Құрастырған: Кубенова Кимбат Канатовна

Кеш барысы:

Әлемнің жеті кереметі туралы 11-сынып оқушылары әңгімелейді.

1.Мысыр пирамидасы. Хеопс пирамидасы

Мысыр пирамидалары – Мысыржерінде орналасқан ежелгі пирамидалар кешені. Осынау зор тас құрылыстар Ежелгі Египет перғауындарының сағанасы болып саналады. Сағаналар осыдан 5 мың жыл бұрын салынған.

Ең үлкен пирамида Хеопс перғауынның әмірімен тұрғызылған. Оның биіктігі – 147 м. Ежелгі грек тарихшысы Геродоттың жазбасында пирамиданы 100 мың адам 20 жыл бойы салғандығы айтылады. Пирамидалардың салынуы, құрылысы жөнінде айтылған пікірлер сан алуан. Дегенмен аптапты Египет аспаны астында мыңдаған құл тас қарумен дәу тастарды бөліп алып, оны құрылыс орнына арқанмен сүйретіп жеткізген, пирамида биіктеген сайын тас блоктарды қолмен жоғары көтерген деген пікірлер басым.

Алып құрылыстар осы күнге дейін көрушісін қайран қалдырады. Осы пирамидалар Әлемнің жеті кереметініңбіріне кіреді.

2. Семирамиданың аспалы бағыСемирамида аспалы бағы —Вавилонныңпатша сарайындағы алып құрылыс. Навуходоносор ІІ патшаИранныңтаулы өлкесінен келген өзінің сүйікті әйелдерінің бірі, туған жері мен елін сағынған мидиялықСемирамидаға арнап салдырған деген аңыз-әңгімелер сақталған. Ол ежелгі дәуірде билік жүргізген патша Навуходоносор ІІ-нің бұйрығымен өзі тұратын сәулетті сарайдың кең ауласында тұрғызылған. Табаны төртбұрышты, төрт қабатты алып құрылыс тепкішектері жоғары көтерілген сайын қусырылып биіктей береді. Семирамида аспалы бағының әрбір террасалы тепкішектері үстіне қалың құнарлы топырақ төгіледі әрі соның бетіне Вавилонияның, Мидияның және басқа елдерден арнайы алдырған алуан түрлі жеміс ағаштары мен көк желекті бұталар отырғызылады. Шөлді, ауа райы ыстық Вавилония елінде көкке шаншыла, жапырақтары жайқалып өскен ағаштардың саясынан ескен салқын самалды аспалы бақ жергілікті тұрғындарды таң-тамаша қалдырады. Сол дәуірдің куәгерлері қалдырған деректерге қарағанда, осындай таңғажайып тамаша аспалы бақ дүние жүзінің ешбір елінде болмағанға ұқсайды. Сонысымен ол “әлемнің жеті кереметінің” біріне айналса керек. Бұны Бағдадтың оңт. жағынан 88 км қашықтықтағы Вавилон қаласының орнына жүргізілген археол. қазбалар кезінде бақ террасаларын суаруға арналған алып конструкц. құрылыстардың табылуы да дәлелдей түседі.

3. Артемида ғибадатханасы Эфестегі Диана ғибадатқанасы.Артемида храмы — әлемнің жеті кереметінің бірі. Кіші АзияныңЭфес қ-нда салынған. Зевстің қызы Артемида ежелгі гректерде аңшылық құдайы ретінде танылған. Көне заманда ең маңызды күнкөріс көзін жебеуші Артемиданың қаншалықты сыйлы, құрметті екені өзінен-өзі түсінікті. Мұндай мәртебелі ғибадатхананы салу сәулетшіХерсифронға тапсырылды. Ол құрылысорнына Кайстра өз-нің бойындағы батпақты алаңды таңдады. Бұл жер сілкінісінен сақтаудың қамы еді. Ғибадатханаға Артемиданың аңшы киімінде, қолына садақ ұстатып таза ақ мәрмәрдан жасалған мүсіні қойылды. Шымыр денелі жас қыздың жүзінде батылдық, салқынқандылық бейнеленген. Салынуы 120 жылға созылған ғибадатхана құрылысын сәулетшілер Пеонит пен Деметра б.з.б. 450 ж. аяқтады. Б.з.б. 356 ж. Александр Македонскийдің туған күні Эфес тұрғыны Герострат деген біреу храмды өртеп жіберді. Сөйтіп, әлемнің “жеті кереметінің” бірі болып А. х. және оны жоюшы болып Герострат аты қалды.

4. Галикарнас кесенесі

Галикарнас кесенесі екінші Артемаида ғибадатқанасымен бір кезде салынған, екеуінің де құрылысы мен әрлеу жұмыстарын атқарған шеберлері бір болған. Бір кездері Геродот дүниеге келген әйгілі қала, Карияның астанасы Галикарнас туралы айта келіп, Проспаер Мериме былай деп жазды: «Мавзол өз қарауындағы елдің қаққанда қанын, сыққанда сөлін шығаратындығы сонша, Геродоттың айтуынша, оның қойшылары қойды жылан жалағандай етіп қырыққанда басқа елдің қойшыларыжіп есе алмай қалушы еді. Ол өз қол астындағыларға қырық сылтауды көлденең тартып пайда түсіре алатын: керек болса жерлеуге де ерекше салық шығарған.Шаш салығын жүргізген. Осылайша қыруар байлық жинаған. Неге Мавзолдың бейіті әлемнің жеті кереметіне қосылды дегенде, осынау мол байлықты және кариялықтар мен гректердің ұдайы аралас құралас болғандақтан дейді».

Қалай десек те, бұл патшаны Карияда жан тәнімен сүйген бір адам болған. Ол әрі туған қарындасы, әрі әйелі Артемисия еді. Мавсол жиырма төрт жыл патшалық құрып дүние салғанда, Артемисия да қайғыдан мерт болған.

«Артемисия өзінің күйеуін өліп өшіп жақсы көрді деген сөз бар, деп жазды Авл Геллий, мұндай махаббатты айтып жеткізу былай тұрсын, әлемдік шежіреден бұған тең түсер сезімді ұшырату қиын... Патша дүние салғанда Артемисия мәйітті құшып, көзінің жасын көлдеткен қалпы, от құшағына берілетін табытпен бірге өзін де ғажайып салтанатпен алып жүруге бұйрық берді. Мұнан әрі қасірет шеге жүріп, мәйіттен қалған күлге жұпар септірді де, суға салып ішіп қояды. Оның көз жұмған күйеуіне деген өлшеусіз махабаты мұнымен де басылмайды. Кейін байлықтың бет жүзіне қарамастан күйеуінің құрметіне тамаша мазар салдыртады, онысы әлемнің жеті кереметінің санатына қосылады.»

Мұны жазған Рим тарихшысында жаңсақтық болу керек. Себебі, Мавсол өлген соң екі жылдан кейін Артемисия дүние салған. Және өмірінің соңғы айларын ұдайы соғыспен өткеріп, әйел басымен тамаша қолбасшы екенін көрсеткен. Сөйтіп, төңірегіне дұшпандары анталаған алақандай ғана Кариадағы күйеуі құрған патшалықты қиын қыстау кезінде сақтай білді. Сонымен бірге, Мавсол өлген соң жиырма жыл өткенде, Карияда тақ үшін болған төңкерістер тұсында Александр Македонский келіп, мавзолейді толық біткен салтанатты күйінде көреді. Демек, Мавсолдың тірі кезінде Мавзелей салына бастап, Артемисия оны аяқтады десе қисынға келер. Өйткені, мұндай ауқымды құрылыстың бірнеше жылға созылуы заңды.

Галикарнас озбырының мазарын архитекторлар төрт бұрышты етіп салады да, бірінші қабатын Мавсол мен Артемисияның мүрдесіне айналдырады. Көлемі 5000 шаршы метр, биіктігі 20 метрдей болатын алып мүрленің сырты парсы мәнерінде өңделген ақ мәрмәрмен қапталған. Бірінші қабаттың жоғарғы жағына жүргізілген эллиндер мен амазонкалардың соғысын бейнелейтін бедер суреттер болатын. Екінші қабатта колонналармен қоршалған құрбандық сақталған. Мавзолейдің үстіне орнатылған пирамида мәрмәр сатылы шаршымен өрілген, оның ұшар басындағы төрт ат жегілген күймеде Мавсол мен Артемисияның мүсіні асқақтайды. Мазардың төңірегіне арыстандар мен шауып келе жатқан салт аттылардың мүсіні орнатылған.

Мавзолей теңізге ентелей салынған қаланың жуан ортасына орналасқан. Сондықтан биік жерге орналасып жоғары тұрған ғибадатқана, теңізден қарағанда алыстан көзге түсіп, жақсы көрінетін. Галикарнас мовзолейінің беріктігі сонда, қанша тозса да, екі мың жылдай тұрды.
5. Родос алыбы Родостағы алып мүсін- Артемида мавзолейі мен ғибадатханасының кіші замандасы болатын. Біздің жыл санауымызға дейінгі 304 жылы Александр Македонский державасының мұрагері, Алдыңғы Азия мен Сирия билеушісінің ұлы– Деметрий Полиоркет Кіші Азия жағалауына тиіп тұрған шағын аралдың тұрғындарын ұзақ уақыт қоршауға алған соң кейін шегінеді.

Родостықтарға тізе бүктіру үшін Полиоркет сол кездің ең жетілген әскери техникасын қалаға әкеледі. Қаланы қоршаған әскердің мақтан тұтары гелеополид деп аталатын аттамалы көпірі бар, тас ата алатын, шабылушыларын түсіретін алаңқай бар қамал бұзғыш қару болатын. Темірмен қаптап тастаған гелеополидтіүш мың төрт жүз жауынгер қозғалысқа келтіретін.

Полиоркет сәтсіз шабуылдан соң гелеополидті аралдың жағасына тастап кетеді. Міне, осы керемет қалаға қыруар пайда келтіріп қана қоймай, даңқа да бөлейді. Қалаға ағылып келіп жатқан саудагерлар гелеполидті сатып алу үшін мол қаржы ұсынады. Одан түскен қаржыға Родостың желеп- жебеушісі – Гелиостың мүсінін орнатуға пәтуаласады.

Мүсінді құюды Лисипптің шәкірті, мүсінші Хареске тапсырады. Харес Гелистың тұрған қалпын бейнелеуді ұсынады. Сол қолынан сусып төгілген жамылғының бір ұшы жерге жетіп, оң қолын маңдайына тигізген қалпы қиырға қарау керек болды.

Отыз алты метрлік зор мүсінге иығана деңгейлес темір арқалықпен бекітілген үлкен үш тас бағана негіз болды. Бағаналардың түбі мүсіннің екі аяғы мен жамылғы арқылы тұғырға орнатылады. Ал, иықпен және белмен деңгейлес тұстары көлденең діңгектермен ұстатылған.

Алып мүсін айлақтың жағасында ақ мәрмәрмен өрілген жасанды төбемен бірге көтеріледі. Он екі жыл бойы ешкім көре алмайды. Өйткені, мұсіннің қаңқасына кезекті қола жапырағы кигізілгенде, шеберлерге ыңғайлы болу үшін төңірегіне үйілген топырақ биіктетіліп отырған. Кейін бос топырақ алынғанда ғана родостықтар өздерінің желеп жебеуші құдайын көріп, басындағы нұр шашқан шірге сұқтана қарайды.

Жарқыраған құдай мүсіні Родосқа келе жатқан жолаушының көзіне қиырдан шалынатын. Алайда, жарты ғасыр өткенде Родосты қиратқан аса зор жер сілкінісі алып мүсінді де құлатқан. Мүсіннің ең осал жері қос тізесі болып шығады. Осыдан «балшық аяқты мүсін» деп келетін мәтел қалған.

Родостықтар алып мүсінді тұрғызбақ болады, бірақ ештеңе өнбейді.

Алып мүсін келімді кетімді қызықтайтын аралдағы ең басты белгі болып айлақ жағалауында жата береді. Бағы тайған алыпты біздің заманымыздың бірінші ғасырында Үлкен Плиний келіп көрген. Мүсіннің бас бармағына ілеуде біреудің ғана құшағы жететіні Плинийді қайран қалдырады. Рим әдебиетіндегі аңыз бойынша, ол алғашқыда айлақ үстінен асқақтап көтеріліп тұрғанда, үлкендігі соншалық, қалаға келетін кемелер оның екі аяғының ортасынан өтеді екен дейді.

977 жылы ақшаға мұқтаж болған араб билеушісі бір көпеске сатқанға дейін қақ бөлінген алып мүсін Родос аралында мың жыл жатады. Ал, көпес мүсінді қайта балқыту үшін бірнеше бөлікке бөліп, таза қоланың өзін 900 түйеге теңдеп әкетеді.

6. Александрия шамшырағы Александрия шамшырағы — “Әлемнің жеті кереметінің” бірі саналатын, б.з.б. 280 ж. салынған архитектуралық құрылыс. Александрия шамшырағын Ніл аңғарына таяу, Фарос аралының шығыс бөлігіне Мысыр патшасының (Птоломей әулетінің өкілі) бұйрығымен КнидтікСострат тұрғызған. Кейінгі ұрпаққа өз атын қалдырғысы келген сәулетші шамшырақтың мәрмәр қабырғасына “Книдтен шыққан Декстифонұлы Сострат, теңізшілердің амандығы үшін құтқарушы-құдайларға бағыштайды” деп жазған. Бірақ патшаның қаһарынан қорқып жазудың үстін сылап бетіне әміршінің атын жазған. Уақыт өте келе сылақ түсіп қалып, ел сәулетшінің өз атын білді.

7. Зевс мүсіні Зевстің алтын мүсіні – кезінде Ежелгі ГрекиядағыОлимп тауында Зевс құдайға орнатылған ескерткіш, “әлемнің жеті кереметінің” бірі. Б.з.б. 5 ғ-да өмір сүрген белгілі афиналық мүсінші Фидий сомдаған. Ежелгі гректер құдайлардың құдайы деп сенген Зевске арнап ақ мәрмәрдан зәулім сарай тұрғызған болатын. Фидий өзінің мүсінін осы сарай ішіне сомдаған. Тақта отырған құдай мүсінінің биіктігі 17 м болған, ол сарай төбесіне сәл-ақ тимей тұрған. Зевс отырған тақ түгелдей алтын және піл сүйегінен жасалған. Негізгі ағаштан істелген құдай мүсінінің беті, қолы, аяғы және ашық төсі өте нәзік зергерлікпен өңделген піл сүйегімен түгелдей қапталған. Мүсіннің белден төм. бөлігі гүлдермен, жұлдыздармен, әр түрлі хайуанаттар бейнесімен көркемделген алтын жамылғымен жабылған. Мүсінші Зевстің бір қолына ұстатқан жеңімпаздық құдайы Ника бейнесі де, екінші қолындағы қыран қонған тұғыр да алтын мен піл сүйегінен жасалған еді. Ал Зевстің басына таза алтыннан өрілген тәж кигізілген болатын. Ежелгі гректер ең үлкен бақытсыздық – Зевс құдайдың алтын мүсінін көрместен бұрын өліп кету деп есептеген. Сондықтан да ес білген әр адамға бұл бейнені көру арман болған. Б.з. 5 ғ-нда Зевс мүсінін Грекиядан Константинопольге (қазіргі Стамбұлға) көшірген. Мүсін сонда өртте қалып жоқ болды. Бірақ оны көрген адамдардың жан-жақты суреттеп, сипаттап қалдырған көптеген қолжазбалары арқылы Зевстің алтын мүсінінің қандай болғанын көзге елестетуге болады.

Әз Тәукенің жеті жарғысын 10-сынып оқушылары айтады.

1-жарғы: Көтеріліс жасап, бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын (мемлекеттің бүтіндігін сақтау жарғысы).

2-жарғы: Түркі халқының мүддесін сатып, еліне опасыздық еткендер өлім жазасына бұйырылсын (елдің бүтіндігін сақтау жарғысы).

3-жарғы: Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына бұйырылсын (адам өлтірушілікті тыю, мәдениеттілікті сақтау жарғысы).

4-жарғы: Өзге әйелімен зинақорлық жасаған ақ некені бұзушыларға өлім жазасы бұйырылсын (шаңырақтың бірлігін сақтау жарғысы).

5-жарғы: Өреде тұрған, тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы бұйырылсын (ат ер қанаты, соғыс күші ретінде бағаланды).

6-жарғы: Төбелесте мертігудің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін:

А) біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді, ал қызы жоқ болса қыздың қалыңмалын береді.

Ә) төрт мүшенің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді.

7- жарғы: Ұрланған жылқы өзгеде құнды мүлік үшін он есе артық айып төлеттірсін.

Артынын сандарды тез көбейту туралы хабарлама жасайды (жарғы түрінде).

Мысалы: 35² = 1225; 3· (3+1) = 12 оған 25-ті тіркеп жазамыз.

Мысалдар: 72*11=7 (7+2) 2= 792 35*11=3 (3+5) 5= 385.

Цифрлардың қосындысы 10-ға тең немесе 10 асатын екі таңбалы санды 11-ге көбейту үшін,ойша санның цифрларының ортасын ашып арасына екі цифрдің қосындысын қою керек, одан кейін бірінші санға 1-ді қосып, ал екінші және соңғы(үшінші санды) сол беті қалдыру керек.

Мысал: 94*11=9 (9+4) 4= 9(13)34=1034.

24*22=24*2*11=48*11=528 23*33=23*3*11=69*11=759

18*44=18*4*11=792.

4. Сандарды 50-ге көбейту және бөлу. Санды 50-ге көбейту үшін, осы санды 2-ге бөліп, 100-ге көбейту керек.

Мысалы: 432*50=(432:2)*100=21600

848-50=848:2*100=42400.

Санды 50-ге бөлу үшін, осы санды 100-ге бөліп , 2-ге көбейту керек.

21600:50=21600:100*2=432 42400:50=42400:100*2=848.

III күн.«Мен математикаға қаблетсіз адам болады дегенге сенбеймін» А.Г.Постников.

Үшінші күні жеті қазына туралы айту.

Жеті қазына: ер жігіт, сұлу әйел, берен мылтық, ақыл, білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, жүйрік тазы

Біздің қазынамыз білім. Әр топқа сұрақтар қойылады, олар тез, нақты жауаптар беру керек.

1. Санның 0 дәрежесі. (1)

2. Тұстас бұрыштардың қосындысы.( 180⁰ )

3. Ең үлкен хорда (диаметр)

4. Квадраттың периметрі неге тең? (P=4a)

5. Бірінші космостық жылдамдық неге тең? (7,9 км|с)

6. Бағытталған түзу (вектор)

7. Sinх функциясының графигі (синусойда)

1.Өзара кері санның көбейтіндісі (1-ге тең)

2. Үшбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы( 180⁰ )

3.Тік бұрышты үшбұрыштың тік бұрышына қарсы жатқан қабырға (гипотенуза)

4. Тік бұрышты параллелепипедтің көлемі ( V=abc)

5. Рдің математикалық және физикалық мағынасы (периметр, салмақ)

6.Тік бұрышты үшбұрыштың сүйір бұрышына қарсы жатқан катеттің гипотенузаға қатынасы (Sin)

7.Логарифмді енгізген (Дж. Непер)

1.Натурал сан нешеден басталады (1- ден)

2. Сыбайлас бұрыштардың қосындсы( 180⁰ )

3.Қиылысаайтын, ортақ нүктесі жоқ түзулер (параллель түзулер)

4.Екіге қалдықсыз бөлінетін сандар (жұп сандар)

5. Жарықтың жылдамдығы ( 300000 км|с)

6. Тік бұрышты үшбұрыштың сүйір бұрышына іргелес жатқан катеттің гипотенузаға қатынасы (Cos)

7. Санның ноль дәрежесі неге тең? (1-)

4-топ

1. Санның жүзден бір бөлігі (процент)

2. Жазыңқы бұрыштың шамасы ( 180⁰ )

3. Өзара тік бұрыш жасап қиылысатын түзулер (перпендикуляр түзулер)

4.Координаттар жүйесін алғаш енгізген кім? (Р. Декарт)

5. Тік бұрышты үшбұрыштың сүйір бұрышына қарсы жатқан катеттің іргелес жатқан катетке қатынасы ( tq)

6. Бұрыштың өлшем бірлігі (градус, минут, секунд)

7. Бірдің логарифмі неге тең (нолге )

5-топ

1.Барлық санның бөлгіші (1)

2. Шеңбердің екі нүктесін қосатын кесінді (хорда)

3.π-дің градустық шамасы( 180⁰ )

4.Екі нүктемен шектелген түзудің бөлігі (кесінді)

5. Тәулсіз айнымалы (аргумент, абсцисса)

6.Бұрышты қақ бөлетін сәуле (биссектриса)

7.Анықталған интегралды есептейтін формула (Ньютон -Лейбницформуласы)

6-топ

1. π дің сандық шамасы (3,14)

2.Төртбұрыштың қарама қарсы төбелерін қосатын кесінді (диагонал)

3.Барлық қабырғалары тең параллелограмм (ромб )

4. Дәлелденбейтін ұйғарым (аксиома)

5. Центрден шеңбердің нүктелеріне дейінгі қашықтық.

6.Онбестің квадраты неге тең (225)

7.Интеграл символын енгізген кім? (Лейбниц)

7- топ

1.Екі қабырғасы тең үшбұрыш (тең бүйірлі үшбұрыш)

2. Бұрышты сызуға арналған құрал (транспортир)

3. Екі санның қатынасының теңдігі (пропорция)

4. Квадраттық функция графигі (парабола)

5. Қандай санға бөлуге болмайды? (0-ге)

6.Тек өзіне және бірге бөлінетін сандар (жай сандар)

7.Синусқа кері функция (арксинус)

1.Құрғақшылық2.Су тасқыны3.Оба, ауру4.Өрт5.Соғыс6.Зілзала

7. Жұт, ашаршылық

1-тапсырма.«Танграм ойыны»

Суреттегі шаршы жеті бөлікке бөлінген. Осы бөліктерден тұратын түрлі фигуралар құрастырыңдар