Құрастырушылар

Хромосомалар біртіндеп деконденсацияланады (кері ширатылып босайды, ұзарады,жіңішкереді) және ядрошықты қалыптастыра бастайды.

Телофазаның аяғында цитокинез – орын алады,яғни цитоплазма екіге бөлінеді,ақырында екі жаңа жасуша түзіледі.

Жасуша циклы және оның кезеңдері микроскоп арқылы анықтап, ажырата білу.

Жасуша циклының әр кезеңдерін альбом бетіне түсіру.

Жаңа тақырыпты бекіту 9мин (10%)

Сабақты қорытындалу 2 мин (2%)

Үйге тапсырма беру 2мин (2%)

Митоз. Митоз фазалары.

Жасушаның бөлінуі-митоз туралы түсінік беру. Митоз-жасушаның бұрыс бөлінуі. Митоз дене жасушаларында байқалады. Митоз процесінде ядро күрделі өзгерістерге ұшырайды, жаңадан пайда болған жасушаларға тұқым қуалаушылық материалы тепе-тең бөлініп беріліп отырады. Бұл митоздың биологиялық маңызы болып саналады. Митоз 4 фазадан тұрады: профаза,метафаза,анафаза,телофаза оқып үйрену.

Митоз дене жасушаларындабайқалады. Митоз процесінде ядро күрделі өзгерістерге ұшырайды, жаңадан пайда болған жасушаларға тұқым қуалаушылық материалы тепе-тең бөлініп беріліп отырады. Бұл митоздың биологиялық маңызы болып саналады. Митоздың негізгі себептері: 1) ядро-цитоплазмалық ара қатынасының өзгеруі (1/6-1/8 ден 1/69-1/89 ге дейін); 2) «митогенетикалық сәулелер» - бөлінуші жасушалар көршілес жатқан жасушалардың митоз жолымен бөлінуіне түрткі болады: 3) «жарақат гормондарының» әсері-жарақаттанған жасушалар жарақаттанбаған жасушалардың бөлінуіне ықпал ететін ерекше заттар бөліп шығарады.

Біртұтас митоз құрылысы 4 фазаға бөлінеді: профаза, метафаза,анафаза,телофаза. Профазада ядро көлемі ұлғайып, хроматин жіпшелері тығыз ширатылып, жуандап, қысқарып митоздық хромосомаға айналады. Профазаның аяғында бөлінуші жасушаның екі полюсінде жасуша орталығы пайда болып, ахроматин жіпшелерімен жалғанып тұрады.

Метафазада хромосомалар гендерінің центромералары арқылы ахроматин жіпшелеріне бекініп бөлінуші жасушаның ортан беліне-экваторына шоғырланады. Бұл кезеңде әрбір хромосома екі хроматидаға ажырап, тек центромера арқылы байланысып тұрады. Олардың пішіні Х таңбасына ұқсас болады.

Анафазада хромосомалардың хроматидалары бір-бірінен толық ажырасады да әртүрлі полюстерге қарай тартыла бастайды.

Телофазада бөлінуші жасушаның полюстерінде топтасқан хромосомалар жіңішкеріп, ұзарып хроматин жіпшелеріне айналады,ядро шырыны, ядрошық, ядро қабықшасы пайда болып 2 жаңа ядро түзіледі. Ядро 2-ге бөлінгеннен кейін (кариокинез), цитоплазма да 2-ге бөлінеді (цитокинез). Сөйтіп, митоз негізінде бір жасушадан жаңа екі жасуша пайда болады.

Жасушалар митоздан басқа жолдар арқылы да бөлінуі мүмкін,мысалы: амитоз жасушаның тура бөлінуі және мейоз – жыныс жасушаларының бөлінуін оқыту.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Митоз және оның фазалары (профаза,метафаза,анафаза,телофаза)

2.Митоздың биологиялық маңызы.

• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті. Жасушаның бөлінуі – митоз туралы түсінік беру. Митоз – жасушаның бұрыс бөлінуі. Митоз дене жасушаларында байқалады. Митоз процесінде ядро күрделі өзгерістерге ұшырайды, жаңадан пайда болған жасушаларға тұқым қуалаушылық материалы тепе-тең бөлініп беріліп отырады. Бұл митоздың биологиялық маңызы болып саналады. Митоз 4 фазадан тұрады: профаза,метафаза,анафаза,телофаза оқып үйрену. Студенттерге жасушаның бөлінуі-негізгі факторларын оқып білу.
  

• 
  Оқушылардың міндетін жан – жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

2.Жасуша циклінің әр түрлі кезеңдерде өтетін жайыттарға сипаттама

3.Жасуша циклінің реттелу тетіктері

- циклиндер, циклин тәуелді киназалар мен олардың кешендері

4.Митоз

5.Митоз кезеңдері (профаза,метафаза,анафаза,телофаза)

• 
  Тақырыпты жоспармен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану
  

–органеллалардың цитоскелетке жабысуына;

–органелалардың бағытты қозғалуын қалыптастыруға;

–цитоскелет байланыстарына және қызметтерінің үйлестірілуіне

жауап береді.

Микротүтікшелер –ұзын және түзу, бір ұшымен центромераға (микротүтікшелерді ұйымдастырушы орталыққа) байланысқан, Гольджи кешенінің жанында орналасқан құрылымдар болып табылады. Олардың диаметрі 25нм. Микротүтікшелер цитоскелеттің негізгі ақуыздарының ұзын филаменттерге полимеризациялануы нәтижесінде түзіледі. Филаменттердің полимеризациялануы бір бағытта жүреді, яғни олар полярлы болады, олардың ұштары бір бірінен ерекше. Микротүтікшелердің бір ұшын оң ұшы (ол үнемі өседі), ал екінші ұшын теріс ұшы (бұл ұшындағы тубулин бөлшектері олар тұрақтанғанға дейін ыдырап жойылады) деп аталады. Микротүтікшелердің тұрақтануы оның теріс ұшының жасуша ортасында, ядроның жанында орналасқан центромераға (микротүтікшелерді ұйымдастырушы орталық–МҰО), жалғануы арқылы жүзеге асады.Еркін тубулин бірліктері микротүтікшенің оң ұшына үнемі жалғана береді. Микротүтікшелер динамикалық құрылымдар болып бір мезгілде кейбір микротүтікшелер өссе, екінші біреулері ыдырап қысқарып отырады. Микротүтікшелер қатты құрылымдар, олар тек цитоплазманың «тірек сәулелері» болып қана қоймай, сол сияқты органеллаларының бағытты қозғалуының «рельстері» де болып табылады.
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 31мин (35%)

Митоз және оның фазаларын микроскоп арқылы анықтап,ажырата білу. Жасуша бөлінуінің (профаза,метафаза,анафаза) әр кезеңдерін альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Цитоқаңқаның рөлі

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4 Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Цитоскелеттің негізгі құрылымдары
   
2. 
   Микротүтікшелер
   
3. 
   Центросома
   
4. 
   Актин филаменттері
   
5. 
   Аралық филаменттер
   
6. 
   Цитоскелеттің жасушадағы рөлі
   

Цитоскелеттің жасушадағы қызметін студенттерге түсіндіру

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

2. Транскрипция, транскрипция тетіктері

3. Трансляция немесе ақуыз биосинтезі

4. Репликация тетіктері

5. Полимеризация ферменттері

6. ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер

7. ДНҚ ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
Жаңа сабақ түсіндіру 27 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ағзалардың түпкілікті қасиеттері - өздігінен өрбу, өздігінен жаңару, өздігінен реттелу, жасушалардың бөлінуіне негізделінетіні бұрыннан белгі. Жасушалардың митоз, мейоз жолдарыменбөлінуі (Чистяков-1875, Е.Страс бургер-1877), митоздың негізгі фазалары (профаза, метафаза, анафаза, телофаза), жасуша циклінің кезеңдері (G1, S, G2, М)осыдан 100 жыл бұрын зерттеліп сипатталған.Жасуша циклі (митоздық цикл) дегеніміз жасушаның пайда болуы, өсуі, атқаратын қызметтеріне икемделуі және әрі қарай бөлінуі кезеңдерінде байқалатын құбылыстар мен үдерістер жиынтығы болып табылады. Жасуша циклі (митоздық цикл) 4 кезеңдерден тұрады:

G1(Gар-1)-пресинтетикалық кезең-жаңадан пайда болған жасушалардың өсуі, ДНҚ молекуласының синтезделуіне (репликация) дайындалу кезеңі. Осы кезеңде жасушаның кезекті митоздық циклға енуі не бөлінуін тоқтатуы туралы «шешім» қабылданады. Көптеген сүтқоректілер жасушаларында бұл кезеңнің ұзақтығы 9-12 сағатқа тең.

S-синетикалық кезең-ядрода ДНҚ молекуласы синтезделінеді (екі еселенеді), цитоплазмада органеллалар, оның ішінде центриолялар, көбееді. Бұл кезеңнің аяғында жасуша, ДНҚ бойынша, тетраплоидты болады. Бұл кезеңнің ұзақтығы шамамен 10 сағатқа тең. G2 (Gар-2)-постсинтетикалық кезең-жасуша бөлінуге дайындалады, яғни митоздың қалыпты жүруі үшін қажет барлық ақуыздар, оның ішінде бөліну жіпшесін қалыптастыратын тубулин, синтезделінеді. Бұл кезеңнің ұзақтығы 4,5-5,0 сағатқа тең.

М-митоз - жасушаның бөліну кезеңі, ол 4 фазадан - профаза, метафаза, анафаза, телофазадан тұрады. Митоздың жалпы ұзақтығы 30-40 мин.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 31 мин (35%)

Цитоскелеттің негізгі құрылымдарын альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жасушалық циклдің реттелуі

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Жасуша циклының реттелуінің молекулалық тетіктері
   
2. 
   Жасуша циклының негізгі кезеңдері: пресинтетикалық
   
3. 
   Синтетикалық кезең
   
4. 
   Постсинтетикалық кезең
   
5. 
   Жасушаның митоз, мейоз жолымен бөлінуі
   

Жасуша циклының кезеңдерін (пресинтетикалық, синтетикалық және постсинтетикалық) үйрету.

14 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Цитоскелеттің негізгі құрылымдары

2.Микротүтікшелер

3.Центросома

4.Актин филаменттері

5.Аралық филаменттер

6.Цитоскелеттің жасушадағы рөлі
Жаңа сабақ түсіндіру 27 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану
  

Жасуша циклының реттелуінің молекулалық тетіктерін (механизмдерін) альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Даму генетикасы. Онтогенездің генетикалық механизмі.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Онтогенездің кезеңдерін ( ұрық пайда болғанға дейінгі кезең, антенатальдық кезең, постнатальдық кезең) үйрету.

14 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Жасуша циклының реттелуінің молекулалық тетіктері

2.Жасуша циклының негізгі кезеңдері: пресинтетикалық

3.Синтетикалық кезең

4.Постсинтетикалық кезең

5.Жасушаның митоз, мейоз жолымен бөлінуі

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану
  

Ағзалардың жеке дамуын-онтогенез деп атайды. Ол зиготадан басталып ағзаның дүние салуы (өлуі) аралығында байқалатын күрделі және көп сатылы өсу және даму үдерістерінің (процестерінің) кешені болып табылады. Онтогенез (жеке даму)нәтижесінде бір жасуша-зиготадан құрылысы жағынан күрделі (триллиондаған жасушалардан, көптеген ұлпалар мен мүшелерден тұратын), түрге сәйкес және даралық ерекшеліктері қалыптасқан, ересек ағзалар дамып жетіледі. Онтогенез (жеке даму) барысында жасушалардың үнемі өсуімен (жасушалар полиферациясы нәтижесінде олардың санының көбеюі, өлшемдерінің ұлғаюы), қатар морфогенез (даму)-жаңа құрылымдардың (формалардың) түзілуі байқалып отырады. Морфогенез (жаңа формалардың түзілуі)-жасушалардың өсуімен бірге олардың кейбіреулерінің заңды түрде өліп жойылуы; жасушалар формасының өзгеруі; жасушалар қабаттарының қозғалуы мен майысып иілуі т.б. сияқты күрделі құбылыстарды қамтитын үдеріс (процесс) болып табылады. Сондықтан-да ағзалардың жеке дамуы (онтогенез) өте мықты жасушалық молекулалық-генетикалық тетіктер (механизмдер) арқылы басқарылып, бағдарланатыны сөзсіз. Олардың көпшілігі қазіргі кезде зеріттелініп анықталған. Бірақ әлі-де болса оның құпиясы, сыры толық ашылмаған, яғни қалайша екі жасушаның (сперматозоид және жұмыртқа жасушасы) қосылуы нәтижесінде 200-ден астам әртүрлі ұлпалар кешенінен құрылған күрделі ағза дамып жетіледі деген сұраққа толық жауап жоқ. В.И.Тимофеев-Рессовскийдің айтқанындай «... қалайша көпжасушалылар (Metabiota) дамуында қажетті кезде, қажетті жерлерде, қажетті құрылымдар түзіледі». Бұл сұрақ 2000 жыл бойына онтогенез теориясының негізгі проблемасы болып келеді.

Онтогенездің кезеңдерін (ұрық пайда болғанға дейінгі кезең, антенатальдық кезең, постнатальдық кезең) альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Тератогенез.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Онтогенездің кезеңдерін ( ұрық пайда болғанға дейінгі кезең, антенатальдық кезең, постнатальдық кезең) үйрету.

14 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Жасуша циклының реттелуінің молекулалық тетіктері

2.Жасуша циклының негізгі кезеңдері: пресинтетикалық

3.Синтетикалық кезең

4.Постсинтетикалық кезең

5.Жасушаның митоз, мейоз жолымен бөлінуі

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану
  

Адам патологияларын жіктеу медициналық генетиканың ең қиын мәселелерінің бірі болып келеді, сондықтан да барлық мамандардың көңілінен шығатын, түпкілікті құрастырылған тұқым қуалайтын аурулардың жіктелу жүйесі әлі күнге дейін жоқ. Бұл тұқым қуалайтын патологиялардың топтарын және формаларын ажырату үшін қолданылатын критерияларды таңдау кезінде туындайтын көптеген қиындықтарға байланысты болса керек.

Қазіргі деректер бойынша тұқым қуалайтын моногендік аурулар тұрғындардың 2,4%-кездеседі, ал олардың орташа популяциялық жиілігі жаңа туылған нәрестелердің 10:1000 тең. Олардың арасында-аутосомды-доминанты аурулар-7:1000, немесе 60%, аутосомды-рецессивті аурулар-2,5:1000-30% құрайды.

Онтогенездің кезеңдерін (ұрық пайда болғанға дейінгі кезең, антенатальдық кезең, постнатальдық кезең) альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Туа пайда болған ақаулардың жасушалық механизмі. Стволды клеткалар..

«Генетикалық кеңес беру» терминін 1947 ж. С.Рид ұсынған. Ол осы жылы алғаш рет генетикалық кеңес беру туралы қысқаша әдістемелік қолтаңба жазғандығын, медициналық генетикалық кеңес бергенде мендельденуші (моногендік) және мендельденбейтін (полигендік, мультифакторлы) аурулар арасында біршама айырмашылық болатындығын түсіндіру.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Тұқым қуалайтын ауруларды алдын алу принциптері
   
2. 
   Тұқым қуалайтын аурулардың әлеуметтік салдары
   
3. 
   Мутациялық жүк
   
4. 
   Ретроспективтік кеңес беру
   
5. 
   Проспективтік кеңес беру
   

Туа пайда болған ақаулардың жасушалық механизмін, адамдардың тұқым қуалайтын ауруларын, хромосомалық синдромдарды, моногендік ауруларды, Меңдель заңдарынан өзгеше тұқым қуалайтын ауруларды, мультифакторлы ауруларды алдын алу туралы түсіндіру.

14 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Генетика ғылымының негізгі мақсаты – тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттеп, тіршіліктің түпкілікті заңдылықтарының сырын ашу, анықта. Г.Мендель гендері әртүрлі хромосомаларда орналасқан белгілердің тұқым қуалаушылығын зерттеп, дискреттік теориясын қалыптастырды. 1865 жылы Чехословакияның Барно қаласының шағын ғылыми ұйымының кезекті мәжілісінде Г.Мендель өзінің тәжірибелерінің қорытындыларын баяндады. Г.Мендельдің тәжірибе әдістері сол кездегі басқа оқымыстылардың әдістерінен мүлде өзгеше болды. Г.Мендель бұршақтың тұқымының түсі жасыл не сары болып келетін екі сортын өзара будандастырған. Сонда бірінші ұрпақ тұқымдарының бәрі де сары болып келген. Бірінші ұрпақтың өкілдерін өздігінен тозаңдандырғанда екінші ұрпақта сары түсті бұршақтармен қатар жасыл түсті бұршақтар да байқалған.

Адамдардың тұқым қуалайтын ауруларын, хромосомалық ауруларды (Даун синдромы, Эдварс синдромы, Патау синдромы, Клайнфельтер синдромын, Шерешевский-Тернер синдромын, Мысықша мияулау синдромын) альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Медициналық генетика негіздері. Белгілердің тұқым қуалау типтері. Моногенді, полигенді тіркес.

тұқым қуалау типтері. Моногенді, полигенді тіркес.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру
  
  1. 
     Моногибридті будандастыру
     
  2. 
     ди және полигибридті будандастыру
     
  3. 
     Г.Мендельдің 1-заңы (біркелкілік заңы).
     
  4. 
     Г.Мендельдің 2-заңы (ажырау заңы).
     
  5. 
     Г.Мендельдің 3-заңы (тәуелсіз тұқым қуалау заңдылығы).
     

• 
  Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.
  

2.Тұқым қуалайтын аурулардың әлеуметтік салдары

3.Мутациялық жүк

4.Ретроспективтік кеңес беру

5.Проспективтік кеңес беру

Жаңа сабақ түсіндіру 27 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспармен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Г.Мендель заңдарына (біркелкілік, ажырау, тәуелсіз тұқым қуалау) сәйкес ситуациялық есептер шығару.

Цитоплазмалық тұқым қуалау. Т.Морган заңдары. Белгілердің тіркес тұқым қуалау заңдылықтары.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру
  

1. 
   Т.Морган қалыптастырған тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы
   
2. 
   Т.Морган тәжірибесі
   

• 
  Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.
  

• 
  Тақырыпты жоспармен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ғасырлар бойына адамдардың тұқым қуалайтын ауруларын емдеу мүмкін болмады,себебі,біріншіден-белгілерлің тұқым қуалаушылық тетіктері белгісіз болды;екіншіден-меңделденуші тұқым қуалайтын белгілер ұрпақтарға қатып қалған күйінде,ешбір өзгеріссіз беріледі деген генетикалық тұжырым басым болды. Тұқым қуалайтын ауруларды емдегенде, басқа кең таралған және жақсы зерттелген аурулар,емдеудің 3 жолын қолданады, симптомдық,патогенетикалық,этиотроптық. Барлық тұқым қуалайтын патологиялар жаңадан пайда болған және ата тектерінен берілген мутациялық жүк негізінде қалыптасады.

Т.Морган заңдарына сәйкес ситуациялық есептер шығару.

Жалпы медициналық патологиядағы тұқым қуалайтын аурулардың орны.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж.

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
  1. 
     Тұқым қуалайтын аурулардың түрлері
     
  2. 
     Тұқым қуалайтын ауруларды емдеу
     
  3. 
     Тұқым қуалайтын ауруларды алдын алу
     

• 
  Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.
  

• 
  Тақырыпты жоспармен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ғасырлар бойына адамдардың тұқым қуалайтын ауруларын емдеу мүмкін болмады, себебі, біріншіден – белгілердің тұқым қуалаушылық тетіктері белгісіз болды; екіншіден – Мендельденуші тұқым қуалайтын белгілер ұрпақтарға қатып қалған күйінде, еш бір өзгеріссіз беріледі деген генетикалық тұжырым басым болды.Тек ХХ ғ. 20-30 жылдары дрозофилаларда жүргізілген тәжірибелер нәтижесінде гендер әрекетінің генотиптің және орта факторларының әсерлеріне байланысты түрліше дәрежеде байқалатыны анықталды. Осының нәтижесінде гендер әрекетінің пенетранттылығы, экспрессивтігі және нақтылылығы туралы ұғым қалыптасты. Егер орта факторлары гендердің экспрессивтігіне әсер ететін болса, онда оларды өзгертіп, гендердің патологиялық әрекеттерін азайтуға не жоюға болады деген тұжырым жасауға мүмкін болды. С.Н. Давиденков патологиялық аллельдердің қызмет етуін өзгертуге болатындығын қадап айтып отырған және өзі нерв жүйесінің тұқым қуалайтын ауруларын емдеу әдістерін қалыптастыру бағытында көптеген еңбектер жасаған.Қазіргі кезде, генетика ғылымының жетістіктері және теориялық, клиникалық медициналың елеулі табыстары негізінде, көптеген тұқым қуалайтын ауруларды емдеуге мүмкіндік туды.Тұқым қуалайтын ауруларды емдегенде, басқа кең таралған және жақсы зерттелген аурулар (мыс. инфекциялық) сияқты, емдеудің 3 жолын (әдісін) қолданады, симптомдық, патогенетикалық, этиотроптық.

Ауруханалардағы сырқаттардың 10-20%-ы әртүрлі тұқым қуалайтын патологиялары кездесетін балалар. Бұл - популяциялардағы жалпы аурулар санынан 5-10 есе артық.

Дамыған елдерде түрліше туа біткен аномалиялардың салдары

(ВОЗ деректері бойынша)

Аномалиялар	1000 нәрестеге шаққанда жаңа туылған нәрестелер жиілігі	Салдары
		Ерте дүние салу (өлу), %	Созылмалы күйі, %	Емделгендері, %
Дамудың туа біткен ақаулықтары	30	22	24	54
Хромосомалық аурулар	4	34	64	2
Гендік аурулар	10	58	31	11
Барлығы	44	31.3	29.2	39.5

Тұқым қуалайтын патологиялар кездесетін адамдардың тіршілік ұзақтығы тек қана ауру түріне байланысты емес, сол сияқты медициналық жәрдем деңгейіне де байланысты. Денсаулық сақтау жүйесі жақсы дамыған елдердің өзінде де тұқым қуалайтын аурумен ауыратын пациенттердің 50%-на жуығы балалық шақта дүние салды.Канадада тұқым қуалайтын аурулармен ауыратын адамдардың барлығының күтілген тіршілік ұзақтығын есептегенде олардың тіршілік (өмір) ұзақтығы тұрғындардың орташа тіршілік ұзақтығынан 20 жылға кем болған (50/70). Тұқым қуалайтын аурулардың әлеуметтік салдары – ауыру адамдар арасында мүгедектер санының көбеюі және оларды бағып-күтуге жұмсалатын экономикалық, рухани шығындар деңгейінің өте көп, жоғары болуымен сипатталады.

Жоғарыда айтылғандандардың бәрі тұқым қуалайтын ауруларды емдегеннен көрі оны болдырмай, алдын алудың адамға да, қоғамға да тиімді екенін көрсетеді.Медициналық генетиканың маңызды бөлімдерінің бірі – адамның тұқым қуалайтын патологияларының алдын алу, болдырмау болып саналады. Соңғы жылдары, экологиялық жағдайлардың нашарлауы және сыртқы ортаның жағымсыз факторларының адам ағзасына әсер етуінің күшеюі, патологиялардың алдын алу шараларының рөлін едәуір өсірді.

Патологиялардың алдын алу шараларының негізгі 2 тобы белгілі:

Тұқым қуалайтын ауруларды анықтап, альбом бетіне түсіру

Классикалық және классикалық емес типтегі тұқым қуалайтын моногенді аурулар.

1.С.А.Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» - Оқулық.Шымкент – «АСҚАРАЛЫ» баспасы,2008ж

1.Медицинская биология и генетика / Под. Редакцией Куандыкова Е.У. – Алматы,2004

2. Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология.Учебное пособие для студентов медицинских вузов – Москва: Наука,2003,544с.

3. Ньюссбаум Р.И.др.Медицинская генетика: учебное пособие / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П – М.,2010. – 624с.

4. Притчарт Д.Дж.,Корф Б.Р.Наглядная медицинская генетика / пер.с англ.под.ред.Бочкова Н.П. – М.,2009 – 200с.

1.Введение в молекулярную медицину / под.ред.Пальцева М.А. – М.,Медицина,2004

2. Генетика. Учебник / под.ред.академика РАМН Иванова В.И. – М., ИКЦ «Академкнига»,2006 .

3.Гинтер Е.К.Медицинская генетика – М.,Медицина,2003.

4. Казымбет П.К., Мироедова Э.П.Биология.Учебное пособие – Астана,2006,2007.

5. Медицинская паразитология.Учебное пособие.Барышников Е.Н. – М., ВААДОС – пресс,2005.

6. Пехов А.П.Биология и общая генетика. Учебник – СПб,2006.

7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. – М.: БИНОМ – Пресс,2003.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. Моногендік аурулардың клиникалық сипаттары

2. Моногендік аурулардың алдын алу

3. Моногендік ауруларды емдеу жолдары

• 
  Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.
  

1.Тұқым қуалайтын аурулардың түрлері

2.Тұқым қуалайтын ауруларды емдеу

3.Тұқым қуалайтын ауруларды алдын алу

• 
  Тақырыпты жоспармен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Тұқым қуалаушылық механизмдерінің тірі ағзаның қалыпты дамуы үшін маңызы өте зор,себебі тұқым қуалаушылық материалдарында пайда болған өзгерістер адамдардың денсаулығын бұзады,тұқым қуалайтын ауруларға алып келеді. Гендік ауралар структуралық гендердің мутациясы салдарынан дамиды,ал хромосомалық ауруларға-хромосомалық не геномдық мутациялар алып келеді. Адамдардың тұқым қуалайтын патологиясына,сол сияқты,тұқым қуалауға бейім болып келетін ауруларды да жатқызады. Олардың дамуына генетикалық факторлармен бірге орта факторлары да әсер етеді. Тұқым қуалайтын ауруларды анықтау үшін клиникалық лабораториялық зерттеулердің нәтижелері кеңінен пайдаланылады. Көптеген гендік,хромосомалық аурулардың бір ерекшелігі-олардың ұрпақтарында қайталануы және клиникалық дені сау адамдардың гетерезиготалы күйінде жағымсыз рецессивті аллельді тасымалдауы болып саналады