5.Гемоглобин, оның құрамы, мөлшері. Гемоглобиннің түрлері мен қосылыстары, олардың физиологиялық маңызы. Эритроциттегі құрғақ заттардың көбі 90 пайыз-гемоглабиннен қалған 10 пайыз басқа органикалық және бейорганикалық заттардан тұрады.Әрбір эритроцитте 300 млн - дай гемоглобин молекуласы болады . Гемоглобин химиялық құрылымы жағынан -хромопротеид. Гемоглобин 1 молекула
глобин және 4 гем молекуласынан тұрады . Әрбір гем молекуласында екі валентті темір атомы бар . Гемоглобиннің бірнеше түрі бар. Атам денесінде 5 литр кан , ал мұнша қанда 700-800 гр гемоглобин бар . Эритроцит саны әйелге қарағанда ер адамда көбірек , осыған орай ер адам канында гемоглобин көбірек болады . Адам қанындағы эритроциттегі гемоглобиннің мөлшері маңызды болып келеді және олардың әр қайсысының мөлшері анықталады.Оның қанның реттік көрсеткіші анықтап шығарады (ҚРК).Оның денгейі 1 ге тең болу керек.Егер ол 1,05 тен доғары немесе 0,86 дан төмен болса онда ол анемия болғаны.Сол үшінде әрбір эритроциттегі гемоглобин мөошері маңызды болып келеді. Эритроцитте гемоглобин мөлшері көбейіп кетсе , гиперхрамия деп , ал азайса гипохромия деп аталады . Гиперхромия кезінде эритроцит саны азайып , жеке эритроцит ұлғайып ( макроцит ) гeмоглобинге толады , Гипохромияда - эритроциттер саны қалыпты мөлшерде , ал гемоглобин азайып кетсе қанның реңдік көрсеткіші азаяды да анемия деген сөз. Гемоглобиннің газдармен әрекеттесуі Гемоглобин көптеген газдармен тез әрекеттесіп , жаңа косылыстар түзеді . 1.Гемоглобиннің оттегімен әрекеттесуінен пайда болған қосынды оксигемоглобин деп аталады.. Оксигемоглобин тұрақсыз қосылыс , тез ыдырап оттегін бөліп шығарады .Курамында оксигемоглобині көп қанның түсі ашык кызыл келеді . 2 Карбогемоглобин ( HвСО ) . Көмір қышқыл газбен косылысы тұраксыз , тез диссоциацияланады. Карбогемоглобин мен дезоксигемоглобин канды күрең қызыл түске бояйды . Бұл вена қанының түсі. 3. Карбоксигемоглобин ( HвСО ) - гемоглобиннің иісті газбен ( со ) косылысы . Гемоглобин курамындағы темір оттегімен емес , иісті газ ( диссоциацияланбайтын ) қосылыс құрайды . дереу емдеуді қажет ететін патологиялық қосылыс .Сондықтан иіс тиген адамды тез таза ауаға шығарады , өйткені таза оттегімен дем алғанда , қандағы карбоксигемоглобин 20 есе тезірек ыдырайды . Ауада иісті газ мөлшері 0,1 % -ке жетсе , қандағы гемогло биннің 80 % -і карбоксигемоглобинге айналады да , гемоглобиннің тыныстық қызметі бұзылады . Мұндай жағдайда науқастың каны көбінесе түгелдей басқа таза қанмен алмастырылады . 4. Метгемоглобин ( HBOH ) . Күшті тотықтырғыш заттардың ( азот тотығы , метилен көгі , калий перманганаты , анилин , бертолет тұзы , фенацитин , пирамидон ) әсерінен гемоглобин құрамындағы темірдің валенттілігі өзгереді , ол екі валенттіден үш валентті болып өзгереді. Гемоглобин газдармен ғана емес тұз қышқылымен де қосылады . Туз қышқылының әсерінен гемоглобиннен гем молекуласы бөлініп туз кышқылымен қосылып гемин не тұз қышқылды гематин түзіледі.Ол қоңыр түсті кристал.Мед қолд.Мысалы киімде пайда болған қоңыр дақта қанның бар жоғын білу үшін даққа НСІ қосады егер онда қан болса онда гематин пайда болады оны микроскоп арқылы көруге болады.
