Реферат Тақырыбы: Емдік-профилактикалық тамақтану Орындаған: Саматұлы р топ: 311к тексерген: Мұратбекова Қ
жүктеу/скачать 31,6 Kb.
|
СӨЖ САМАТҰЛЫ РАМИЛ ТПП-311 (копия)
|
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Минстрлігі Қазақ Ұлттық Аграрлық Зерттеу университеті «Тағам өнімдерінің технологиясы және қауіпсіздігі» кафедрасы « Технология және биоресурстар» факультеті СӨЖ Реферат Тақырыбы: Емдік-профилактикалық тамақтану Орындаған: Саматұлы Р Топ: 311К Тексерген: Мұратбекова Қ Жоспар
1.1.Емдік тағам жайлы жалпы түсінік 1.2.Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері 2. Негізгі бөлім 2.1.Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері 2.2.Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары 2.3.Науқастарды жасанды тамақтандыру 3. Қорытынды Емдік тағам-науқасқа басқа да емдік шаралар кешенімен бірге белгіленетін тағам. Гастрит, ішкі жара аурулары, тоқ ішектің қабынуы, бауыр аурулары үшін емдеудің негізгі әдісі болып табылады. Станционарлық немесе емхана жағдайында қолданылады. Емдік тамақтануды дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға ұшыратуы мүмкін. Әртүрлі қолайсыз фактордан, өндіруші ортадан, зиянды химиялық қосылыстардан, тағы сол сияқты рационалдық емдік – профилактикалық ұсынуы жеке тағамдардың тартылуына тәуелді. Метоболизм және таксикалық қосындыларды ағзадан шығару. Қазіргі кақытта емдік профилактикалық тамақтанудың 5 рационы бар. Кейбір мамандардың жұмысы емдік профилактикасы және диеталық тамақтануды немесе жеке топтық тағамдардың түрлері әртүрлі нутрименттармен байытылған. Осы заттардың ішінде маңызды орын алатын дәрумендер, минералды заттар және тағамдық талшықтар бар. Олар табиғи және синтетикалық болып келеді. Бұл бағыттардың дамуы біржағынан профилактикалық және көп таралған ауруларды емдеу үшін, екіншіден өндірудің көбеюімен және бәсекелестіктің өсуі үшін жаңа тағамдардың толық өндіру саласындағы және қоғамдық тамақтануды дамыту үшін үздіксіз жұмыс істей керек. Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі мақсаты – организмнің қорғаныш функцияларын жоғарылату, организмге зиянды химиялық, радиоактивтік және т.с.с. заттардың енуін тоқтатуЖүз жылдықтың 20–шы жылдарының өзінде универсалды профилактикалық құрал ретінда зиянды өндіріс орындарында жұмысшыларға сүт берілген. Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі қызметі болып: - баллансталған тамақтану есебінде, организмнің жалпы беріктігін жоғарылату; - асқазан – ішек жолының улы заттарды сіңіруін тамақтану рационының көмегімен баяулату; - организмнен зиянды заттарды ығыстыруға қабілетті тағам өнімдерін қолдану; - улы заттарды залалсыздандыру; - организмдегі жеке тағамдық заттардың жоғалған көп бөлігін толтыру; - зақымданған органдарға тағамдық өнімдер және заттармен әсер ету; Бұл принциптермен сәйкесінше зиянды өндіріс орындарымен байланысы бар жұмысшылар үшін рациондар құрылған .Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндік ерекшеліктері бар: жүрек, бауыр, бүйрек ауруларына тұзсыз диета белгілеу; тұзсыз тамақ науқас адамның тәбетін жоймас үшін тамаққа қант, бал, лимон қышқылын, әр түрлі жеміс-жидек қосып, оған қышқыл не тәтті беру; кейбір тағамдарға әуелі қайнатылған, сонан соң қуырылған пияз қосу. үгілген тағамдарды пайдалану (пісірлген көкеністерді үккіштен немесе елеуіштен өткізу, жармаларды ұнтақтап алу); тамақты буға пісру (асқазан және ішек аурулары, жұқпалы аурулар және т.б.). тағам температурасы; ыстық тағамдар үшін ең қолайлы температура 60°С, салқын тағамдар үшін - 10°С. Аса ыстық және өте суық тағамдар өңештің сілекейлі қабатын және асқазанды тітіркендіреді.Тиімді тамақтану Тиімді тамақтану адам біраз ауру-сырқауға ұшырамай, оларды оңай жеңіп отырады. Тиімді тамақтану мезгілсіз, ерте қартаюдан алдын-ала сақтандырады. Асқазаны, жүрек-қан тамыры т. б. сырқатқа ұшырағанда тамақтанудың арнайы ойластырылып жасалған ас үлесі (рацион) мен режимі емнің бір түрі болып табылады. Тамақтану бүкіл организмнің бір қалыпты дамуы мен үйлесімді қызметін қамтамасыз ететіндей болып ұйымдастырылуы тиіс. Адамның кәсібіне, жасына, жынысына сәйкес, тіршілік әрекетіне қарай қажет тамақтық рационы оның құрамындағы ақуыз, май,көмірсулар т. б. заттардың сапасы мен мөлшері жағынан реттелу керек. Организмнің физиологиялық қажеті көптеген жағдайға байланысты, олар ұдайы өзгеріп отырады. Организмнің тамақтан жұғымды заттарды дәл осы сәтте қажетті мөлшерде бойына сіңіріп зат алмасу процесінде бір затты екінші түрге айналдыратын, керекті кезінде пайдалануға болатындай қор жасайтын, реттеуші механизмі болады. Бірақ организмнің реттеу мүмкіндігінің белгілі шегі бар; ол мүмкіндік бала кезде және егде тартқан шақта көбірек шектеледі. Бірқатар заттарды, кейбір витаминдер, алмастырылмайтын амино қышқылын адам организмі зат алмасу процесінде жинақтай алмайды, ол дайын күйінде тамақпен бірге берілуі тиіс, өйтпеген күнде кісі тамақ жұқпайтын ауруға ұшырайды. Тамақтық жұғымдылығы оның құрамындағы ақуыз, май, углеводтардың саны мен сапасына байланысты. Дені сау адамның тамақтану рационында ақуыз, май және углеводтардың ара қатынасы 1:1:4-ке жуық болуы керек. 1 грамм ақуыздың, майдың жәнекөмірсулартың қуаттылық құндылығы олардың сіңімділігін ескергенде тиісінше 4,9 және 4 ккал болады. Тамақтың бойға сіңетін құнары организмнің өмірлік маңызы бар функцияларын, оның ішінде зат алмасу мен депо қызметін дұрыс атқаруына жұмсалады. Тамақты сіңіру кезінде организмнің бөлген қуатының мөлшерін тағамның калориясы деп атайды. Тамақтану рационын жасағанда адамның жынысын, жасын кәсібін ескеру қажет; ауыр дене жұмысын істейтін адамдар, болат қорытушылар, ағаш кесушілер, ауыл шаруашылығының механизаторлары жеңіл дене еңбегімен немесе ой еңбегімен шұғылданатын адамдарға қарағанда ақуыз, май,көмірсулартары көп тамақтарды қажет етеді.Орталықтанған түрі емдеу профилактикалық ұйымында кеңінен қолданылады, арнайы бак, тележкалар, жылу өткізбейтін ыдыспен қамтамассыз етіледі. Тағамға арналған ыдыс, кастрюльдер беті әрқашан жабылған, белгіленген, таза болуы керек. Пациенттер асханада тамақтанады,ол жарық, таза болуы керек. 4 адамдық столдар, ол диета бойынша пациентті тамақтандыруға ыңғайлы. Орындықтар залалсыздандыру жүргізуге бейім болуы керек. Буфетте асхана ыдыстары залалсыздандыру және зарарсыздандырудан өткізіледі, таза күйінде сақталады. Ол бөлмеде жылытқыш приборлар – электр, газ шкафтары болады, ыстық су титаны, су моншалары бар.Тамақтандырудан соң ыдыстар тағам қалдығынан тазартылып, залалсыздандырылады.Бөлмелерде санитарлық гигиеналық тәртіп қатаң сақталадыкітапшасы бар, бекітілген мерзімде тексеруден өтіп тұрады, “жұмысқа жіберілгендігі” туралы белгі соғылады. Мейірбике міндеттері – асхана ,палата тумбочкалары тазалығын тоңазытқыштағы тағамдар сапасына, үйден келген тағамдардың диетаға сәйкес болуын қадағалау. Керует жанындағы столдар сабын, тіс пастасы, қорабы бар тіс щеткасы, қорабы бар тарақ, газет, журналдар қоюға арналған. Бөлек сатыда конфет, варенье, печенье тағы басқалар сақталады.Тәулігіне 3-4 рет залалсыздандыру жүргізіледі.Тоңазытқыштар аптасына бір рет ас тағамдарынан босатылып, залалсыздандырылады. Консервідегі ет, балық тағамдарын тоңазытқышқа қоюға рұқсат берілмейді. Осы іс-шараларды орындау аурухана ішілік инфекциялардың алдын-алу болып саналады. Емдік тағамдарды бақылау дәрігер- диетолог, диетикалық мейірбикеге жүктеледі. Күнделікті қызмет барысында тағам сапасын, бөлме, асхана санитарлық гигиеналық талаптардың сақталуын қадағалаумен қатар құжаттардың дұрыс жүргізілуіне де жауап береді. Бірнеше топқа бөлінеді: 1 топ – тамақ өнімдерін тіркеуге арналған құжаттар. Оның құрамына кіреді: - тағам картотекасы, соның негізінде жеті күндік меню-талап қағазы құрастырылады. 2 топ – асхана қызметкерлерінің денсаулығын тексеруге арналған құжаттар. 3 топ – жеті күндік меню, “порционник” (тағамға талап парағы) 2 дана толтырылады. Палата мейірбикесі күнде таңертеңгілік пациенттер тізімін жасайды, палата нөмері, дәрігер нұсқауына сәйкес емдік тағам нөмері көрсетіледі. Палата мейірбикесі талап-қағазын жинақтайды, № 1-84 форма бойынша аға мейірбике тағамға талап қағазын толтырады. Бөлімшедегі барлық пациент саны, тағайындалған емдік тағам нөмері көрсетіледі, бөлімше меңгерушісі, аға мейірбике, палаты мейірбикесі қол қояды, асхана блогына тапсырылады. Дәрігер – диетолог – дайын астың сапасын тексеріп, мәліметтерін “Бракераж” журналына тіркейді. Дайын тағамға аскорбин қышқылы (витамин С) қосылады,мәлімет “тағамдарды витаминдеу журналына” жазылады. Тағы басқа журналдар – “санитарлық”, “қауіпсіздік техникасы журналы” жүйелі түрде толтырылады.Емдік тамақтану емдік шаралар кешенімен бірге бірқатар аурулардың алдын алу және асқындырмай емдеу үшін пайдаланылады. Емдік тағам - науқасқа басқа да емдік шаралар кешенімен бірге белгіленетін тағам. Гастрит, ішкі жара аурулары, тоқ ішектің қабынуы, бауыр аурулары үшін емдеудің негізгі әдісі болып табылады. Станционарлық немесе емхана жағдайында қолданылады. Емдік тамақтануды дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға ұшыратуы мүмкін. Тамақтану[1] - ағзаның қуат шығынының орнын толтыруға, тіндер құрылуына және жаңартылуына және қызметтерін реттеп отыруға кажетті, ағзаға түсетін заттардың қорытылу, сіңу және сіңірілу үрдістері. ағзаның өмір сүруге, денсаулықты және жұмысқа қабілеттілікті сақтауға қажет нәрлі заттарды (ақуыз, май, көміртегі, дәрумендер, минералды тұздар) бойға сіңіру процесі. Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялықЕмдік тағам белгілеудің негізгі принциптері Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялық өңдеуді әр адамға жеке белгілеу; Тағамдық рационның патологиялық процесс сипатына және сырқаттың жағдайы мен оның организімінің ерекшелігіне сандық (рационды азайту және көбейту) және сапалық (организмнің жекелеген азық-түлік пен тағамдық заттарды қабылдауын тоқтату немесе шектету) жағынан сәйкес келуін қадағалау; Теңестірілген (негізгі тағамдық заттардың неғұрлым үйлесімді арақатынасы) және физиологиялық жағынан құнды рациондар жасау болып табылады. Емдік тағамдарда сандық және сапалық тамақ өзгерістері қолданылады. Мұнымен ас қорыту мүшесін механикалық және химиялық бұзылудан сақтауға, ауру мүшеге қолайсыз әсер ететін заттың түсуін шектеуге немесе сырқат организмге өте қажет және оның қызметін жақсартуға әсер етіп, қалыпты жағдайға келуіне жәрдемдесетін химиялық заттарды толықтыруға болады. Емдік тағамдар диеталық талаптарға сай, әр сырқаттың талғамын қанағаттандыратындай әр түрлі болғаны дұрыс. Егер тағам шектелетін болса, сырқат организмі оны жеңіл көтеретін болуын қарастырған жөн. Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері: Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндікЕмдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері: Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндік ерекшеліктері бар: жүрек, бауыр, бүйрек ауруларына тұзсыз диета белгілеу; тұзсыз тамақ науқас адамның тәбетін жоймас үшін тамаққа қант, бал, лимон қышқылын, әр түрлі жеміс-жидек қосып, оған қышқыл не тәтті беру; Кейбір тағамдарға әуелі қайнатылған, сонан соң қуырылған пияз қосу. үгілген тағамдарды пайдалану (пісірлген көкеністерді үккіштен немесе елеуіштен өткізу, жармаларды ұнтақтап алу); тамақты буға пісру (асқазан және ішек аурулары, жұқпалы аурулар және т. б. ). тағам температурасы; ыстық тағамдар үшін ең қолайлы температура 60°С, салқын тағамдар үшін - 10°С. Аса ыстық және өте суық тағамдар өңештің сілекейлі қабатын және асқазанды тітіркендіреді. Көктемде тамақтану Көктемде көп адамдардың суық тиіп ауруының себебі көкөніс, жеміс-жидектерді аз жеуден, дәрумендердіңКөктемде тамақтану Көктемде көп адамдардың суық тиіп ауруының себебі көкөніс, жеміс-жидектерді аз жеуден, дәрумендердің жетіспеуінен. Сол себепті көк-темгі айларда тамаққа ерте пісетін көкөністерді: көк пиязды, салатты, шалғамды, қымыздықты т. с. с. мол пайдалану қажет. Қара өзек шақ – көктемде қалбырланған көкөністерді, тұздалған қырыққабатты, көк пиязды молынан пайдалану адам ағзасында түрлі ауруға қарсы тұру қабілетті күшейтеді. Бұл кезде көк пияздың пайдалылығы: оның 100 грамында тәулікке қа-жетті С дәрумені бар. Оны майдалап турап, тағамға қосып жеуге де болады. Ашы-тылған қырыққабаттың 100 грамында 20 мг С витамині бар. Сүт өнімдерін, қазы-қартаны, сүр етті де көктем-де пайдаланған дұрыс. Ол тәндегі дәрумендер қорын үнемдеуге көмектеседі Жазда тамақтану Қыс айларымен салыстырғанда жазда адам ағзасы қуатты азырақ керексінеді. Тек ауыр еңбекпенЖазда тамақтану Қыс айларымен салыстырғанда жазда адам ағзасы қуатты азырақ керексінеді. Тек ауыр еңбекпен айналыс-атындар ғана бұрынғысын-ша қуатты тағамдарды ішіпжеуге тиіс. Жеңіл жұмыспен айналысатын ер адамдар-дың жазғы асында қуат құн-дылығының кем дегенде 2300 калорийге тең болғаны жөн, ал осы топтағы әйелдерге тәулігіне 2100 калорий қуат қажет. Жазда күн сәулесінің радиациясы жоғары, қайнаған ыс-тық баланың иммунитетін төмендетеді. Асқазан-ішек жолдары мен паразитарлық аурулар көбейеді. Сол себепті жазда балалардың кейбір дәрумендерге деген мұқтаждығы артады. Күн астында көп жүретіндіктен балалардың терісінің сыртқы қабаты жиі зақымданады. Сол үшін оларға антиоксиданттық дәрумендер-ге бай (С, А, Е дәрумендері) тағамдар беру қажет. Салерндік денсаулық кодексі Емдік тамақтанудың маңы-зы Салерндік денсаулық кодек-сінде былайша бейнеленген: «Бізге ГиппократСалерндік денсаулық кодексі Емдік тамақтанудың маңы-зы Салерндік денсаулық кодек-сінде былайша бейнеленген: «Бізге Гиппократ өлімнің неден болатынын айтып кетті. Медицинаның ең жоғары заңы – диетаны бұлжытпай сақта. Емделіп жүріп диетаны ұмытсаң, ем қонбайды. Қанша, қашан, неге, қайда, неше мәрте және нені қолдану керек. Осының бәрін диета таға-йындаған дәрігер айтуға тиіс. Денсаулық қайтып келсін, аурулардан алас болсын де-сеңіз, Тауқыметке мойымаңыз, ашуға бой алдырмаңыз. Тамақты тартынып жеңіз, шарапты мүлде ұмытыңыз, Түскі ұйқыны тәрік қылып, тамақтан соң сергек жүріңіз. Егер дәрігер жетіспесе, мына үшеуі: жайдары мінез, тыныштық, тағамға қанағатшыл-дық дәрігер болсын» .мдік тамақтануды немесе диетотерапияны емдік және алдын-алу мақсатында жедел және созылмалы ауруларда арнайы тағамдық рацион құру үшін қолданады. Емдік тамактанудың негізгі қағидаларының бірі: тағамдық рационның тепе-теңдігі. Емдәм тағайындағанда аурудың сипаты, ағза мүшелеріндегі бұзылулар дәрежесі ескеріледі. Соған байланысты тағамдық рационга сәйкес өзгерістер енгізіледі, белгілі бір өнімдер шектеледі, алып тасталынады, тамақ дайындау тәсілі өзгертіледі. Кейде, қысқа уақытқа физиологиялық толық емес емдом немесе ашығу тағайындалады. Кейбір ауруларды емдеуде тамақтану тәртібінде өзгерістер болады (тағам қабылдау жиілігі және ұзақтығы) және тағамдарды кулинарлық өңдеу сипаты да өзгереді. (бөлшектеу,жылы өңдеулер, буда және суда қайнату және т. б.) Тағам құрамының сапалық өзгерістері - қиын қортылатын, дөрскі тамақтарды бермеу, тағамның жалпы мөлшерін азайту және арнайы кулинарлық өңдеу (майдалау, үккілеу) - асқорту жолын механикалық аялауды қамтамасыз етеді. Химиялык аялау - бу_л ащы ет, бшіық, көкөніс сорпалары, қуырылған ет тағамдары, қою туздықтар, дәмдеуіштер сияқты ас қорыту сөлдерінің бөлінуін күшейтетін тағамдық заттарды бермеу. Сонымен қатар тағам өте қатты ыстық болмауы керек, асқазанның жылуыны сәйкес 36 - 37°С болуы қажет. Ауруханалық мекемелерде төрт реттік, ал кейбір аурулар тобына 5 - 6 жэне 8 реггік тамақтану ұймдастырылады. Күндізгі уақыттағы тағам қабылдаудың арасындағы үзіліс 4 сағаттан көп болмау керек. Емдәмдік мәзірдің арнайы 30 дан аса қатары бар. ПЕВЗНЕР ұсынған соынң 15 мәзірі неғұрлым жиі қолданылады. Номерлік жүйедегі емдәмдер Ресейдің, ТМД және Қазақстанның ауруханаларында тамақтануды ұйымдастыруда қолайлы. Қазіргі кездегі диетологияда бұл жүйе ескірген болып саналады, өйткені ол негізінде науқастың жеке ерекшеліктеріне емес бір аурудың жалпы сипатына бағытталған, бір науқаста бір емес бірнеше аурулар болуы мүмкіндігі ескерілмеген. Кейбір мемлекеттерде, мысалы Германияның ауруханаларында, арнайы емдәм жоқ, тек бір базалық емдәм қолданыдады, оны емдеуші дәрігер мен диетолог әрбір науқасқа арнайы өзгертіп отырады.
Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялық өңдеуді әр адамға жеке белгілеу; Тағамдық рационның патологиялық процесс сипатына және сырқаттың жағдайы мен оның организімінің ерекшелігіне сандық (рационды азайту және көбейту) және сапалық (организмнің жекелеген азық-түлік пен тағамдық заттарды қабылдауын тоқтату немесе шектету) жағынан сәйкес келуін қадағалау; Теңестірілген (негізгі тағамдық заттардың неғұрлым үйлесімді арақатынасы) және физиологиялық жағынан құнды рациондар жасау болып табылады. Емдік тағамдарда сандық және сапалық тамақ өзгерістері қолданылады. Мұнымен ас қорыту мүшесін механикалық және химиялық бұзылудан сақтауға, ауру мүшеге қолайсыз әсер ететін заттың түсуін шектеуге немесе сырқат организмге өте қажет және оның қызметін жақсартуға әсер етіп, қалыпты жағдайға келуіне жәрдемдесетін химиялық заттарды толықтыруға болады. Емдік тағамдар диеталық талаптарға сай, әр сырқаттың талғамын қанағаттандыратындай әр түрлі болғаны дұрыс. Егер тағам шектелетін болса, сырқат организмі оны жеңіл көтеретін болуын қарастырған жөн. Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндік ерекшеліктері бар: жүрек, бауыр, бүйрек ауруларына тұзсыз диета белгілеу; тұзсыз тамақ науқас адамның тәбетін жоймас үшін тамаққа қант, бал, лимон қышқылын, әр түрлі жеміс-жидек қосып, оған қышқыл не тәтті беру; кейбір тағамдарға әуелі қайнатылған, сонан соң қуырылған пияз қосу. үгілген тағамдарды пайдалану (пісірлген көкеністерді үккіштен немесе елеуіштен өткізу, жармаларды ұнтақтап алу); тамақты буға пісру (асқазан және ішек аурулары, жұқпалы аурулар және т.б.). тағам температурасы; ыстық тағамдар үшін ең қолайлы температура 60°С, салқын тағамдар үшін - 10°С. Аса ыстық және өте суық тағамдар өңештің сілекейлі қабатын және асқазанды тітіркендіреді Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары №1 диета (1а, 1б) - асқазанның, ұлтабар безінің жарасы кезінде, асқазан сөлінің жоғары және қалыпты қышқылды гастритімен ауырғанда белгіленеді:тамақ су не буда пісіріледі де, көбінесе үгітілген күйінде беріледі; дайын тамақ температурасы - 60°С; тамақ ішу жиілігі күніне 5-6 рет; күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г., углевод - 400-450 г., ас тұзы - 10-12 г. рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, тұздалған, сүрленген, маринадталған, ащы және қышқыл тамақтар, шикі көкөністер мен жемістер, ірі тартылған ұннан пісірілген нан, ашыған қамыр, құймақ, татымдылықтар, ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары мен тұздықтар (соус), ақ қауданды мыңжапырақ, табиғи жидек пен жеміс шырындары, консервілер, оның ішінде үй жағдайында дайындалып консервіленген компоттар. №2 диета - гастритте - асқазан сөлінің қышқылы төмен болған жағдайда тоқ ішектің талаурауы, бас сақинасы (бұл арурулар тек асқынбаған жағдайда) кезінде белгіленеді:тамақ көбінесе суға немесе буға пісіріледі (кейде кейбір тамақтарды қуыруға болады), үстелге жақсы ұсақталған күйінде қояды; тамақты күніне төрт реттен аз ішпеу ұсынылады; күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 100 г., улевод - 400-450 г., ас тұзы - 12-15 г. рұқсат етілмейтіндер: пияз (шикі), сарымсақ, қымыздық, саумалдық, шалқан, тұрып, сірке суы, қыша, ұнтақталған бұрыш, ақжелкен, ысталған, тұздалған, маринадталған тағамдар. №3 диета - созылмалы іш қату ауруына шалдыққандарға белгіленеді:ас дайындау кезінде (басқа ауруы болмаған жағдайда) өсімдік, сондай-ақ мал майына ұзағырақ қуырылады; құрғақтау ботқа ұсынылады; тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет; күндік ас үлесінің құрамы: белок - 85-100 г., май - 100-120 г., углевод - 400-500 г. рұқсат етілмейтіндер: кисель, ащы шай, какао, көкжидек, екі-үш күн тұрып ашыған сүт тағамдары, кептірілген нан, сұйық ботқа, картоп пюресі, жұмыртқа (шикі және шала пісірілген), ақ нан, самса және майда тартылған ұннан пісірілген кондитер өнім№4 диета (4а, 4б, 4в) - бұл диетаның әр түрлі варианттары ас қорытудың бұзылуымен қоса қабат келетін қатты және созылмалы ішек аурулары (колит) жағдайында белгіленеді. Жазыла бастағанда 4В диетасын ұстанған дұрыс:тамақ суға не буға пісіріледі; дайын тамақ устелге майдаланабаған күйінде қойылады; тамақты аз мөлшерде күніне 4-5 рет ішу ұсынылады; күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 70 г-ға дейін, углевод - 250 г., ас тұзы - 8-10 г. рұқсат етілмейтіндер: таза табиғи жеміс-жидек шырындары, қаймағы алынбаған сүт, бұрыш, қыша, сірке суы, ақжелкен, қуырылған, ащы және қышқыл, тұздалған, маринадталған тамақтар №5 диета (№5а) - бауыр және өт жолдары ауыратын адамдарға белгіленеді:тамақ суға не буға пісіріледі және көбінде ұнтақталмаған күйінде беріледі; тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет; күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г. (оның үштен бір бөлігі өсімдік майы), углевод - 400-450 г., ас тұзы - 10-12 г. рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, майлы, ащы және қышқыл, сүрленген, тұздалған және маринадталған тамақтар, ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары, қой, шошқа, қаз, үйрек етінен жасалған тағамдар, ми, пияз, сарымсақ, шалқан, тұрып, саумалдық, ақжелкен, қыша, бұрыш, сірке суы, ет және балық консервілері, тұздығы және майлы тұздығы бар тамақтар; өт жолына тас байланған жағдайда бұларға қосымша қант қайнатпа, бал және кондитер өнімдерін шектеген дұрыс.Клизма көмегімен тік ішек арқылы 300-500 мл жылы (37-38˚С) глюкоза ерітіндісі, натрий хлоридінің изотониялық ерітіндісі, аминоқышқылдар ерітінділері енгізіледі. Парентералді тамақтану ас қорыту жолдарының өткізгіштігі бұзылғанда, қалыпты тамақтану мүмкін болмаған жағдайларда (ісіктер) және асқазан, өңешке операция жасалғаннан соң тағайындалады. Парентералді тамақтану үшін аминоқышқылдар ерітінділері, 5% глюкоза ерітіндісі қолданылады. Сонымен қатар электролит ерітінділері, В тобы витаминдері, аскорбин қышқылы енгізіледі. Оларды енгізуден алдын су моншасында дене температурасына дейін жылытылады, күре тамырға тамшылатып жіберіледі. Ерітінділерді жіберу жылдамдығын қатаң бақылау қажет. Пациентті асқазан тесігі /гастростома / арқылы тамақтандыру Қажетті заттар: Жуан асқазан зондын, залалсыздандырылған домалақ (түйме) зондты, воронканы, вазелин майын. 250-500мл 30-35°С дейін қыздырылған сұйық тамақтарды (дәрігердің тағайындағанына байланысты). Іс- әрекеттер:
Асқазанға жасалған операциядан кейін, ісік болғанда ас қорыту жүйесіндегі аурулар кезінде парентералдық тамақтандыруды белгілейді. Бұл үшін 5% глюкоза ерітіндісі, белокты препараттарды, дәрумендерді, минеральды тұздарды, жүйе /система/ арқылы тамшы күйінде жібереді. Қоректік заттарды қанға құяр алдында 37-38˚C –қа дейін жылыту керек. Қоректік ерітінділерді қанға тамшылатып жібергенде оның тамшылар жылдамдығына мұқият қараған жөн. Мысалы, гидролизин, гидролизат казеин ақуызы, фибринсол, полиаминдерді алғашқы 30 минут ішінде минутына 10-20 тамшы жылдамдықпен тамызу керек, осы аралықта науқас тарапынан ешқандай өзгеріс байқалмаса, онда минутына 40-60 тамшы жылдамдықпен тамызуға болады. Полиамин ерітіндісін алғашқы 30 мин ішінде минутына 10-20 тамшы, содан соң 1 минутта 25-35 тамшыдан тамызады. Липофундин S /10% ерітінді/ алғашқы 10-15 минут ішінде минутына 15-20 тамшыдан тамызылады, ал науқас тарапынан ешқандай өзгеріс болмаса, бірте-бірте тамшы жылдамдығын көбейтеміз, минутына 60 тамшыға дейін жіберуге болады. Мысалы, 500мл ерітіндіні құю 3-5 сағатқа созылады. Ақуызды препараттар қанға жылдам кетсе, онда науқастың екі беті қызарып, денесі ысып, тынысы тарылады. Сол себепті қоректік заттарды қан тамыры арқылы жібергенде өте мұқият болған жөн.Тамақтану тәртібі дегеніміз – ас қабылдауда белгілі бір уақытқа бағыну, сондай - ақ тамақтану кезінде астың мөлшерін және мәзірін сақтау деген ұғымды білдіреді. Тамақтану режиміне мына төиендегі принциптер енеді. Бірінші,тамақтану барысында тәуліктік кесте белгілеу. Екінші, тәулігіне бір - екі рет қана тамақтану дұрыс емес, белгілі мөлшерде үш – немесе төрт рет тамақтану керек. Үшінші, тамақ құнарлы болғаны жөн. Себебі, адам ағзасы дұрыс қабылдайтын, оны асқазан еш қиындықсыз қорытатын тағам түрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералды заттарға бай болғанын адам өзі таңдай алуы шарт. Бұл ретте дәрігер - диоьологтың да кеңесі артық болмайды. Тәуліктік ас мәзірі әртүрлі болуы керек. Тамақтану кезінде адам өзінің ас қабылдау қабілеті, көңіл - күйіне баса назар аударғаны жөн. Кей ретте тамақ жеңіл жүрсе, кей ретте ол керісінше бұл процесті бәсеңдетеді.Мұны мамандар физиологиялық процесс деп те атайды. Тамақтанудың негізгі ережелері Аштық – «табиғаттың дауысы», немесе, асқазан тамақ қажет етеді деген ұғымі. Бұл қағида тамақ ішетін уақыттың келгендігін білдіреді. Ертеректе тамақ ішетін кесікті бір кесте, уақыт жоқ – тын. Адамда тамаққа деген тәбет пайда болғанда ол өзінде ауыз бен өңешінің барын сезінеді. Ал, асқазандағы бұлшық еттердің жұмылуы аштық пен тәбеттің ашылғанынан хабар береді. Тәбет дегеніміз – аштыққа қарсы тұратын құбылыс. Ол мына бір принциптермен дәлелденеді. Атап айтқанда, тамақ қабылдау мезгіліне, тағамның түрі, дәмі немесе иісі, түрлі қоспалар, тіпті бұл ретте адам ойы да өзіндік рөл атқарады. Адамның тәбеті шылымға, кофеге, шайға, апиын, ішімдік, тағы басқаларына ашылатын көрінеді. Бірақ, мұндай физиологиялық қажеттіліктен аулақ болған дұрыс. Тәбет кей ретте асқазанның шұрылдап, маза бермеуі, бос, еш жұмыссыз тұрғандығымен қиналады. Бұл симптом мешкейлерге тән. Бұл орайда халықтық медицина ондай адамдарға бірнеше күн өзіне аштық жариялағанды ұсынады. Тамаққа деген тәбет сыр білдірмей де келеді. Ол сыртқы фактролардан делдал іздемейді. Адам белгілі тамақты құмартқанда, тәбеті өздігінен пайда болады. Міне, осы кезде адам асханада өзі қалаған ас әзірлеп, дастархан басына жайғасып, тамақтанғанға не жетсін дейді. Және солай да жасайды. Бұл адамның организмі шын мәнінде ас қабылдауға дайын екендігінен жақсы хабар бергендігі. Аш адам бір жапырақ нан мен суды да қанағат тұтады. Бұл орайда оның тәбеті жоғары болады. Ал, ашқарақ адамға келсек, ол алдына келгеннің бәрін опыруға дайын. Мұндайда халықтық медицина ондай адамдарға белгілі рацион, кесікті кесте, тамақты қанағатықпен тұтыну керектігін ұсынады. Асқазан өз қажетін алды делік. Бірақ, тәбет басылмай тұр. Бұл тағамның дәмді әзірленгендінен де болады. «Өзі тойғанмен, көзі тоймай тұрғанын қараша» деген қызғаныш осыны білдірсе керек. Көптеген әдебиеттерде асқазан жартылай бос болуы керек деп жазылады. Бұл ас қорыту процесін жеңілдетеді. Екіншіден, тақыл – тақыл тағам қабылдауға мүмкіндік береді. Адамның тәбеті мен оның асқа деген құмартулығын артырады дейді. Тойып тамақ ішуге болмайды. Тағамның мөлшері, оның сапасы, қабылдау кестесі, гигиена ережесі және қолайлылық этикасымен реттелуі керек. Тамаққа деген тәбетіңіз болмай тұрып, ас қабылдамаңыз.Тиімді тамақтану
Тамақтың жұғымдылығы Тамақтық жұғымдылығы оның құрамындағы ақуыз, май, углеводтардың саны мен сапасына байланысты. Дені сау адамның тамақтану рационында ақуыз, май және углеводтардың ара қатынасы 1:1:4-ке жуық болуы керек. 1 грамм ақуыздың, майдың жәнекөмірсулартың қуаттылық құндылығы олардың сіңімділігін ескергенде тиісінше 4,9 және 4 ккал болады. Тамақтың бойға сіңетін құнары организмнің өмірлік маңызы бар функцияларын, оның ішінде зат алмасу мен депо қызметін дұрыс атқаруына жұмсалады. Тамақты сіңіру кезінде организмнің бөлген қуатының мөлшерін тағамның калориясы деп атайды. Тамақтану рационын жасағанда адамның жынысын, жасын кәсібін ескеру қажет; ауыр дене жұмысын істейтін адамдар, болат қорытушылар, ағаш кесушілер, ауыл шаруашылығының механизаторлары жеңіл дене еңбегімен немесе ой еңбегімен шұғылданатын адамдарға қарағанда ақуыз, май,көмірсулартары көп тамақтарды қажет етеді. Қорытындылай келе, емдік тағам науқастарға аса маңызды емдеу жолы болып табылады. Емдік тамақтану дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға алып келуі мүмкін. Сондықтан да, дұрыс тамақтану – денсаулығымыздың әрқашанда кепілі болып қала бермек. Салауатты өмір салтын күнделікті ұстанып, санитарлық жағдайды тікелей байланыста ұстаған жөн. Қазақ халқы ежелден адам денсаулығына көп көңіл бөлген; тазалық сақтауға, дұрыс тамақтануға да өте қатты мән берген. Осыдан болса керек , «Бірінші байлық - денсаулық», «Дені саудың – жаны сау» деген мақал- мәтелдері адам денсаулығын күтуде терең тәрбиелік және философиялық маңызын осы күнге дейін жойған жоқ. жүктеу/скачать 31,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|