Р. Сыздык 6-том indd
жүктеу/скачать 1,64 Mb. Pdf көрінісі
|
Ббк 81. 2 С 94 аза стан Республикасы
| нер,
демек, шеберлік тұрғысынан сөз болуы қажет. Жалпы тіл білімінде стилистиканы: 1) тілдің стилистика- сы, яғни системалардың жүйесі (стилистика языков); 2) сөздің стилистикасы, яғни тіл элементтерінің жалпы халықтық қолданысын зерттеу (сти листика речи); 2) көркем әдебиет сти- листикасы, яғни поэтикалық зерттеу деп бөліп қарастырады 52 . Бізде, қазақ ғылымында, негізінен, алдыңғы екеуі зерт- теу объектісіне көбірек айналып, соңғы сала кенжелеп келе жатқанын айту керек. Дегенмен мүлде жоқ деуге болмайды. Е. Жанпейісов, X. Нұрмаханов, М.Серғалиев, X. Кәрімов, Б. Ша- лабаев сияқты зерттеуші ғалымдар бірқатар жазушылардың сөз шеберлігін, көркемдік тәсілдерін талдап танытады. Демек, көркем шығармалар тілін стилистика объектісі етіп зерттеу- де жазушының эстетикалық талаптарды өтеу шеберлігі, яғни қалам иесінің қолтаңбасы, сөз өрнегі (мәнері) талданады. Жазушы шығармасында айтпақ идеясын, бермек образда- рын және көрсетпек суреттерін тіл арқылы білдіреді. Көркем шығармада ненің суреттелгені ғана емес, қалай суреттелгені- нің мәні зор. Сол «қалай »-ды көрсету – стилистиканың мін- деті. Қайталап айтсақ, стилистика сөз эстетикасын, сөздің контекстегі рөлін зерттейді. Демек, лин гвостилистика ұлттық көркем тіл мәдениеті дамуының негіздерін көрсететін ғылым саласы болады. Стилистиканың лингвистикалық міндеті стильдік әсердің өзін емес, сол әсерді туғызатын тілдік меха- низмді зерттеу бо лып табылады. Стилистика мен сөз мәдениеті мүдделері тоғысып жа- тады, өйткені тіл элементтерінің көркем сөзде дұрыс не бұрыс қолданылуын (яғни сөз мәдениетінің бұзылып не сақталып 51 Виноградов В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. - М., 1963. - С. 125. 52 Панфилов Л.К. Лекции по стилистике русского языка. - Ч.I. - М., 1968. - С. 14. 243 тұрғандығын) анықтау үшін әуелі сол элементтің қай орын- да, қандай мақсатта жұмсалып тұрғандығын, яғни стильдік жүгінің бар-жоғын білу керек. Сөздің стильдік бояуы ол сөздің негізгі мағынасына үстелген қабат болғандықтан, сол қабаттың сыр-сынын тауып алу қажет болады. Зерттеушілер стилистика мен сөз мәдениеті проблемаларын бір-бірімен байланыстыра қарастыру – бүгінгі күннің көкейкесті шаруасына айналып отырғандығын көрсетеді. Сөйтіп, стилистиканың мақсаты – тіл элементтерінің жұмсалуын бағалау болғандықтан, олардың орынсыз, қате қолданылуын тауып-талдау тіл мәдениеті міндеттерімен ұштасады. Функционалдық стильдің бір тармағы – көркем шығарма тілін лингвостилистика тұрғысынан зерттеуде мыналарды ны- санаға алады: а) «автор образы» дегеннің көрінісі; ә) баяндаудың түрлері; б) кейіпкерлердің сөзін беру (кейіпкерлерді сөйлету) прин- циптері; в) кейіпкерлер тілі мен автордың өз тілінің көрінісі. Бұл – негізінен, көркем проза стилистикасына қатысты проблемалар. Ал драматургия мен поэзия салаларында линг- вистикалық стилистика бұдан өзгеше мәселелерді қояды. Орыс лингвистикасында драматургия тілі жан-жақты, жақсы зерттелгендігін байқаймыз. Бұл салада мынадай мәселелерге көңіл аударылған: а) кейіпкерлер образын тіл арқылы көрсету; ә) кейіпкерлер тілі арқылы ауызекі сөйлеу тілінің типтенуі (типизация); б) драмада сөз мағынасын стильдік мақсатта пайдалану. жүктеу/скачать 1,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|