РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
| жүргөн
кыз -okuyan kız, окуп турган кыз - okumakta olan kız. Учур чактык маани булардан тышкары чакчыл -а//-е // -й + жаткан, жүргөн жардамчы компоненттердин кошулушу аркылуу да берилет. Ушул маанидеги атоочтук конструкцияга олтур (-а + олтурган // отурган) түрүндө этиши кемде-кем катышат, кошула албайт десе да болот; тур этиши жогорудагыдай конструкцияда (-а+турган түрүндө) келер чактык маанини берет. Ошентип, аталган төрт жардамчы этиштин (-ган формасында) чакчыл -ып//- ип менен айкалышы аркылуу атоочтук учур чактык мааниси ирети менен берилсе, чакчыл -а//-е менен айкалышканда ал иреттүүлүк сакталган эмес: келе жаткан аял - gelen kadın, кармай турган сумка - ele tutan ҫanta; карай олтурган киши - bakmakta olan kişi, сүйлөй олтурган карыя - söylemekte olan ihtiyar ж.б. Учур чактык атоочтуктун мааниси жогоруда аталган жардамчы этиштердин маанисине байланыштуу. Узакка созулган, дайыма болгон, же мезгил-мезгили менен кайталанган, же кандайдыр бир абалга келтиргенди билдирүүчү кыймыл-аракет заттан азыркы учурдагы белгиси катарында көрсөтүлөт: Алакөөдөн 238 Манасты ала жүргөн кол ошол («Манас»). Текшерилбей жүргөн иш болсо, айткыла. Бала кезинде ойной турган курбулары эсинен кеткен жок [ Давлетов, Кудайбергенов, 1980, 178]. Ж.Тургунбаев кыргыз тилиндеги бул татаал этиштерден жасалган учур чактык атоочтуктар түрк тилинде -an/-en мүчөсү аркылуу жана жатыш жөндөмөдө мүчөсүн кабыл алып келген - mak көрсөткүчтүү кыймыл атоочко -an мүчөсүн кабыл алган ol жардамчы этишинин айкашып келиши аркылуу берилерин; булардын ичинен учур чакта белгилүү аралыкта кайталанган бир кыймыл-аракетти билдирген жана -ган/-ген мүчөсү аркылуу уюшулган жүр жана тур жардамчы этиштеринин мааниси, бир гана -an көрсөткүчтүү атоочтуктар аркылуу туюндуруларын, бир убакта кайталанган кыймыл-аракетти билдирген тур жана жат жардамчы этиштери менен уюшулган атоочтуктар болсо, -an же -makta olan атоочтук көрсөткүчтөрү аркылуу да берилерин белгилейт: …кылкылдап жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|