Реферат метрология, стандарттау және сертификаттау Орындаған: Мұратбаев Ж. А. Қарағанды 2020

Мысалы, қазіргі заман барлық физикалары 7 негізгі шамалардан құрастырылған. Бұл шамалар қайсылары материалды әлемнің іргетасты қасиеттерін сипаттайды.

Бұлар: ұзындық, масса, уақыт, электр тоғының күші, термодинамикалық температуралар саны және жарық күші.

Өлшеудің мақсаты бұл физикалық шамалардың мәндерін тәжірибе жолымен, арнайы өлшеу құралдары арқылы табу және ол мәндерді қабылданған бірліктермен көрсету.

Мысалы: 1 Ауа-райы - физикалық объект, температура – сандық.

2 Солтүстікте - -40...-50^оС, оңтүстікте - +40...+50^оС.

Сонымен, физикалық шаманың өлшемі дегеніміз берілген объектідегі физикалық шама деген қасиетке сәйкес, сандық өлшемі.

Физикалық шаманы ГОСТ 16263 стандарты арқылы объектінің қасиеті ретінде анықтайды. Өлшенгеде қолданылатын нормаланған техникалық құрылғы (құрал) - өлшеу құрылғысы (құралы ӨҚ) деп аталады.

Халықаралық шама жүйесі бойынша (орысша система измерений СИ), физикалық шаманың 7 негізгі мөлшер шамалары бар, олар:

1 Метр – м (длина, ұзындық);

2 Килограмм – кг (масса, салмақ);

3 Секунда – с (время, уақыт);

4 Ампер – А (сила тока, тоқ күші);

5 Кельвин – К (термодинамическая температура, динамика жылу температурасы);

6 Моль – моль (количество вещества, зат саны);

7 Кандела – кд (сила света, жарық күші).

Сурет 2.2 - Физикалық шамалардың жіктелуі

ФШ құбылыс түрлері бойынша келесідей топтарға бөлінеді (2 сурет):

Заттық, яғни заттардың физикалық және физикалы-химиялық қасиеттерін, олардың жасалған материалдарды және бұйымдарды баяндайды. Бұл топқа жататындар: масса, тығыздық, электр кедергісі, сыйымдылық, индуктивтік және т.б.. Кейбір жағдайларда ФШ белсенсіз (пассивті) деп те атайды. Оларды өлшеу үшін қосымша энергия көзі керек, солардың көмегі арқылы өлшеуіш ақпарат сигналдары пайда болады. Бұл жағдайда пассивті ФШ активтіге түрленеді.

Энергетикалық, яғни шамалар энергетикалық түрлендіру процесстерін сипаттайды, энергияны беруді және қолдануды баяндайтын. Оларға жататындар: тоқ, кернеу, қуат, энергия. Бұл шамаларды активті деп атайды.

Процесстерді сипаттауыштар - бұл топқа жататындар әртүрлі спекторлі сипаттамалар, корреляционды функциялар және т.б.

Физикалық процестердің әртүрлі топтарға жатулары бойынша.- физикалық шамалар кеңістіктілік-уақыттылық, механикалық, жылулық, электрлік және магниттік, акустикалық, жарықтық, физикалы-химиялық, иониздаушы сәулемен, атомды және ядролық физика болып бөлінеді.

Физикалық шамалар объектілері шексіз сандық қасиеттерге ие бола алады.

Көптеген өзіне ғана тән қасиеттерінің ішінен Н.Р.Кэмпбелл барлық әртүрлі физикалық объектілердің қасиеттерінің ішінен үшеуі ең жалпы болатындығын белгілеген: эквиваленттілікті, ретімен және аддитивтілікті.

Аддитивті физикалық шама - әр түрлі мәні сандық коэффициентке қосылатын, көбейтілетін, бір - біріне бөлінетін физикалық шамалар.

Эквиваленттік қатынастағылар – әр түрлі А және В объектілерінде х-қасиеттері бірдей болу немесе бірдей емес қатынастар.

Басқа ғылымдар сияқты метрологияда бірқатар пастулаттар негізінде құрылады, оның негізі аксиома екенін айқындайды.

1 Қабылданған объекті моделінде, өлшенетін белгілі ФШ болары, оның ақиқат мәніндері;

2 Өлшенетін шаманың ақиқат (шын) мәнінің тұрақтылығы;

3 Өлшенетін шамалардың объектілерді зерттеу қасиетіне сәйкес келмеуі мүмкіндігі.

Өлшеу нәтижесі – бұл физикалық шаманың өлшемімен табылған мән.

Ол мәндер былай бөлінеді:

• 
  физикалық шаманың ақиқат, шындық мәні;
  
• 
  физикалық шаманың анықталған мәні.