Құрамы және құрылымы. Компьютердің арифметикалық негізі. Санау жүйелері

жүктеу/скачать 2,59 Mb. бет 141/167 Дата 24.02.2022 өлшемі 2,59 Mb. #133037 түрі Құрамы

Байланысты:
Информатика зертхене 2014

0	1	2	3	4	5	6	7	8
9
0	0	1	4	9	16	25	36	49	64	81
10	100	121	144	169	196	225	256	289	324	361
20	400	441	484	529	576	625	676	729	784	841
30	900	961	1024	1089	1156	1225	1296	1369	1444	1521
40	1600	1681	1764	1849	1936	2025	2116	2209	2304	2401
50	2500	2601	2704	2809	2916	3025	3136	3249	3364	3481
60	3600	3721	3844	3969	4096	4225	4356	4489	4624	4761
70	4900	5041	5184	5329	5476	5625	5776	5929	6084	6241
80	6400	6561	6724	6889	7056	7225	7396	7569	7744	7921
90	8100	8281	8464	8649	8836	9025	9216	9409	9604	9801

4.1-сурет

Әдістемелік нұсқау

1. 
   Тышқан көмегімен А1 ұяшығын белгілеп, пернетақтадан Квадраттар кестесі мәтінін
   

енгізіңіз.

2. 
   В3 ұяшығына 0, С3 ұяшығына 1 сандарын енгізіңіз. В3 және С3 ұяшықтарын
   

белгілеп алып, толтыру маркерін К3 ұяшығына дейін созыңыз. В3–К3 ұялары
0-ден 9-ға дейінгі сандармен толтырылады.

3. 
   А4 ұясына 0 санын енгізіңіз. Енді осы бағананы 90-ға дейін 10 қадаммен толтыру керек. Ол үшін Түзету – Толтыру – Прогрессия (Правка – Заполнить – Прогрессия) командасын орындаңыз. Экранда 4.2-суретте көрсетілгендей Прогрессия сұхбат терезесі пайда болады.
   

4.2- сурет. Прогрессия сұхбат терезесі

4. 
   Бағананы сандармен толтыру үшін Тип элементтер тобын басқару бөлімінде арифметикалық (арифметическая) ауыстырып қосқышын орнатамыз. Орналасу (Расположение) бөлімінде бағана (по столбцам) жолын таңдаймыз. Қадам (Шаг) – 1. Соңғы мән (Предельное значение) – 9.
   
5. 
   ОК батырмасына басыңыз. А бағанасы 0, 10, 20, ... 90 сандарымен толтырылады.
   

Енді В4 ұясына Функция шебері (Мастер функции) көмегімен санның квадратын есептейтін формуланы енгізу керек. Санның квадраты жол және бағана тақырыптары қосындысының квадраты ретінде есептеледі. Демек, В4 ұясына А бағанасында көрсетілген ондықпен 3-жолдағы бірліктің қосындысын квадраттайтын СТЕПЕНЬ (POWER) формуласын жазу керек. Формуланы жазу үшін осы СТЕПЕНЬ (POWER) функциясын қолданамыз.

6. 
   Тышқанды В4 ұясына апарып бір шертіп, ұяны белгілеңіз.
   
7. 
   Саймандар тақтасындағы – Функция кірістіру (Вставка функции) батырмасын шертіңіз. Экранда Функция шебері (Мастер функций – шаг 1 из 2) сұхбат терезесі пайда болады.
   
8. 
   Категориялар (Категории) тізімдер өрісінің ішінен Математикалық (Математические) жолын таңдау керек.
   
9. 
   Функциялар (Функции) тізімінің ішінен СТЕПЕНЬ (POWER) функциясын таңдап, Ок батырмасын басыңыз. Функция шебері (Мастер функций – шаг 1 из 2) сұхбат терезесі жабылып, экранда СТЕПЕНЬ (POWER) функциясының параметрлерін енгізуге арналған формула тақтасы ашылады (4.3-сурет).
   

4.3- сурет. СТЕПЕНЬ (POWER) функциясының формула тақтасы

10. 
    Число өрісіне В3+А4 өрнегін пернетақтадан теріп жазамыз (міндетті түрде ағылшын әріптерімен) немесе тышқанды В3 және А4 ұяларында бір-бір шертеміз, ал “+” белгісін пернетақтадан тереміз. Егер сұхбат терезесі қажет ұяларды жауып тұрса, онда оны тышқан көмегімен төмен тасымалдап қоюға болады. Степень өрісіне 2 санын жазып ОК батырмасын шертеміз.
    
11. 
    В4 ұясында есептеу нәтижесі: 0, ал формула жолында =СТЕПЕНЬ((B3+A4);2) формуласы пайда болады. Енді осы формуланы басқа ұяларға тасымалдаймыз. Нәтижесі қандай болды? (4.4- суретті қараңыз).
    

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
0	0	1	9	144	21904	#####	#####	#####	#####	#####

4.4 сурет.
С4 ұясынан кейінгі ұяларда сандар көрінбейді, себебі олар ұяға толық симай тұр. ¦яларды тышқан көмегімен кеңейтіңіз. Экранда көрінген сандар сәйкес сандардың квадратына тең емес. Себебі, біз формуланы жол бойымен оңға тасымалдаған кезде Excel формуланы жаңа орынға сәйкес автоматты түрде өзгертті. D4 ұясында 2 санының квадраты емес = D3+C4 формуласы бойынша есептелген санның квадраты жазылған. Дұрыс нәтиже алу үшін кейбір сілтемелерді “абсолюттік” түрде жазу керек, мысалы ондықтарды тек А бағанасынан, ал бірліктерді тек 3- жолдан алу керек. Бұл үшін “абсолюттік” дәлірек айтсақ, аралас сілтемелерді пайдалану керек.
¦я сілтемесінің кез келген позициясын тұрақты ету үшін оның алдына $ белгісін жазу керек. ¦я сілтемесін тұрақты ету үшін $B$4 түрінде жазу керек. Тек жол нөмірі тұрақты болу үшін сілтемені B$4, ал тек бағана аты тұрақты болу үшін – $B4 түрінде жазамыз.
В4 ұясында жазылған формула басқа ұяларға дұрыс тасымалдануы үшін біз аралас сілтемені пайдалануымыз қажет.

12. 
    Формуланы түзету үшін В4 ұясын белгілейміз. Мәтіндік курсорды Формула қатарына (Строка формул) орналастырып =СТЕПЕНЬ((B3+A4);2) формуласын түзетеміз. Формуладағы В3, А4 салыстырмалы сілтемелерін B$3, $A4 етіп аралас сілтемелерге алмастырамыз.
    
13. 
    Формула жолында курсорды В3 адресінің алдына қойып, Ғ4 батырмасын шертіңіз. Сілтеме $B$3-ке ауысады. Ғ4 батырмасын тағы бір басыңыз, сілтеме B$3-ке ауысады.
    
14. 
    Курсорды А4 сілтемесінің алдына орналастырып Ғ4 батырмасын 3 рет басыңыз. $A4 сілтемесі шығады.
    
15. 
    Enter батырмасын басып редакциялауды аяқтаңыз. Формула =СТЕПЕНЬ((B$3+$A4);2) түріне өзгереді. Сонымен редакциялау режимінде Ғ4 батырмасын әр басқан сайын сілтеме түрі $B$3  B$3  $B3  B3 тізбегі бойынша өзгереді екен.
    
16. 
    Формуланы кестенің қалған ұяларына толтыру маркері арқылы тасымалдаймыз (алдымен формуланы В4 ұясынан оңға қарай тасымалдап, тышқан батырмасын жібермей тұрып, осы жолды төмен қарай көшіреміз).
    

Енді кестені безендіруге кірісеміз:

• 
  Кесте тақырыбы жазылған А1 ұясын белгілеп, Ғ2 батырмасын басыңыз. Редакциялау режимі іске қосылып, бұрын жазылған мәтін соңында курсор пайда болады.
  
• 
  Бос орын пернесін бір басып, 0-ден 9-ға дейінгі бүтін сандар мәтінін енгізіп, Enter пернесін басыңыз.
  
• 
  А1 ұясын қайта белгілеп алып: оның қарпін Times New Roman, мөлшерін 14 пт, сызылымын жартылай қарайтылған етіп тағайыңдаңыз.
  
• 
  Кесте тақырыбын ұяларды біріктіріп ортаға орналастыру керек. Ол үшін А1:К1 диапазонындағы ұяларды белгілеп алып, Форматтау (Форматирование) саймандар тақтасындағы – Біріктіріп ортаға қою (Объединить и поместить в центре) батырмасын шерту керек.
  
• 
  А4:А13 ұялар диапазонын белгілеп, Ctrl пернесін басып тұрып, В3:К3 ұялар диапазонын белгілейміз. Осы диапазондар үшін сызылымды – жартылай қарайтылған, туралауды – ортаға етіп тағайындаймыз.
  
• 
  Бірліктер жолы мен ондықтар бағанасының тақырыбы жазылатын А3 ұясын белгілеңіз. ¦яны диагональ бойынша сызықпен бөліп, оның оң жағы мен төменіне сөздер жазу үшін алдымен 9 бос орын таңбасын енгізіңіз де, Бірліктер сөзін, одан кейін тағы бір бос орын қалдырып, Ондықтар мәтіндерін теріп жазып, Enter пернесін басыңыз.
  
• 
  А3 ұясын қайта белгілеп, қаріп мөлшерін 8, сызылымын жартылай қарайтылған етіп тағайындаңыз.
  
• 
  Менюден Формат – ¦я (Формат – Ячейки) командасын орындаңыз. Экранда Формат ячеек сұхбат терезесі ашылады.
  
• 
  Туралау (Выравнивание) бөліміне тышқанды бір шертіп, қажет бөлімге ауысыңыз (4.5-сурет).
  

5. 
   -сурет. Туралау (Вырав­нивание) сұхбат терезесі.
   

• 
  Сөздерді тасымалдау (Переносить по словам) жалаушасын орнатыңыз.
  
• 
  Шекаралар (Границы) ішкі бетінде тышқанды бір шертіп, қажет бөлімге ауысыңыз (4.6 сурет). Линия өрісінде сызық түрін таңдаймыз. Бізге үнсіз келісім бойынша тағайында­латын жіңішке сызықты алу қолайлы. Енді бұл сызық ұяның қай жиектеріне қажет екенін көрсету керек.
  
• 
  Тышқанды батырмасында бір шертеміз. Диагональ сызық сұхбаттасу терезесінің ортасында орналасқан үлгіде пайда болады. ОК батырмасын шертіп, сұхбат терезесін жабамыз.
  

4.6- сурет. Шекара (Граница) сұхбат терезесі.

• 
  А3 ұясында диагональ сызық пайда болады. Енді Единицы тақырыбы ұяның оң жақ жоғарғы бұрышында, ал Десятки – сол жақ төменгі бұрышында орналасуы үшін ұя мөлшерін өзгерту керек.
  
• 
  Жолдың биіктігін өзгерту үшін тышқанды жол тақырыбының төменгі жағына орналастырып, тышқанның оң жақ батырмасын басамыз. Жанама менюден Высота строки жолын таңдап, ашылған терезеге: 24,00 санын енгіземіз.
  
• 
  А бағанасының енін де дәл осылай етіп немесе Формат – Бағана – Ені (Формат – Столбец – Ширина) командасын орындап 11,14-ке өзгертіңіз.
  
• 
  В:К бағаналарын белгілеп, Формат – Бағана – Ені (Формат – Столбец – Ширина) командасын орындаңыз. Бағаналар енін 6-ға өзгертіңіз.
  

Енді кесте тақырыбы мен ұяларға жақтаулар сызамыз.

• 
  А3:К13 ұялар диапазонын белгілеңіз. Форматтау (Форматирование) саймандар тақтасын­дағы батырмасын шертіп, кестенің сыртқы жиектерін қалың , ал ішкілерін – жіңішке сызықтармен сызып шығыңыздар.
  
• 
  Бірліктер жазылған 3-жолдың төменгі шекарасы мен ондықтар жазылған бағананың оң жақ шекарасын да қалың сызықтармен сызыңыздар. Ол үшін Форматтау (Форматирование) саймандар тақтасын немесе Формат – ¦я – Шекаралар (Формат – Ячейки – Граница) командасын пайдалану керек.
  
• 
  Кестені дискіге жазып сақтаңыздар.
  

Функциямен жұмыс. Матрицаларды өңдеуде EXCEL функцияларын қолдану
Ф ункция шеберiн шақыру үшiн: Саймандар панелiнде арнайы батырма – функция шеберi бар. Функция шеберiн шақыру арқылы EXCEL стандартты функциялар тiзiмiн оқуға және қолдануға мүмкiндiк бар.
1-тәсiл. Стандартты саймандар панелiнiң Функция шеберi батырмасын қосу арқылы;
2-тәсiл. Енгiзу – Функция…(Вставка-Функция) командасын орындау арқылы.
Матрицалармен жұмыс iстеуге арналған EXCEL–дiң стандартты функцияларын оқып-үйрену арқылы матрицаның анықтауышын табу, санға көбейту, транспонирлеу, екi матрицаның қосындысын, айырмасын, көбейтiндiсiн табу, керi матрицаны табу жұмыстарын автоматтандыруға болады.
Матрицалармен жұмыста қолданылатын стандартты функциялар:
МОПРЕД – матрицаның анықтауышын табу;
ТРАНСП – матрицаны транспонирлеу.
Матрицаны транспонирлеу – оның баған элементтерiн жолға, ал жол элементтерiн бағанға орналасатындай етiп ауыстыру;
МОБР –матрицаға керi матрицаны табу.
Матрицаға керi матрицаны табу үшiн, алдымен матрицаның анықтауышын табу қажет.
МУМНОЖ –екi матрицаны көбейту.
Тапсырма 1 х =1,2, y =3 және z =1,5 болғанда, төмендегі формулалардың сандық мәндерін есептеңіздер:
1) , 2) , 3) ,
Әдістемелік нұсқау.
А1 ұясына “Формулалар бойынша” мәтінін енгізіңіз. А2 ұясына – х, В2 ұясына – у, С2 ұясына – z айнымалыларын енгізіңіздер. А3 ұясына x-тың мәнін, B3 ұясына y-тің мәнін, C3 ұясына z-тің мәнін енгізіңіздер. A5, A6 және A7 ұяларына формулаларды енгізіңіз. Мысалы, бірінші формула бойынша есептеу үшін А5 ұясына =1+A3+A3^2+A3^3 формуласын енгізу керек.

5.1-сурет

Тапсырма 2 Матрицаның анықтауышын табу.
А=
Берiлген матрицаның анықтауышын табу керек.


Әдістемелік нұсқау.

1. 
   Жаңа жұмыс кiтабын ашыңыз.
   
2. 
   Кестенiң B2:G7 ұяшықтар блогына А матрицасының элементтерiн енгiзiңiз.
   
3. 
   Көрсеткiштi матрицаның анықтауышы жазылатын К3 ұяшығына орналастырыңыз.
   
4. 
   Функция шеберiн шақырыңыз.
   
5. 
   Функция шеберiнiң МОПРЕД функциясын шақырыңыз.
   

6. 
   Экранға пайда болған МОПРЕД диалогтық терезесiнiң Массив өрiсiне А матрицасының орналасу облысын енгiзiңiз.
   
7. 
   ОК түймесiн шертiңiз.
   
8. 
   Жұмыс кiтабының 1-бетiне “Анықтауыш” атауын берiңiз.
   

Тапсырма 3 Матрицаны санға көбейту.

А=

Әдістемелік нұсқау.
А матрицасын 14 санға көбейту керек.
1. Жұмыс кiтабының 2-бетiн ашыңыз.
2. Кестенiң B3:G8 блогына А матрицасының элементтерiн енгiзiңiз.
3. Нәтижелiк В матрицасы элементтерiнiң орналасу облысын, яғни B12:G17 блогын белгiлеп алыңыз.
4. Формула қатарына =14*B3:G8 формуласын жазып, Shift+Ctrl+Enter пернелер комбинациясын басыңыз.
5. Бетке “Санға көбейту” атауын берiңiз.


Тапсырма 4 Матрицалардың қосындысын (айырмасын) табу.

A= B=

А және В матрицаларының қосындысын табу.

1. Жұмыс кiтабының 3-бетiн ашыңыз.
2. B3:F8 блогына А матрицасының, ал B11:F16 блогына В матрицасының элементтерiн енгiзiңiз.
3. Нәтижелiк матрицаның элементтерi орналасатын болысты белгiлеңiз.
4. Формула қатарына =B3:F8+B11:F16 формуласын жазып, Shift+Ctrl+Enter пернелер комбинациясын басыңыз (5.3 сурет).
5. Бетке “Қосу” атауын берiңiз.
6. А және В матрицаларының айырмасын табыңыз.


Тапсырма 5 Матрицаға керi матрицаны табу.
А= -матрицаға керi матрицаны анықтау.


Әдістемелік нұсқау.
1. B3:G8 блогына матрица элементтерiн енгiзiңiз;
2. Матрицаның анықтауышын есептеп, G12 ұяшығына жазыңыз.
3. Керi матрица элементтерi орналасатын облысты белгiлеп алыңыз.
4. Функция шеберiн шақырып, МОБР функциясын орындаңыз.
5. МОБР терезесiнiң Массив өрiсiне керi матрица элементтерi орналасқан облысты жазып, Shift+Ctrl+Enter пернелер комбинациясын басыңыз.
6. Бетке “Керi” атауын берiңiз.
Тапсырма 6 Төменде берілген кестені толтырыңыздар:
4 тоқсандағы сүт тағамдарының сатылу кестесі

	Қазан	Қараша	Желтоқсан	Орташа мән (кг)	Бағалардың қосындысы
Сүт	55	65	70
Май	320	340	355
Қаймақ	250	273	305
Ірімшік	150	164	175
Барлығы (кг)

Бақылау сұрақтары:

1. 
   EXCEL программасын қалай іске қосуға болады, электрондық кестенің атқаратын қызметі қандай?
   
2. 
   EXCEL электрондық кестесінде қанша қатар және бағана бар, бос жол және бағана қосу жолын айтыңыз?
   
3. 
   Екпінді ұяшық дегеніміз не?
   
4. 
   Қаріптің (шрифт) форматын қалай өзгертуге болады?
   
5. 
   Кесте ішіндегі фондық түстерді таңдаудың қандай тәсілдері бар?
   
6. 
   Ұяшықтағы және блоктағы мәліметтерді туралау қалай жүзеге асады?
   
7. 
   Салыстырмалы адрес қалай жазылады?
   
8. 
   Ұя жақтауларын сызу үшін қандай командалар орындалады?
   
9. 
   Ұядағы мәтінді бірнеше жолға жазу үшін қандай батырмаларды басамыз?
   
10. 
    Автотолтыру қалай орындалады?
    
11. 
    Топтың студенттер тізімін автолтыруға енгізуге бола ма?
    
12. 
    Ұяшықтарды, жұмыс кітабын қалай қорғауға болады?
    
13. 
    Математикалық формулаларды есептеуде автолтыруды қолдануға болады ма? Формуланы қалай қолдануға болады?
    
14. 
    Excel кестелік процессорын қалай іске қосамыз?
    
15. 
    Ехсеl программасындағы функция деген не?
    
16. 
    Функция жазылулары қандай бөлімдерден тұрады?
    
17. 
    Кестенің масштабын қалай өзгертуге болады?
    

Қолданылған әдебиеттер:

1. 
   Информатика. Базовый курс. Ред. С.В. Симонович. СПб., «Питер»., 2001,-638 с.
   
2. 
   Аладьев В.З., Хунт Ю.Я., Шишаков М.Л., Основы информатики. Учебное пособие, М., Филин, 1998, 496с.
   
3. 
   Балафанов Е.К., Бурибаев Б., Даулеткулов А.. 30 уроков по информатике, Алматы, Джагамбек, 1999г, 442с (на русском и казахском языках)
   

Зертханалық жұмыс №10.
Тақырып: Салыстырмалы, аралас және абсолютті адрестер. MsExcel-дің графикалық мүмкіндіктері. Мәліметтер қоры ретінде пайдалану.
Мақсаты: Электрондық кестенің негізгі ұғымдарымен танысу, салыстырламыл, аралас және абсалютті адрестерді әрекеттерін үйрену.


Қарастырылатын негізгі мәселелер:
1. MS Excel-электрондық кестесі.
2. Ұяшықтармен жұмыс. Формуланы пайдалану.

Негізгі ұғымдар.

Диаграмма құру және өңдеу
Диаграммалар – мәлiметтердi графикалық түрде кескiндеудiң ыңғайлы түрi. Олар берiлген сандық шамаларды өзара салыстыру мүмкiндiгiн бередi. EXCEL –де екi және үш өлшемдi бiрнеше диаграммалар түрлерi бар. Диаграмма тұрғызу үшiн Диаграмма шеберi деп аталатын функцияны қолдану керек. Диаграмма шеберiн үш әдiспен шақыруға болады:
1-әдiс. Енгiзу диаграмма командасын орындау арқылы;
2- әдiс. Стандартты саймандар панелiнiң Диаграмма шеберi батырмасы арқылы;
3-әдiс. Командалық мәзiр қатарының Диаграмма командасы арқылы.
Осы әдiстердi пайдаланғанда экранда 4 қадамнан тұратын сұхбат терезелерi бiрiнен кейiн бiрi пайда болады.
Қажет ақпараттарды сұхбат терезелерi арқылы енгiзiп, диаграмма тұрғызуға болады.
1-қадам. Диаграмма түрiн анықтау.
2-қадам. Диаграмма тұрғызуға қажет мәндер жиыны туралы мәлiметтердi енгiзу.
3-қадам. Диаграмма параметрлерiн енгiзу.
4-қадам. Диаграмманы орналастыру.
Тапсырма 1 «Базар» деген атпен көкеністер бағасына байланысты диаграмма
т
ұрғызып әртүрлі түске бояңыз.

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: