боп ағасы, не туысқаны жазатынын да біледі. Басына бостандық алған қызды да, қорғалап құлдықта қалған қызды да өнеге алсын, не сақтансын деген мақсатпен басады… неше қыздың қолы қойылып жазылса да, “мен жазған жоқ едім” деген кісі әзір шыққан жоқ. Газет – сот емес… Өйткені мақсат қол тексеру емес, әйел теңдігіне, еркіндігіне қызмет ету…

“Қазақ тілі” – төңкеріс жолындағы езілген таптың, әсіресе әйелдің еркін жақтайтын газет. “Кедей сөзі” жолдасымыз әйелдің еркіне қиғаш қараса, өзі біледі” /ҚТ. 1921, 31 желтоқсан, №112/, – деп сынға сынмен жауап береді, полемизмге барады, өз газеті ұстанып отырған бағыттың дұрыстығын дәледейді, қазақ әйелінің теңдік алуы үшін газет те үлес қосу керектігіне назар аударады.

Редактор Аймауытов газет бетінде “Қызылдар майданы” айдарымен Кеңес өкіметіндегі саяси ахуалмен таныстыратын бір тектес заметкалар ұйымдастырып отырған. Олар “Врангель бөліне бастады”, “Күнбатыс майданы” /ҚТ. 1920, 28 қазан, №98/, т.б. тақырыпшалармен жарияланды. Және бұл хабарларды РОСТА-дан алып, газеттер мен телеграф агенттігі арасындағы байланысты жолға қоюда, тәжірибеге енгізуде көп еңбек сіңірген.

“1920 жылы 16 ноябрьде “Ұшқынның” орнына РКП(б) облыстық бюросы мен Қазақстан Советтерінің Орталық Атқару комитетінің органы болып “Еңбек туы” газеті шыға бастады” [189, 84 б.]. Жүсіпбек сол газеттің редакция алқасының құрамына Орынборға шақырылады. Өзінің осы газетте жарық көрген “Жастар кім?” атты мақаласында қазақ жастарының жікшілдіктен аулақ болып, ең алдымен ұлтқа адал қызмет ету керектігін түсіндіреді. Жастарға Сұлтанмахмұт Торайғыровты үлгі етеді.

“Бұрынғы оқығандарға жастар сын тағатын. Не деп? – “Ескішілсіңдер, байшылсыңдар, баққұмарсыңдар… ылғи әдіспен жүремін деп көзге көрінерлік берекелі іс шығара алмадыңдар” деп …Бұрынғы оқығандардың бойында, ісінде міндері болса, ол үшін мүлде айыптауға болмайды …Жастардың көбінесе іске кіріскені соңғы төңкерістен бері қарай. Аз уақытта жастардың өндіріп істегені болмаса да, келешекте адал қызмет қылуына, көздеген мақсұтынан, тұтынған жолынан таймай халықты түзу бастауына үміт туғызады… Кешегі өткен Сұлтанмахмұт жас біткенге бас еді. Ақ жүректік, әділдік, турашылдық, ерлікте Махмұд сынды жігітті қай дұшпаны кемітер?!” /ЕТ. 1920, 25 желтоқсан, №21/ – деп, небәрі 31 жастағы жігіт ағасының өзінен кейінгі жастарға оң жол нұсқауы таңдандырады, ел үшін ерте есейген азаматтың ойларының салмақтылығы аңғарылады. Осы тұста “Қазақтар” атты әйгілі тарихи еңбек жазған М.Б.Олкоттың: “Жеңіске қолы жеткеннен соң большевиктер қазақтарға Советтік “үстемдіктің” сабақтарын үйрете бастады” [201] – дегені еске түседі. Ж.Аймауытов – публицист көрегендікпен қазақ жастарын Кеңес өкіметінің жікшілдікке бөлу сияқты әккі саясатынан алдын-ала сақтандырып отырғандығы көрініп тұр. Жікшілдік болғанда да аға мен інінің, ата мен баланың арасындағы, ұлттық тамырды үзіп тастайтын пиғылдан сақтандырады.

Арада аз уақыт өткеннен кейін Ж.Аймауытов 1921 жылдың 21-ақпанында “Еңбек туы” газетінің редакторы болып тағайындалады. Бұл кездегі газет тігінділерін, өкінішке орай, кездестіре алмадық. Сол жылы күзге салым Жүсіпбек Семейге оралып, ондағы түрлі саяси қызметке араласады. Алаш ардақтыларымен үнемі байланыста жүреді. Сөйте жүріп “Қазақ тілі” газетін басқаруға араласып, белсенді түрде жазып тұрады. Жүсіпбектің “Қазақ тілінде” басылған “Топалаң уағындағы той” мақаласы ерекше назар аударарлық. Онда автор елдегі отаршылық нәубеті туралы сөз қозғап, халық күйзелісіне жаны ауырады. Тарихшылардың деректеріне қарағанда: “Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу орасан зор қиыншылықтарға ұшырады. 1921 жылдың жазында республиканың едәуір бөлігін қуаңшылық жайлады. Оның алдында қатты жұт болып, ол кей жерлерде малдың 80 процентіне дейін қырылуына әкеп соққан еді. Ашығушылар саны республика халқының 1/3 бөлігін қамтыды, олар 1921 жылғы қараша айында – 1 миллион 508 мың, 1922 жылдың наурыз айында – 2 миллион 303 200 адам болды, мамыр-маусым айларында бұл сан едәуір азая бастады.

1921 жылдың жазында Бүкілресейлік Орталық Атқару комитетінің декретімен Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай губерниялары ашығушылар қатарына қосылды. Аштыққа індет қосылды. 1922 жылдың маусым айына қарай Батыс Қазақстанда ашығушылар мен аурулар саны халықтың жалпы санының 82 процентіне дейін жетті” [372, 82-83 бб.]. “Республикада 1920 және 1923 ж. жүргізілген ашаршылық санақтарының және Қазақстандағы жерге орналастыру мөлшерін белгілеген экспедицияны басқарған профессор С.П.Швецовтың мәліметтері бойынша 1921 жылғы ашаршылықта Қазақстан халқы 30%-ке дейін азайған. Кейбір елді мекендерде нәубет халықтың 100%-ін қамтып, олар түгелдей дерлік босып, жолда, біразы атамекенінде қырылып қалды” [71, 582 б.]. Жүсіпбектің айтып отырған топалаңы – осы ел басына түскен ауыр қиыншылық. Орынбордағы халық ағарту комиссариаты жазушылар съезін шақырмақ болады. Аймауытов - публицист съезд өткізуге өз мақаласында ашық қарсы болады: “Жолдастар-ау! Ойласаңдаршы! Қазақстанның басына қандай ауыртпалық түсіп отыр. Осы күнде съез жасайтын, сейіл құратын, әңгіме соғатын заман ба? - Қазақстанның үштен екі есебі жоғалғалы тұрғанда не бетімізбен жасаймыз, әдебиетті гүлдендіреміз деп аузымыз барып сөйлейміз… өзгені тастап мезгілсіз ажалмен алысуға атқа міну керек… Съез құрамыз деу – елдің бір жағына топалаң келе жатқанда бір жағы той қылып жатқанымен бір есеп” /ҚТ. 1921, 12 маусым, №123/ – деп ащы болса да шындықпен санасу керектігін жазып, билік басындағыларға тоқтау айтады. Жүсіпбектің осы жазғанының өзі – шын деректерге құрылған шынайы публицистиканың ел тарихымен, халық шежіресімен астасып жатқандығына айқын дәлел. Сол кездерде Мұстафа Шоқай сынды ел зиялылары 1921-22 жылғы ашаршылық туралы “ол революция әкелген апат, кезеніп тұрып, халықтың малын тартып алудың салдары” [202, 104 б.], – деп тіліп айтты.

Жүсіпбектің “Қазақ тілі” бетіндегі баспасөз тақырыбына жазған мақалаларынан бүгінгі журналистика тәжірибесінде үлгі аларлық ойлар көп. Соның бірі “Тілшілерге” деген мақаласында: “Газеттің бетінде “Ел хабаршылары” деген бөлім бар. Ел хабары не болып қалды? Көремін: үнемі біреуді жамандау, қорлау, жауап беру, тайталас. Бұл қалай? Ел деп жазатын өзге хабар жоқ па? …Қазақтың қай елін алсаң, партия, ерегес яки күндестіктен сау емес, өтірікті, өсекті, шағымды сабау… Ел ішінде жүріп, елдің сырын алғандай болдым. Елден жіберген хабарлардың оннан бірі шын болса қуанар едік. Оның өзі шын болмайды. Ылғи өтірікті, өсекті басты деп, газетке бос сөз басатын өсекші көріп, халықтың газет оқудан көңілі қалады” /ҚТ. 1923, 30 маусым, №53/ – деп жазады. Осындағы Жүсіпбек айтқан “біреуді жамандау, қаралау, жауап беру, тайталас” көрінісі біздің қазіргі шығып жатқан кейбір газеттерімізде кездесіп қалады. Өткеннен сабақ алар болсақ, бұрынғы зиялыларымыздан қалған “жақсы сөздің - жарым ырыс” екендігін естен шығармауымыз қажет-ақ.

Аймауытов – публицистің өндірте жазып, жариялаған жылының бірі – 1924 жыл. Осы жылы Жүсіпбектің мақала, фельетондары “Ақ жол”, “Еңбекші қазақ”, “Қазақ тілі”, “Қызыл Қазақстан”, “Жас қайрат”, “Жас қазақ” басылымдарында бірінен соң бірі жарық көрді.

Оның “Ел газетке не жазбақ?” “Газет тілі қалай түзеледі?” проблемалық мақалалары да бүгінгі таңда өз мәнін жойған. Алғашқысында: “Ішкі-сыртқы хабар, үкімет қаулысы, бұйрық- жарлығы, съездің протоколы елдің оқуына онша қызықты көрінбейді… елге арналып шығатын газетті ел оқымаса, өйткені жанына жағымды, тілі батарлық сөздер басылмаса, ондай газет бағасын жоймақ, кім көрінгенге қолжаулық, майлық, шылым орауыш, тағы бірдеме болмақ. Бірақ газетшіге кінә қоятын да, қоймайтын да орын бар. Жұрт жазбаса, ішіндегісін тауып жазатын газетші “тәуіп” те, “пайғамбар” да емес… Ел: “жазбасам маған серт, баспасаң саған серт!” деген жолға түссе, сонда газет елдікі болады. Сонда жұрт газетті қызығып оқитын болады, газеттен пайдаланады”/Е-і Қ. 1924, 5 мамыр, №210/,– деп журналистиканың тиімділігі мәселесін сөз етеді. Бұл ойлардың қазір де маңызы зор. Жүсіпбек публицистикасының өміршеңдігіне дәлел – бұл. Сөйте отырып, сол кезеңдегі баспасөзге қандай мәселелерді жазу керектігіне жұртшылық назарын аударады: “…Қысқаша айтқанда елдің газетке жазатын хабарлары мынау:

1. Шаруа жайы; 2. Әкімшілік, сот жайы; 3. Әйел теңдігі, жастар тұрмысы” /Е-і Қ. 1924, 5 мамыр, №210/. Осы өзі атаған тақырыптардың қай-қайсысына болса да Жүсіпбек – публицист қалам тербеді, сол мәселелер төңірегінде көпшіліктің қоғамдық пікірін қалыптастырып отырды. “Газет тілі қалай түзеледі?” деген проблемалық мақаласында: “орысшадан аударылған, орысшаға жанасқан сөздерге қарасақ, томармен жүрген қазақ арбадай миыңды, жүйкеңді түйгіштеп, зырқылдата жөнеледі” /Е-і Қ. 1925, 25 қараша, №405/, – деп кейиді. “Еңбекші қазақтың” 396 – санын алып, сондағы кездесетін тілдік, стилдік қателерді дұрыс аударылмаған сөз, сөйлемдерді мысалға келтіріп тұрып, жеңіл юморымен, батыл сын айтады.

1924 жылы 1 қазаннан бастап Жүсіпбек Тәшкент қаласындағы Қазақ институтында оқытушылық қызметке кіріседі. Сонда жүріп “Ақ жол” газетін шығару ісіне тікелей араласады. С.Қожанов, М.Дулатов, И.Тоқтыбаев, Д.Ысқақов, А.Байтасов, Қ.Кемеңгеровтермен бірге газеттің бет-беделін көтеруге белсене ат салысады. “Ақ жолдың” бетінде “Жарасымды сүгіреттер”, “Көшпелі Көжебай”, “Радио хабарлары” фельетондары, “Тінікейді не ойландырды”, “Қойшы тастамақ” очерктері, “Қазақта жезөкше бар ма?”, “Ташкентте ойын-сауық кеші”, “Үлгілі мектеп”, “Пара алу тоқтала ма”, “Қазаққа пайдалы жас талап” т.б. мақалалары жарық көреді. “Ақ жол” газетінде қызметте жүріп, Жүсіпбек сол басылымның қосымшалары ретінде “Сәуле” әдеби журналын (1924) және “Шаншар” сықақ журналын (1925) шығаруды қолға алады. Сол журналдардың редакторы болады. Қазақтың алғашқы сатиралық журналын шығару арқылы және көптеген фельетондар жазу арқылы Жүсіпбек қазақ сатиралық публицистикасының негізін салушылардың бірі болды. Тұңғыш күлкі журналының алғашқы нөмірінде Жүсіпбек – редактордың “Шаншар” кім?” деген бас мақаласы жарияланып, онда сықақ басылымының бағыт-бағдары айқындалды. “Қазақты ел қыламыз, жұртшылық жасаймыз, кедейдің сауатын ашып, саңылау жібереміз, өнерлі – ғылымды жұрт санатына қосамыз, шаруасын берекелендіреміз деп, жарғақ құлағы жастыққа тимей, аяқтай басы шарадай болып жүрген азаматтарды көзден шоласыз…

Заманға мойын ұсына алмай, жаңалыққа көне алмай, ескіні қолдан бере алмай, сең соққан балықтай оршып, арындап жүргендер де аз емес… “Шаншардың” мақсұты: елді араламақ, жақсы мен жаманды, ақ пен қараны сараламақ, тура жолдан қия басқанды біздеп жараламақ” /Ш-р. 1925, №1/, – деп өзінің екпінді ақ өлең стиліне салып, күлкі журналының шығу мақсатын көрсетеді.

Сол кезде Семейде шыққан “Таң” журналының бетінде М.Әуезов: “Оқушының ойы мен сезімін күлкісіз салқын түспен тәрбиелейтін баспасөздің ішінде күлкі сынды болып шықса, тәуір сөздің тұздығы болады. Бұл да тәрбиеші, бұл да ой сезімді бастайтын жетекші, басшы, бірақ бұның өзгелерден әдісі бөлек. Бұның өзгеден айырмасы сыртқы пішінінде ғана. Күлкі журнал да ой жетілдіріп, сезімді ұстартпақ. Сондықтан ол күле отырып, біле отыр дейді. Ойнап отырып, ойлап отыр. Біреудің мініне күлсең, өзің сол міннен бойыңды арши отыр дейді… Қазақтың аз да болса, ілгері қарай басып келе жатқан өнер-білімінің тұсында “Шаншар” мезгілімен шыққан жур-нал… Қазақ баспасөзіне жаңа қосылған түр, жаңа өрнектің бұдан да артып, көп жасауына тілеулеспіз /Т. 1925, №3/, – деп баға береді, сықақ журналының оқырманы да көп болатынын атап өтеді.

“1924 жылдың ақырында Түркістан Совет республикасы таратылып қайта құрылды. Осыған байланысты бұрын оның қарамағында болып келген Жетісу мен Сырдария облыстары Қазақ АССР-не қосылды” [189, 107 б.]. Осыған байланысты қазақтың біраз оқығандары Ташкен қаласына бас қосып, саяси –публицистикалық қызметті барынша тиімді жүргізуге әрекет етті. 1925 жылы көкек айының 11 мен 16 күндері “Ақ жол” газеті тілшілерінің І конференциясы өткендігі – назар аударарлық жайт. Оны өткізуге А.Байтасов, Т.Жүргенов, Қ.Кемеңгеров, С.Баймақанов, О. Жандосов, т.б. азаматтармен бірге Ж.Аймауытов та басшылық жасаған. Сол жиылыстың соңында, баяндамаларды ескере келіп, “Тілшіліктің он екі парызы” деген құжат қабылдаған. Олар қысқартып айтқанда мынадай болып келеді: “1.Жұрт қызметіне араласа жүру керек; 2. Қырағы болу керек; 3. Материалды мезгілінде жіберу; 4.Басқармамен байланыс мықты болсын; 5. Әр нәрсені жазып ал; 6. Әр мәселені бөлек жаз; 7. Сөзді кестелі қылып, қысқа жаз; 8. Хабар жазудың техникасын үйрен; 9. Дұрыс жазуға үйрен; 10.Газеттің әсерін байқа; 11. Шын газетші бол; 12. Газеттің күзетшісі бол” [203, 27 б.]. Сонау 20-жылдары айтылған ойлар болса да, қаперге алатын жайттар бар мұнда.

Ж.Аймауытов – публицист 20-жылдары қоғамда орын алған сан алуан мәселелерге жұртшылық назарын аударып, әр проблеманың шешімін табуға ұлттық көзқарас тұрғысынан келіп отырады. Мәселен қазақ жазуындағы емле, таңбалау мәселесіне арнап “Жазу таңбаларымызды азайту туралы жоба” /Е-л Қ. 1924, 26 ақпан, №178; 28 ақпан №179/, “Жазу таңбаларымызды азайту туралы” /Е-л Қ. 1924, 15 наурыз, №189/, “Қазақ тілін жүргізу қазақша оқуда”/Е-л Қ. 1924, 28 наурыз, №190/, “Емлені өзгертуге жоба” /АЖ. 1924, 11 ақпан, №403/ “Жазу мәселесі туралы соңғы сөз” /Е-л Қ. 1924, 25 мамыр, №209/ сияқты бірнеше талдамалы мақалалар жария-лады. Негізінен бұл ретте Жүсіпбек: “Жазу машинкасына лайықтап Ахмет ағайдың шығарған қаріптері бар… Ахмет ағайдың шығарған таңбалары осы күннен бастап баспаха-наларға арналып жасалса, жақсы-ақ болар еді. Онда хат тану бір жола жеңілденіп, орыс жазуының қатарына келер еді” /Е-л Қ. 1924, 26 ақпан, №178; 28 ақпан №179/ – деп Байтұрсынов ұсынған жазу тәртібін қолдайтындығын білдіреді.

Жүсіпбек шаруашылық, оқу-ағарту, ән-күй мұраларын жинақтау, жастар тәрбиесі, әйел теңдігі, терминология, денсаулық, тәрбие, отырықшылық, әдебиет тақырыптарында көптеген мақала, очерктер жазды. Баспасөз бетінде шыққан фельетондары мен сын мақала, корреспонденцияларында қоғамдағы келеңсіз жайттарды күлкі етіп, жеңіл әзілмен қағытып, қазақ ішіндегі саудагерлік, парақорлық, сәнқойлық, боғауызшылдық, жалқаулық, кадр тұрақсыздығы, жікшілдікті, т.б. залалды қасиеттерді шенейді.

Тағы бір айта кететін жайт – Жүсіпбектің кестелі, жібектей төгілген тілі. Бұл әсіресе оның очерктерінде айқын көрініс табады. “Сұлтанмахмұт Торайғырұлы” атты тарихи-танымдық, портреттік очеркі – соның дәлелінің бірі ғана. Әсіресе Сұлтанмахмұт туып-өскен Баянаула тауын суреттегендегі, пейзаж жасаудағы, бай тілмен сөз кестелеудегі Жүсіпбек – публицистке тән ерекшелік көзге бірден түседі. “Аспанмен тілдескен асқар шың, тік жартас, түпсіз құз, таудың ұшар басынан етегіне дейін сыңсыған сыпсың қарағай, ақ қайың, барқын, мойыл; қиядан ойға, ойдан орманға сүңгіп, сыбдырлап, бұраңдаған бура бұлақ; шөккен алыптай жарқыраған Сабынды көл, сол қолтығында түндей түнерген Шойынды көл, жамбасында тас аралды, көк құрақты Торайғыр көлі, жаз болса, көк орай шалғын, көк балауса жасыл жапырақ, гүл, жеміс, тау іші ың-жың аң, бұта толған жыршы құс…” [204, 3 б.] – деп төгіліп түсетін ерекше мәнер, екпін, түп негізі ауыз әдебиетінде жатса да, Жүсіпбек қаламы арқылы қайта жаңғырған публицистік шеберліктің, шынайы суреттің, жоғары көркемдік деңгейдің, жырдай оқылып оқырманды еліктіріп, ертіп әкететін қасиеттің нағыз көрінісі. Жүсіпбек публицистикасын ерекшелейтін басты белгінің бірі де – осы. “Көркем сөздің көк майсасы” (Д.Әбілов) атанып кеткен Жүсіпбектің аллитерация мен ассонансты, бояуы қанық теңеулер мен эпитеттерді, көркемдік бейнелеу құралы, қазақ тілінің шұрайлылығын көрсететін өзгеше пафосты публи-цистикаға әкелуі – үлкен жаңалық еді. Кейінгі публицистер шығармаларында, әсіресе, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мәуле-нов, Ғ.Қайырбеков, О.Бөкей публицистикасында бұл дәстүр қазақ публицистикасына берік орнап қалды. Ол – публицисти-кадағы есілген ғажайып әуезділік пен көсілген әсем көркемдіктің астаса көрініс табуы. Сөйтіп Ж.Аймауытов қазақ публицистикасында өзінің тұтас мектебін қалыптастырып кеткен біртуар тұлға болды.

Бейімбет публицистикасын зерттеу нысаны ретінде қарастырып, оның газет-журналдар бетінде жарияланған 500-ге тарта мақала, очерктері мен 200-ге жуық фельетондары бар екендігін ғылыми дәйектеп жүрген ғалым Т.Бейісқұловтың еңбегі ерекше [205]. Мұның өзі – Бейімбет публицис-тикасының бірнеше ғылыми зерттеуге нысан болатындығын айғақтайтын дәлел. Оның үстіне замандастарының ішінде ең өндірте жазған да осы Бейімбет екендігіне дау жоқ.

Өз шығармашылығын “Айқап”, қолжазба “Садақ” журналындағы, “Қазақ”, “Алаш”, “Бірлік туы”, “Сарыарқа”, “Жас азамат”, “Ұран” газеттерінде жарияланған мақала, хабар, корреспонденцияларынан бастаған Б.Майлин – публицистің шеберлігі мен еңбекқорлығы, әсіресе, кеңестік кездегі басылымдар беттерінде жарқырап көрінді. Оның “Еңбекшіл қазақ”, “Ауыл”, “Ақ жол”, “Еңбекші қазақ”, “Сыр бойы”, “Әйел теңдігі”, “Ауыл тілі”, “Лениншіл жас”, “Жаңа арна”, “Жұмыскер тілі”, “Жаршы”, “Қазақ әдебиеті”, “Әдебиет майданы”, “Социалды Қазақстан”, “Қарағанды пролетариаты”, “Оңтүстік Қазақстан” басылымдарында шығармаларының жарық көруінің өзі – Ілияс Жансүгіров айтқандай: “Жазғаны-ның көптігі мен көркемдігінен де Бейімбет алда келеді” [206, 10 б.], – деген сөздің шын дәлелі іспеттес.

Бейімбет Майлин өзінің әрі көп, әрі саналы, әрі ықшам, сан алуан түр, пішін қолданып, көптеген шеберлік тәсілдерін пайдаланып жазғандығымен де қазақ публицистикасын биік белеске көтеріп кетті. Бейімбет публицистикалық мұрасын негізгі төрт топқа бөліп қарастырғанды жөн санадық:

Қоғамдық өмірдің көлеңкелі жақтарын сынайтын фельетондары, оқушаулары мен сын мақалалары.

Кеңестік кезеңде орын алған өзекті мәселелерге арналған проблемалық мақалалары.

Қазақстанның өндіріс орындарынан жазған очерктері.

Әдебиет мәселесіне арналған сын, рецензиялары, хаттары.

1925 жылы “Лениншіл жас” журналы Бейімбеттің бір топ өлеңдерін жариялап, редакциялық мақала қоса беріледі:

“Бейімбет – өзін тұрмыстан алып жазылған әдемі әңгіме, тартымды өлеңдерімен танытқан белгілі ақын-жазушыла-рымыздың бірі. Бейімбет біздің газет-журналымызға үнемі жазып келеді, Бейімбеттің бір бізге ғана емес, қазақ әдебиетіне еткен 12-13 жылдық еңбегі бар. “Бейімбет – ауыл ақыны” – дейді Смағұл (Сәдуақасов – Б.Ж.). – Ауыл ақыны екені рас. Бейімбеттің тілі – ауылдың қоңыр шаруа, кедейлерінің тілі. Бейімбет ауылдың күйін, мұңын жырлайды…” [207].

Шынында да “Бейімбет – ауыл ақыны” [207] ғана емес, ауыл – публицисі де бола білді. “Гүлденсе ауыл – гүлденеміз бәріміз”, – деген принципті ұстанған Бейімбет ауылдардағы кемшіліктер түзелсе, қазақ жайы жақсаратынына сенді. Сол үшін өз замандастарына сыншылдық көзқарас тұрғысынан қарады, оның фельетон, мақалалары да сол мақсат билігінен өрбіді.

Қызылордада жүріп Ілиясқа жазған бір хатында: “Пуртекел” деген нәрсе жазып Сараға (Есова – Б.Ж.) жібердім. “Әйел теңдігіне” басылар деймін. Басылмаса, Сарадан алып оқы. Ұнатсаң “Жаршыға” жіберерсің, әрине, ерінбесең дегенім ғой” [208], – депті. “Пуртекел” оқшауына /Е-і Қ. 1926, 14 қаңтар/ оқиғасы ұқсас тағы бір оқшауы “Пуртекел істей салып едім” /Е-і Қ. 1926, 11 наурыз/ деген атпен “Еңбекші қазақта” жарық көреді. Оқиғаның қысқаша мазмұны былай: Қызылорда болысындағы 12 ауылдың етікшісі Әбдісадық Мәмбетұлы деген жігіт Есжан шалдың жас әйелімен көңіл қосып алып қашып кетеді. Шал қуып барып, әйелін қайта әкеледі. Әйелдің өтініші бойынша қайта келген Әбдісадықты ұрып-соғып, әрі мал ұрлап жатқан жерінен ұстадық, бірінші келгенінде де бір өгіз, 50 сом ұрлап еді деп жала жауып, Есжан шалдың арызына қоса ауылнайға протокол жасатып қояды. Іс сотқа баратын кезде: “Ақсақалдар айтқан соң, сөзін қоймай, пүртекелді істей салып едім” /Е-і Қ. 1926, 11 наурыз/, – деп ақталады ауылнай. Ел ішінде болған істі өзек етіп ала отырып, Бейімбет екіжүзділікті, жазықсыз жала жабатын жалақорлықты сынға алады. Әрі сол кездегі өз теңіне қосыла алмай сорлап жүрген қазақ әйелінің басындағы ауыр халді де қозғайды.

Қазақ публицистикасында фельетон “оқшау” түрінде пайда болғанын айта кетуіміз керек. Бұл туралы Т.Нұртазин: “Оқшау” деген сөз революциядан бұрын “Қазақ” газетінде әдеби салтқа енген. Ондай әдіспен тек қана фельетон емес, (әрине, көбінесе фельетон солай аталған), оқиғасы өткір, кенеттен болғандай боп келетін сюжетті шығармалар атала берген. Кейде өзінің ішкі маңызының оқыс-ірілігі ия жаңалығымен көзге түсетін шығармалар да “Оқшау” деген бұрыштамамен басылып жүрген” [209, 172 б.], – дейді. Профессорлар Б.Кенжебаев, Т.Қожакеев те сондай тұжырым айтады. Бейімбет көп шығармаларын “Оқшау” деп жазды.

“Тереңөзек төрелері” /Е-і Қ. 1929, 6 наурыз/, “Шаянның шарлатаны” /Ж. 1931, №3/, “Әкімшілік күші” /Е-і Қ. 1926, 24 желтоқсан/, т.б. оқшау, фельетондарында да қоғамдағы кемшіліктерді, адамдардың бойындағы қулық, жалқаулық, пайдакүнемдік, ел мүлкіне қол салушылық, жағымпаздық сияқты келеңсіз қылықтарды сынайды.

Бейімбеттің “Серый ма?… Карешнеби ма?” фельетонында ел-елде құрылып жатқан кооператив дүкеніндегі алып-сатарлық, саудагерлік, қарапайым халықтан артық алу, қымқыру қарекеттерін шенейді. Оқиға сюжетінде бір шал сатушыдан көйлектік сәтен сұрайды. Сондағы сатушының: “қандай сәтен, серый ме, карешнеби ме?” /Е-і Қ. 1928, 18 қыркүйек/ – деген жауабынан оның бейнесін ашады. Товар бағасынан артық ақша алып, халықты қан қақсататындарды түйреп өтеді. Сауда саласындағы былықтардың бетін ашатын тағы бір оқшауы – “Сый-тарақ” деп аталады. Сарыағаштағы кооператив дүкеніне келген Дүйсен ақсақал кемпіріне көйлектік мата сұрайды. Сатушы көйлекке бірдеңені қосып береді.

“ – Ау, шырағым, бұның не?

Отағасы, ол – сый.

Сый болғанда тегін бересің бе?

Тегін бе? – деп піркәншік бала ала көзімен қарады.

Тегін бермейтін болсаң, ондай керексізді алатын артық ақшам жоқ.

Оны қосып алмасаң, сиса да берілмейді”, – деп піркәншік бала сисаны тақтайдың қуысына ырғытып жіберді.

Шырағым-ау, кемпірім мұнымен қай жерін тарайды?

Онда біздің жұмысымыз жоқ. Тауар керек болса, бірге аласың…” /А.Т. 1928, 28 желтоқсан/. Осы дүкендегі шағын диалог арқылы кеңестік кооперативте істейтіндердің пайда түсіру үшін ойлап тапқан зорлығы сыналады. Профессор Ф.Оразаев “Бейімбеттің 20-жылдардағы творчестволық жеміс-терін стилдік тұрғыдан ауызға алғанда, ең алдымен, жазушы-ның диалог құру шеберлігі бірінші кезекке шықпақ” [210, 210 б.], – деген тұжырымы осы тұрғыдан айтылса керек. Диалог Бейімбеттің басқа фельетондарында да көп кездеседі.

Сатушының – менмен, үлкенді сыйламайтын томырық, жылпос, қу бейнесі мен қарапайым қазақ шалының қорғансыз, лажсыздан көнетін бейкүнә кейпі қатар өріледі. Бейімбет фельетондары соншалықты шынайы, өзі куә болған оқиға-ларды жазатындағы көрініп тұр. “Сөледке, шұлық, құйыс-қан…” /Е-і Қ. 1929, 3 сәуір/ фельетонында да ауыл копе-ративіндегі осы тектес оқиға сыналады.

“Салқамбай тоба қылды” /Е-і Қ. 1926, 4 қараша/, “Құлбай” /А-л. 1924, 13 тамыз/, “Гүлсім Рахымжанқызы” /Е-і Қ. 1923, 27 мамыр/, “Торға түскен торғай” /Е-і Қ. 1923, 15 ақпан/, “Бітсін күңдік” /А-л. 1924, 18 наурыз/, “Байту молда” /Е-і Қ. 1925, 24 сәуір/, “Қалыңмал соты” /А.Т.1927, 18 мамыр/, т.б. фельетон, оқшау, мақалаларында әйел теңдігі мәселесін кең көтеріп, қалыңмал, әділетсіз билік, дінбасылардың зорлығын ашық сынайды. 20 жылдары бұл тақырыпты жан-жақты көрсетіп, өмірде болған нақты оқиғалар негізінде шығармалар жазудағы Бейімбеттің мақсаты – қазақ қызының азаттығын, еркіндігін өз қолына әперу болатын. “Айнажанның соры ғой”, “Айшаның қайраты”, “Зәуре қыздың некесі” мақала, оқшауларында нақты өмірде бар қазақ қыздарының көне әдет-ғұрып құрбаны болып, екінші, үшінші әйелдікке, шалға тұрмысқа шыққандығы баяндалып қана қоймайды, кінәлі адамдар бүкіл ел алдында қараланады, газет бетінде сотталады. Жалпы Бейімбет фельетондарынан аңғаратын бір ерекшелік – оның газет бетінде шындықты айтып, кінәлілерді, жат қылықты адамдарды аямай сөзбен сынауы – басылым бетіндегі бүкілхалықтық оқырмандар сотына салуы сияқты да көрінеді.

Осының жарқын дәлелі “Уайттың тойы” /Е-і Қ. 1929, 22 ақпан/ фельетонынан көрініс табады. Мұнда автор отбасының некесін бұзып, өз правосын артық пайдаланып, біреудің күйеуін түрмеге жауып, әйелін өзі зорлықпен құшқан кеңес милициясының “менмен”, ұрдажық бейнесін жасайды. Осындайлардан қоғамды тазалау үшін халық алдында, газет бетінде соттайды: “Қалай болғанда да осы туралы Ишан базарында бір сот құрмай жөніміз келмес: мелетсенің міндеті не? Уайт мелетсе міндетін атқарған ба? Мына істері мелетсенің міндетіне кіре ме? Кірмейтін болса қандай статьяға жатады? Осының бәрін шешіп беру керек” /Е-і Қ. 1929, 22 ақпан/.

Бейімбет – фельетонист, Бейімбет – сыншы барлық деректерді өмірден алады, өзі куә болған оқиғаларды шырайын шығара жазады. Ол төрткүл Қазақстанды түгелге жуық аралап, әр жерде болған келеңсіз жайттарды дер кезінде фельетон тезіне салады. Бейімбет фельетондары мен сын мақалаларына Қостанайдың Меңдіғара еліндегі, Жаңарқа, Жітіғара, Жуалы, Балқаш ауданындағы, Түркістан, Қызылорда, Тереңкөзек, Шаян, Торғайдағы, Қарасай еліндегі ауылдық кеңестегі, Адай уезіндегі, Лепсі уезі Сарқан болысындағы, Сарыағаштағы, Еңбекшіқазақ, Ақсу, Қармақшы, Алакөл аудандарындағы, Алматы, Қарағанды, Аягөз, Балқаш, Өскемендегі, Орда ауданындағы орын алған қоғамдық өмірдің көлеңкелі жақтары арқау болады. Мұның өзі Б.Майлин – публицистің ғажап еңбекқорлығын, фельетон дәруі арқылы елді сауықтыруға бағытталған сыншылдығын көрсетеді.

Бейімбет кеңестік кезеңдегі көкейкесті мәселелерді проблема ретінде де күн тәртібіне қойып отырды. Мәселен, “Ағашты сақтаңдар” /А-л. 1924, 20 ақпан/, “Ағаш қараушылардың ісі жолды ма, жолсыз ба” /А-л. 1926, 22 шілде/, “Аманқарағайдың ағаш бақылаушыларында қателіктер толып жатыр” /А-л. 1926, 25 желтоқсан/ деген мақалаларында орман ағашын ретсіз кесіп-қырқуды сынға алады. Әрі табиғат байлығын қорғау проблемасын көтереді. “Бұрынғы кезде ағашы қалың жерлердің осы кезде жалаңаштанып қалғаны бар… Бүгін керек ағаш ертең де керек, биыл керек ағаш ендігі жылы да керек… Ағашты қорғау, сақтау керек. Өстіп, гүлденіп тұрған ағашты кесіп алу қиын емес, бірақ қайтадан сондай ағашты өсіріп алуға 60-70 жыл керек… Ағашты ретсіз кесу мен қырқу – надандықтың белгісі” /А-л. 1924, 20 ақпан/. Сонау 20-жылдары Бейімбет көтерген проблема бүгінгі күнде де бар. Бұл Майлин қойған проблеманың шын өзектілігінің айғағы.

“Еңбекші қазақта” 1926 жылы жарияланған “Мәдениет мұралары” проблемалық мақаласының да негізгі идея, айтар ойы әлі күнге күшін жойған жоқ. Бүгінгі тәуелсіз еліміздегі “Мәдени мұра” бағдарламасымен де астасып жатқан ойлар бар. Онда Бейімбет қазақ даласындағы тарихи ескерткіштерді, мәдени мұраларды сақтау, келешекке жеткізу проблемасын алға тартады.

“Алдымен қорғайтын, не күйде тұрғанын жазып білдіретін, тұрғын елдің аузында жүрген материалдарды жинайтын мәдениет мұралары біздің хабарымызша мыналар:

Қожахмет Жасауи мешіті, моласы (Түркістан қаласында)

“Көк кесене” мола (Қызылорда уезінде)

Сайрам қаласының мешітіндегі тас баған (Шымкент уезі)

“Сұғанақ ата” (Қызылорда уезінде)

“Айша Биби” (Әулиеата уезінде)

“Бес там” (Қызылорда уезінде)

“Аннас” (Қызылорда уезінде)

“Жанкент” (Ақтөбе губернесінде)

“Байтақ ата” (Ақтөбе губернесінде)

“Білеулі” (Үстірттің Қарақалпақ жағының ішінде)

“Қарағай-құдық” (Ақтөбе губернесінде)

“Сарайшық” (Орал губернесінде)

“Алаш ханның моласы”

Осы айтылған мұралардың айналасындағы жолдастардың жіберген материалдары ірі жұмыстың бастамасы болар еді” /Е-і.Қ. 1926, 20 қараша/, – деп Бейімбет қазақ даласындағы тарихи жәдігерлеріміздің болашағына алаңдаушылық білді-реді, келер ұрпаққа аманат етіп тапсырады. Осы проблемалық мақаланың басында:

Маркстің “Ескі заманның мәдениетінен мәжнүн есалаңдар ғана безеді” /Е-і.Қ. 1926, 20 қараша/ деген сөзін эпиграф етіп алып, кеңестік қыңыр саясатқа астарлы түрде қыр көрсететіні де бар.

1927 жылы жазған “Аш-жалаңаш” /Е-і.Қ. 1927, 21 қазан/ мақаласында, атынан көрініп тұрғандай қараусыз, үй-күйі жоқ, аш-жалаңаш балалардың ауыр халын суреттейді. Сөйте отырып, Кеңес өкіметінің құрылғанына 10 жыл болса да оларға қарасатын мекеменің жоқтығын, үкімет, партия, кеңес ұйымдары тарапынан қамқорлықтың болмауын проблема етіп көтереді. Барша адал жүректі адамдарды жетімдерге жәрдем беруге шақырады.

“Олай емес, “Казакский язык!” деген оқшауында қазақ тілінің ахуалын сөз етеді. “Қазақ ұлты – Кеңестер Одағындағы тең құқықты ұлттың бірі. Қазақ тілі де тең құқықты тіл. Бұрын қазақ тілін елемейтіндер, қазақ тілімен сөйлеуді ар көретіндер, осы күні тілі жаңа шығып келе жатқан баладай, балдыр-бұлдыр сөйлейтін болып жүр” /Е-і.Қ. 1928, 14 маусым/, – деп қуанышын да жасырмайды. Бірақ қазақ тілінде іс қағазын жүргізуге кедергі жасап Сырдария губернелік әкімшілік бөліміндегі хатшылық қызметін атқаратын Киселев сияқтылар болыстардан қазақша хат келсе, өшіккен адамдай, бүктеп-бүктеп үстелінің қуысына тыға салатынына қынжылады. Үкімет қаулысының орындалуына осындай кедергілердің ел-елде, жер-жерде бар екенін айтып үлкен проблема көтереді. Бұл проблеманың біздің қоғамымызда әлі толық шешімін таппай келе жатқанын білеміз. Бейімбет ана тіл мәртебесіне көлденең тұрғандарды осыдан 80 жыл бұрын сынап кеткен.

30-жылдары Бейімбет елді аралауға шығып, Семейге барған сапарынан “Алматы – Семей арасы”, “Қара жолдың үстінде”, “Тесіктас қойшылары”, “Кино” очерктерін, Шымкент қорғасын заводын аралап, “Қорғасын заводында”, Қарағандыға барып “Қарағанды”, “Борамбайдың бірінші адымы”, “Қайта қайралды” очерктерін жазады. Бейімбет очерктері бір жағынан жолжазбаға ұқсайды, екінші жағынан жеке адамдар туралы портреттік очерктерге де келеді. “Алматы – Семей арасы” очеркінде Түркістан – Сібір теміржолшыларының еңбегін, Талдықорған жеріндегі Бүйен Ақсу елінің тұрмыс-тіршілігін суреттейді. “Бүйен Ақсу алыста жатқан, артта қалған ел көрі-неді. Бірақ мәдениет шамы жарығын түсіре бастапты. Мектеп ашылыпты, жастары оқып, іске кірісіпті”, егер бұл шалғай мекенге теміржол тартылса, мұндағы ел мәдениет көшіне ілесер еді” /Е-і.Қ. 1929, 3 қараша/, – деген ойын білдіре кетеді.

“Қара жолдың үстінде” жолсапар очеркінде Аякөз қаласының, Мақаншыға қарай жүргендегі “Ақшәулі” ауылының жайын баяндайды. “Аякөз кішкене қала екен. Кішкене болғанымен керектің бәрі бар: пошта бар, телеграф бар. Әжептәуір кәператип дүкендері бар… екі жерде ысталабай, мектептері бар” /Е-і.Қ. 1929, 11 қараша/, – деп кеңес үкіметінің әкелген жаңалықтарына шын қуанады. Ақшәулі ауылында сегіз жылдық сауатсыздар мектебі ашылып, 450-дей адам сауаттанғанын үлгі ете әңгімелейді.

1933 жылы Шымкентке барып ондағы өндіріс орында-рынан очерк жазады. “Ынтығып келген заводтың есігін атта-ғанда екінші дүниеге кіргендей болдым. Ойыншық деймісің; бүкіл дүние жүзінде үшінші орынды кеңестер одағында бірінші орынды алатын завод болса; осы құрылыс Қазақстан жеріне орнап, мыңдаған колхозшы бүгін келіп станокке ие болып, социалистік отанға биылдың өзінде он мың тонна қорғасын береміз деп еңбекпен алысып жатса…” /Сд.Қ. 1933, 3 ноябрь/, – деп қорғасын заводындағы еңбек ырғағына, онда қазақ жұмысшыларының жүргеніне ерекше марқайыс, шаттаныс сезімін білдіреді.

Шымкенттен келе салып, көп кідірмей, Қарағандыға аттанады. “Алматыға қайтқан соң жазуға кірісу қиын соқты. Кемшілігім бар екен. Сондықтан Қарағандыға аттандым. Онда барған соң геройларым кеңейді, материалдарым толықты” /Сд.Қ. 1933, 3 январь/, – деп Бейімбет шахтерлер арасынан бір-ақ шығады. Қарағандыға бара жатқанда: “Есіл, Нұра бойлары тағылық өмірдің құшағында тұрғанда, қойнымдағы кенім ақтарылады, кеудемді темір жол басып өтеді – деп ойлады дейсің бе?.. Қарайғыр көмір алабы болған Қарағандыға бара жатқанына бұлданғандай, жер сілкінтіп арқырайды. Бұлдана-тын да жөні бар: тартып келе жатқан жүгінің көбі Қарағанды Омбының құрылысына қаланатын “кірпіш”. Осы келе жатқан жүргіншілердің ішінде кімдер жоқ: жолдастық көмегін көрсе-темін деп келе жатқан Донбасс жұмысшылары да осында, ірі мектеп бітірген мамандарың да осында, тәжірибе жұмысына келе жатқан оқытушыларың да осында” [211, 39-40 бб.].

Автор алғаш Қарағандыға осындай көтеріңкі көңіл-күймен келеді, бірақ өндірісті аралай келе, шахтерлер өміріндегі олқылықтарды көреді, техника жетпейтініне көзі жетеді. Сол кемшіліктерді де проблема түрінде очеркте жазады. Бейімбет-тің осы сапарында “Қарағанды” [211, 40 б.], “Шахты – 17” /Қар.П. 1935, 15 сәуір/, “Шахты №3-26” /Сд.Қ. 1935, 28 сәуір/ деген циклды очерктерін жазып, жариялады.

Бейімбеттің Шымкент, Қарағанды сапарларынан жазылған очерктері “Алыптарды аралағанда” деген атпен 1934 жылы кітап болып басылып та шығады.

Майлин – публицист “Таймас” атты портерттік очеркінде “Мойынтал” ұжымы кеңесінің төрағасы Таймастың бейнесін жасайды. Семей округінің Қызыл тас ауданындағы алғашқы қазақ киномеханиктерінің бірі Сәдуақас Қарашұлы туралы “Кино”, Шымкент заводының жұмысшысы Хамит хақында “Қиын емес үйренеміз”, Қарағанды шахтері Боранбай Қонысбаев жөнінде “Боранбайдың бірінші адымы”, “Бәстескенде байқалады”, “Қайда қайралды” атты портреттік очерктер циклын жазады. 1935 жылы Балқаш, Қоңырат кенді орындарына барып “Болат құстың кеудесінде”, “Екінші күн”, “Оқытушылар” очерктерін жазып, жариялайды.

Бейімбет очерк жазуға басында қиналады. Бірақ сапарларда көрген-білгендерін, көңілге түйгендерін әбден ойда пісіріп алып, қазақ даласындағы өндіріс орындарының жұмысы туралы тұңғыш қалам тербейді. Оның үстіне өндіріс тақырыбына жазудың қосымша қиындықтарына кездеседі. Сол үшін де зерттеп, зерделеп барып, жол очерктерін, портреттік, проблемалық – аналитикалық очерктерді жазудың нағыз үлгісін көрсетеді. Тағы бір айта кететін жайт – журналистік іссапарға шығып, өндіріс, елді мекендерді аралап, көзімен көріп жазуға алғаш талпыныс жасаған осы Бейімбет екендігіне оның тынымсыз шығармашылық жолы дәлел.

“Бір өзі туған әдебиетіміздің бір байтақ әлемі” деген ат алған Б.Майлин көптеген әңгіме, өлең, повесть, роман кітаптарын шығарумен бірге әдебиет мәселесіне үнемі араласып отырды. Әдеби сын, рецензия, хаттар жазып, әдебиет кеңістігіндегі жайттарды қызу талқыға салды.

Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында “ескілікті көксеу”, “байшылдық”, “ұлтшылдық” сарыннан арылу сияқты тенденциялар бой көрсетті. Сол кезде ұлы Абай шығармалары туралы да әрқилы теріс пікірлер айтылып жүрді. Бейімбет осы уақытта Мәскеудегі Шығыс еңбекшілерінің коммунистік университетінің оқушысы Б.Кенжебаевтың “Абай” атты әділ баға берген мақаласын 1925 жылы “Еңбекші қазақ” газетіне (№350-360) басқызып жібереді. Кейіннен Бейсембайға хат жолдап: “Батыл жазу керек осылай!” [212], деп ырзашылық, шын қуанғандық білдіреді.

“Сәкен!” деген мақала-хатында /Сд.Қ. 1936, 12 шілде/ қатарлас қаламдасының әдеби жетістіктеріне жоғары баға береді. С.Сейфуллиннің кейбір әдеби кітаптары сынға ұшырап жүрген кезде, Бейімбеттің бұл қолдауы шын жанашырлықтың, адал достықтың белгісі еді. “Қалам батыры – Қалмақан” /Сд.Қ. 1936, 12 қыркүйек/ деген мақаласында Бейімбет өзі қол ұшын беріп, арбакеш-делбешіден жазушылыққа дейін өскен Қ.Әбді-қадыровтың он жылдық ақындық жолына талдау жасайды.

Бейімбет пен Ілиястың достығы, байланысы жеке зерттеу еңбегіне арқау боларлықтай. Оның І.Жансүгіровке жазған хаттарында қазақ әдебиетінің көптеген мәселелері талқыға түсті.

Бейімбеттің “Екі оқушыға жауабым” атты тарихи хаты да әділ бағасын алатын уақыт жетті. “Бейімбеттің 20 жылдық ақындық өмірі”, “Бейімбет туралы”, т.б. сын мақалалардағы жазықсыз “жаптым жала, жақтым күйе” салқыны табиғи тума таланттың жолын кескені ақиқат еді. Бірақ заман қыспағына түскен қаламгер: “Жазып жүргеннің өзінде де мен сол өлеңде-ріме қорашсынып қарайтын едім. Қаншама тәуір етіп жаздым десем де, артынан өзім оқыған соның бірдемесі жетпегендей, оқушыларға дөкірт, оғаш көрінетін сияқтанып тұрушы еді” /Сд.Қ. 1934, 12 маусым/, – деп төменшіктеуіне тура келді.

Тарихи шындықтың бетіне тура қарасақ, Бейімбеттің бір өзінің жазғаны - әдебиетті биік белеске көтеріп кетті. Ал оның публицистикалық мұрасы – қазақ публицистикасының күміс баулы алтын діңгектерінің бірі. Майлин публицистикасының ерекшеліктері ретінде – оның қазақ фельетон жанрын қалыптастырып, түрлік жағынан байытқанын, сыншылдық көзқарасын, бүкіл шығармаларындағы юмор мен сатираның кездесетіндігін, тақырып тапқырлығын, тың проблема көтере білуін, елге түсінікті қарапайым тілмен жазуын, диалогты, монологты, авторлық баяндауды шебер пайдаланатындығын, жазғанының көптігі мен көркемдігін, халықпен біте қайнасып, көзбен көріп барып жазатынын, іссапарға шығуын, шығарманы тартымды бастау, қызықты оқиғаны өрбіту, ойлы аяқтау тәсілдерін меңгергендігін айтуымыз керек. Сондай-ақ ең көп бүркеншік аттар қолданғандардың бірі де – осы Бейімбет болатын. 1913 жыл мен 1937 жылдың аралығында ол “Бимет Майлин”, “Бимұхамед Майлин”, “Малай”, “М-тай”, “М”, “Б-М”, “Біз”, “Кедейшіл”, “Оқытушы”, “Оқушы”, “Шолушы”, “Қоңыраушы”, “Қайдауыл”, “Балықшы”, “Бір көрген”, “Көз”, “Жалаңаяқ”, “Жолшыбай”, “Жолаушы”, “Естіген”, “Көзі көрген”, “Тілші”, “Б-ж”, “Шаңқан”, “Шоң”, “Б-т”, “М.Б”, “Мен”, “Б”, “Ішінде болған”, “Газетші”, “Өзім”, “Жасқаншақ Алтай”, “Жасқаншақ”, “Алтай”, “Жуас”, “Алакөз”, “Егінші”, “Қарабала”, “Мұғалім”, “Жалшы”, “Ел аралаған”, “Бейімбет”, “Майлыұлы”, “Мереке”, т.б. бүркеншік аттармен қол қойған. Сонымен 20-шы, 30-шы жылдардағы қазақ публицистикасы-ның ерекше қарқынмен дамуын, жаңа түрлік, жанрлық тұрғы-дан ауқым аясының кеңеюін Б.Майлин – публицистикасынсыз елестету де мүмкін емес.