Реферат Тақырыбы: Л. С. Выготскийдің оқыту және дамыту жөніндегі тұжырымдары
жүктеу/скачать 34,47 Kb.
|
1 2
Байланысты:мамандық (копия) (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Мазмұны: Кіріспе
|
Қазақстан Республикасы оқу-ағарту министрлігі. “ Теміртау көпсалалы”Мирас”колледжі ЖММ” Реферат
дамыту жөніндегі тұжырымдары Тексерген: Тастурсинова У.О Орындаған:Қызырбекқызы Оралған Теміртау 2023ж Мазмұны: Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3 1.Выготскийдің дефектология ғылымына қосқан үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. 5 2. Л.С. Выготский "қиын балалық шақ" еңбегі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...9 Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13 Кіріспе
Адамның қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын орны, оның орындайтын іс-әрекеті - бұл оның тұлғасының қалыптасуын анықтайтын жағдайлар. Адам тұлға ретiнде өзiн-өзi бағалаушы тiрi ағза. Өзiн-өзi бағалаусыз өмiрде өз тағдырын шешу қиын, тiптi мүмкiн емес. Өзiн-өзi бағалау өзiнiң бойында белгiлi қасиеттердiң барлығының деңгейi жөнiндегi адамның пiкiрi. Бұл адамның өзiне бағалаушылық қатынастарының пайда болуы. Өзiн-өзi бағалау, ең алдымен талдау, теңестiру, iрiктеу, ойлау операциясының нәитижесi. Кеңес психологиясының ғылымында өзiн-өзi бағалау мәселесi тұлға дамуының контекстiнде не сана - сезiм мәселесiнде анықталады. Өзiн-өзi бағалауда iшкi үлгiге танылатын қасиеттердiң алға басуы, бағалы шкалалармен өзiнiң сипаттамаларын салыстыруы, өзiне деген қатынасының бейнелену формасы, тұлғаның белсендiлiгiнiң, бағыттылығының бейнеленуi өзiн-өзi реттеудiң құралы ретiнде көрiнедi. Л.С.Выготскийдің айтуы бойынша, адамның тұлғасы өзінің қарым-қатынасы, мінез - құлқының т.б. әсерінің нәтижесінде дамиды. [1.22] Л.С. Выготский бала дамуының екі деңгейін бөліп көрсеткен 1)Актуальді даму аймағы - баланың қалыптасқан сапалары, өздіктерінен орындай алатын істері; 2) жақын даму аймағы- баланың әзірше өздігінен орындай алмайтын, тек үлкендердің көмегімен орындай алатын істері. Баланың дамуы екінші аймақты меңгеруде жүзеге асады Дамудың екі аймағы, өзара әрекеттесе отырып,оларды игерген кезде жүзеге асады. Оқыту балаға осы аймақтарды меңгертіп, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудың негізгі қозғаушы күші болып табылады. Жалпы айтқанда, тәрбие дегеніміз- адамдарды қоғамдық өмірге және еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамды тарихи тәрбие беру процесі болып табылады. 3
Тәрбие процесі- күрделі диалектикалық процесс. Жас ұрпақ, бойына саналықты қоршаған ортаға адамгершілікті көз-қарасты, мектеп мақсатына сай, адамзат тарихының бай процестерін игеру. Тәрбие процесі- ұжымды дамытумен, қалыптастыруға бағытталған тәрбиеші мен тәрбиеленушінің мақсатты және өзара байланысты қызметі. Тәрбие бұл- жағдайды ұйымдастырудың үрдісі, сондықтан жағдайды ұйымдастыру мақсатты түрде болса ғана, тәрбиенің қорытындысы жоғары және сапалы болады. Осындай жағдайлардың негізінде, тәрбиенің мөлшері шектелген, таяз түрі оқытушының, оқушыға әсер ету процесі деп байқау, осындай жағдайдың негізінде құрастырылған. Сондықтан да, бұл тәрбиеден бас тартуға тура келеді. 4
1.Выготскийдін дефектология ғылымына қосқан үлесі Выготский Л. С. (1896-1934) Әлемдік психологияда әйгілі кенес психологі. Оның жасаған жоғары психикалық функцияларды дамуында мәдени-тарихи концепциясьның теориялық және эмпириялық мүмкіндіктерінің маңызы өте зор. Л. С. Выготскийдің көптеген енбектері балалар мен педагогикалық, арнайы және клиникалық психологияны өзекті әрі іргелі маселелерін қамтиды. Ол оку-тарбие істерінін бала психикасын дамытуда шешуші қызмет атқаратынын нақты тәжірибелік мысалдармен дейектейді. Арнайы психология саласында. Л.С Выготский кемтар балаларды оқыту мен тәрбие істерінде тимді жолдар арқылы елеулі табыстарға жетуге болатындын ғылыми тұрғыдан ашып көрсетті. Оның зерттеу натижелері тек психологияға ғана емес, адамтану ғылымдарына қатысты өзге де ғылыми пәндер болып саналатын: дефектология, тіл білімі, психиатрия, өнертану, этнографиянын дамуына пайдалы үлесін қосты. Выготский мектебінін өкілдері (Божович Л.И., Запорожед А.В., Левина Р.Е., Леонтьев А.Н., Лурія А.Р., Эльконин Д.Б., т.б.) Негізгі еңбектері: 6-томдык шығармалар жинағы (1982-1984) "Педагогикалық психология"(1926)."Қылықтар тарихынын этюдтары" (1931, Луриямен A.P бірге), "өнер психологиясы" (1965), т.б.Л.С.Виготский (твориясынын енді бір ерекшелігі баланың айналасындарғы адамдармен қарым-қатынас жасауда тарихи тәжірибелерді, тыныс-тірішілік шындығын өзгелердің сезімін, талім-тербие өнегесінен жанамалай үйрену. Осылайша бала өзінің. Дер-бестігін, жеке басынын психикалық қасиеттерін өрістетеді, әлеу-меттік ортадан меңгерген білімі мен әр алуан мағлұматтары оның ішкі дүниесінің, психикасының дамуындағы ең жоғары кызмет, яғни, болмыстың бала санасыдағы бейнелеуі деп аталады. Бала басынан кешірген әр қилы оқиғалар мен болмысты белгі, таңбалар ретінде танып -біліп, олардың мән-жайын түсіну оның жан дүниесін байытады,яғни мұндай процесс баланың әрбір нәрсенің мазмұның өз ойымен, ақылымен пайымдап білуін қалыптастырады. Дамудың осы жолы Выготскийдің айтуынша материалдық (заттық) дүние жоғары психикалық 5
психолоптялық сипатта көріні отырады.Даму про-цесіндегі мұндай психикалық зандылық алдымен адамдардын- өз-ара қарым-қатьнасы аршылы өріс алса, кейіннен онын нәтижелері адамның ішкі көніл-күйінен жақсы байқалады. «Жоғары психикалық қызметтін даму тарихы» дейтін енбегінде (1931) Выготскмй осы пікірін одан орі жалгастыра тусіп, баланың жоғары психикалық қызметі әлеуметтік ортада ересектермен қарым-қатынас жасау арқылы туындап отырады осы жағдайда ғана оның сана-сезімі өсіп жетіледі. Вготскийдің бұл тұжырымы баланың «жақын арадағы даму аймағы» жайындағы қағидасын негіздеуте тірек болды. Выготскийдін психология саласындары зерттеулерін «ПСИ- Хологиялык жүйелер» деген маңызды бір ұғым кездеседі. Бұл ұғымның мәні турлы психикалық қызметтердің арақатынасын біл-діретін тұтас құрылымдар.Ол ойлау мен ес процестерінің, өзара ұштасып, олардың арасында әр килы байланыстар жасалып отыратындығын аныктап, -осындай жүйелердің құрылымында басты рольді атқаратін бастапкы белгі (танба) делінсе, ал одан кейімгі психикалык қызметті «жасаушалар», яғни адам психикасының ұлпаларын жасайды. Бұл жайт адам психикасының хайуанаттар психикасынан ерекше күрделі сипатма болатындығын керсетеді.Л..С,Выготский тарихи даму кезендерінде адам психикасыны өзгеріске түсіп отыратындығын, әсіресе оның ойлауы мен сөйлеуінің өрістеу 6
Выготский идеялары тек психология ғылымын гана емес, адам тануға қатысты басқа да ғыльм салалаларьның (дефектология, тіл білімі, психиатрия өнертану, этнография, семантика, т.б.) дамуына ықпал жасады. Лев Семенович Выготский қаламынаң 190-нан астам ғылыми енбек кейінгілерге мұра болып қалды.Ұсынылып отырган осы жинакта Л.С.Выготскийдін енбектерінің жекелеген жақтары ғана қамтылып отыр. Л.С. Выготскийдің психология ғылымы саласьнан жазған енбектерін Қазакстан оқырмандарына 30 жылдары алғаш таныстырып түсініктер берген Т.Т. Тажібаев. Ал Виготекийдін психологиялык идеяларының бірсыпыра жәйттерін арнайы зерттеп қазақ оқырмандарына жеткізген М.М.Мұканов. Ол этнопсихологиялык ой-пікірлерін өзінің докторлық диссертациясы мен ғылыми жинақтарда жариялай талдау жасады. Жеке адамның дамуындағы іс-әрекетің маңызы (Л.С.Выгопский, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев бойынша жеке адамның дамуы) Л.С. Выготскийдін мәдени -тариха теориясы: «Баланың мәдени дамуындағы барлық функция сахнаға екі рет, екі тұрғыда алдымен социалдық интерпсихикалық категория ретінде, кейін психологиялық тұрғыда,ингерпсихикалық категория ретінде, алғашында адамдар арасында,кейін баланы ішкі әлемінде керсетеді» дегенге негізделген. Выготский бойынша барлық ішкі процесстер интериоризацияның өнімі болып табылады: олар балаңы ересектер тікелей социалдық контакттарында туындайды, ол кейін оның санасына тұтастай енеді» (вращивание?). Бұл теориялардың барлығы өз ара толықтырушы, өйткені олардың авторлары адамның психикалық дамуын зерттеу кезінде әр түрлі «аспаптарды» қолданады және баланың жетілуінің әр турлі денгейлері мен тұстарына жете назар аударады. Бұл оқу құралында негіз ретінде Л.С. Вытотокийдін концепциясы (тұжырымы) қолданылады. 7
белсенділігіні өзін және өзінің өмірлік мәнінің шартын танып білумен қоса, қоршаған ортаны тануға және өзгертуге бағытталған арнайы түрі» «... адам іс-әрекетінің қоғамдық сипатынын күшіне қарай, жануарлардағы сияқты инстинктілерден - саналыга айналады» (С.Л.Рубинштейн). Соңғы жылдары кері экологиялық факторлар, сіресе жоғары радиация әрекеті өзекті мәселелердін біріне айналуда. Аталған факторлар ата ананын генетикалык аппараттын өзгеруіне әкелуі ықпал, соның салдарынан әртурлі аурулардың пайда болуы айдан анық. Мұндай жағдайларда тумау жене тұқым қуалаушы ауру, сонында сыртқы себептерге байланысты болады. Көптеген зерттеушілер мінез-құлық ауытқуының биологиялық негізі тұқым қуалаушы факторлар болуы мүмкін және ананың екі қабат кезінде турлі сыртқы жағымсыз жағдайларын салдарынын ағзаға әсер етуі (әртурлі дәрі дәрмектер, ішімдік, нашакорлыктарды колдану, үнемі куйзелістік жағдайлар, инфекциялық аурулар, пеникалық, физикалық травмалар және т.6.) деп деріптеді. 8
Психолог Л.С.Выготский «Қиын балалық шақтын педагогикалық клиникасы және дамудың диагностикасы» енбегінде: «Жеке адамның күйзелісімен күресу, онын себептерін жою жолымен ғана емес, сонымен бірге адамның жөнге салудың белсенді жолымен, білім бірлігімен,дамуына жағдай жасау арқылы да нәтижеге жетуге болады» деп тұжырымдай отырып, «қиындықты тәрбие арқылы тұзетудін», осы қайшылықпен күресудің нақты жолын анықтап берді. Талдау кезінде, оның барлық факторларының болу мүмкіндіктерін, яғни" жеткіншектердің биологиялық,әлеуметтік-мәдени және психологиялық жетілуін ескеру қажет, деп белгіледі. Өйткені, кандай да бір аймақта ауытөылардың болуы, әлеуметтік ауытқушылікке әкеледі.Сонымен қатар, Л.С. Выготский әр турлі факторларды бағалауының кауіптілігі жөнінде-ескере отыры, факторлардын барлық жинтығының ықпалын кешенді турғыда қарастырылуны маныздылығын делелдеді. Балалар мен жасөспірімдердін мінез-құлыктарынын ауытқығаны – бұл өзінін негізінде турлі биологиялық және әлеуметтік себептерге не болған ауытқылардын аукымды тобы. Ауытқуы мінез - құлықтын дамуының негізгі себебі биологиялық факторлар бола бермейді, бірак олардын алдын болжаушы негіз ретіндегі орны аса манызды.Ауыткушы мінез-құлықтын биологиялық негізі, тұқым құалаушы факторлар"және ананың екі қабат кезіндегі турлі сырткы жағымсыз жағдайлардын әсер ету салдары да болуы мумкін. Ана ағзасына кері әсер ететін aca зиянды факторлар қатарына ішімдік, темекі шегу,токсикологиялық, нашакорлық заттардын пайдалану бірінші кезекке өз үлесін тигізеді.Л.С. Выготский ақыл-ойы кем балалардың еріктін ауытқығаның - "өз мінез-құлықтарын меңгерудің кемістігі" - деп анықтаған. Л.И. Лаужикас (1967) өз зерттеулерінде, олигофрең, балаларыды әр түрлі типті топтарында еріктік және мінез-құлық ерекшеліктері турлі болатындығын көрсетеді. 9 Мысалы, байсалы балалар келесі реттегі ерік қасиеттерімен сипатталады: мақсатқа ұмытылушылық, табандылық, төзімшілдік, ұстамдылық, Қозуы шапшан балалар, нұсқаларды жете түсінбей, зерттеушінің тапсырмасын орындауға кірісе береді. Тежелген балалар үшін: тапсырмаға немқұрайа қараушылық, ықыласының болмауы, белесенділігінін болмауы тән; Бұл балалар қиындыкпен үштасканда табандылықты керсетпейді Л.С. Выготскийдін пікірі бойынша мінез-құлқында ауытқушылығы бар балалардың тұлгасының дамуы қалыпты жағдайдағы жасөспірімдердін тұлғасының даму заңдылықтарына сай болып келеді. Сондықтан, мінез- құлқы ауыткушы болған балаларды дұрыс тәрбиелеу жұмысы, арнайы мекемелерде жүргізіліп отырған жағдайда, ол қоршаған ортасына бара бар түрде қарым-қатынас жасауға, өз бетінше жұмыс жасап, өмір сүруі әбден мүмкін. Алайда, бұл балалардың тұлғасын дұрыс бағытта қалыптастыру және тәрбиелеу өте қиынға соғады, өйткені олардың дамуы екінші рет шиеленіскен себептермен байланысты миды органикалық зақымдалу жағдайында жүріп жатады. Мінез-құлықтарында ауытқылары бар жасөспірімдер дұрыс тәрбиелеу үшін мұғалімдер мен тәрбиешілер олардың тұлғасының қалыптасуы қиындық туғызатын ерекшеліктері жөнінде хабардар болуы тиіс. Осы тұрүыдағы жасөспірімдердін бір катар ерекшеліктері, олардың жоғары жүйке әрекетінің закымдануымен, таным іс-әрекеттерінің, эмоционалды еріктік сфералары және т.б. қасиеттерінің толық жетілмегенімен ескеріледі. Бұл ерекшеліктер, өз кезегінде салғырттық, әлсіздік, енжарлық және жұмысқа кәбілеттілігін темендеуін қамтамасыз етеді. 10
Сонымен, Выготский Лев Семенович (1896-1934) Кернеті психолог ғалым, 1896 жылы 5 карашада қәзіргі Витебскі облысы Орша қаласында (бұрынғы Могилев губерниясы) туған. Ата-анасы білімді, шетел тілдерін жақсы меңтерген адамдар болған. Отбасы мен әулетінің тағылымы мен өнегесіне жастайынан қаныққан Выготский өзінің қысқа өмірінде зеректігі мен ынталғына орай ғылым мен өнердің сан-саласынаң әр тарапта терен білім альп, өз дәуірінің өзык ғалымы жане ардақты азаматы болып жетілді. Л.С.Выготскийдің мамандығы әдебиетші болса да психология ғылымына ерекше зер салп осы саладағы енбектерін материалистік ілімінін методологиялық принциптері тұрғысынан іздестіреді. ХХ ғасыр аяғы мен ХХ ғасыр басында қарқынды дамыған бүкіләлемдік психология ғылымының сан-салаларынаң жарық көрген шетелдік ғалымдардың зерттеулерін көзімен карап, оларға талдау жасап, ХХ ғасыр психологаясының, дамуына орасаң зор үлес қосты. Выготскийдіғ жан-жақты білімі мен жеке басынын дарындылыны •психология саласында материалистік көзқарастарына тіректелген жаңа теориялық тұжырымдар жасауга данғыл жол ашты. Адамның жан дүниесінің сыр-сипатын терен зерттеген Л.С.Выготский адам психологиясының мәдени-тарихи дамуы және «бала психикасының жақын арадағы даму аймағы» деп аталатын тұжырымдарын айрықша атап көрсетуді кажет етеді. Мәдени-тарихи теория туралы Выготский іліміндегі жүйе, ең алдымен, адамның әлеуметтік өміріндегі тіршілік бейнесі қоғамның даму дәрежесіне, екіншіден, ондай даму денгейі сол әлеуметтік өрістін заттарды ұстап-тұтыну денгейіне тәуелду, үшіншіден, адамның жарық дүниеге келуінен өмірінің соңғы кезеңіне дейін ұрпақтан ұрпаққа мұра ретінде қалдыратын өмір тәжірибесіне, іс-арекеті мен мінещ құлқы бейнесіне, бір сөзбен айтқанда бүкіл жан дүниесінің өзгеріп өрістеуіне, қалыптасуына ықпал етіп отыратын тарихи фактор ретінде қарастырады. Сондай-ақ баланың дамуы мен өсіп жетілу, кәмелетке толып, азаматтыө касиетке ие болуы, кісілік сипаттарының жетілуі де өрістеп отыратын тарихи жағдайларға, әлеуметтік ортаға байланысты. Л.С.Выготскийдің психология ғылымында. ерекше орын алатын теориясы бала дамуының жақын арадағы аймағы деп аталады. 11
Егер баланың табиғи дамуында оның психикасы күрделеніп, сана-сезімі жетілетін болса, ал оқу-тәрбие жұмыстары арқылы оның дамып жетілуі мен білімінін шеңбері кеңейеді. Оның дамып жетілуі, сырткы ортадан түйсініп, қабылдаған, көріп білгендерін ой елегінпн өткізіп санасынын өрістеуіне әсер етуін сыртқы факторлардың (экстериоризация) ішкі факторларға (интерноризация) айналуымен белгіленеді. Осы жайт Выгорекийдің адамның мәдени-тарихи дамуы жайынданы теориясының мәнісінен туындайды. 12
жүктеу/скачать 34,47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2