чубап жаткан
көп
көчтүн арасынан актайлакты издеп жатты. - … dalgalanıp
uzamakta olan
kalabalık göҫün
arasında taylağı arıyordu. Заматта көз алдына көк жал карышкыр менен
алышып
жаткан
киши келди - Hemen gözlerin önüne mavi yeleli kurtla
dövüşmekte olan
adam geldi. Ал
көрүп
турган
көзүнө ишене албады. - O
gören
gözlerine inanamadı. Шер Датка жумшак үндү угуп
өйдө карап, өзүнө ийиле чай
сунуп отурган
жигитти көрүп, бир кур көзү чоңойо түшүп,
«Самарканддын жаман думанасы» деген ой кылт этти. - Şer Datka yumuşak sesi duyup, yukarı
bakınca, kendisine ҫay
servisini yapan
genci gördü, birden şaşkınlıktan gözleri aҫılarak,
“Semerkandʼın zavalli dervişi” gibi bir düşünce harladı. Кылкылдаган гүлдөрдү ыргап жыпарын
абага
сээп жүргөн
жумшак жел... -Sallanan ҫiҫekleri yavaşҫa seҫerek hoş kokusunu havaya
sepren
yumuşak yel…[
Turganbaev
, 2002, 37].
Кыргыз тилинде учур чактык атоочтуктардын терс формасын уюштурууда негизги
этишке -
ба/-бе/-бо/-бө
көрсөткүчтөрүнүн жалганышы менен жасалат:
Окубай отурган
бала. -
Okumayan
ҫocuk.
Айтпай жүргөн
сыр -
Söylenmeyen
sır.
Көнбөй жаткан
киши. -
Razı
olmayan
kişi.
Ачылбай жаткан
эшик. -
Aҫılmayan
kapı.
Барбай жаткан
окуучу -
Varmayan
öğrenci.
Түрк тилинде учур чактык атоочтук көрсөткүчтөр катары -
an (-en), -ar (-er, -ır, -ir, -ur,
-ür), -ıcı (-ici, -ucu, -ücü)
көрсөткүчтөрүндөгү атоочтуктар эсептелет [
Hengirmen
, 1955, 251].
Жогоруда белгиленип кеткендей,
-аn (-en)
көрсөткүчтүү атоочтуктардын чактык
мааниси түрк тилиндеги илимий адабияттарда бир түрдүү берилбейт. Коркмаз, Хенгирмен
сыяктуу окумуштуулар бул мүчөнү учур чактык атоочтук десе, Баскаков учур жана өткөн
чакты билдирген атоочтук [
Баскаков
, 1959, 110-115], Бенхүр менен Тургунбаев учур, өткөн
жана келер чакты билдирген атоочтук мүчө деп карашат [
Benhür
, 1993, 12;
Turganbaev,
2002,
285]. Биздин оюбузча, -аn (-en) көрсөткүчтүү атоочтуктар кээде өткөн чак жана келер чакта
да колдонулганы менен, алардын негизги чактык мааниси болуп учур чак эсептелет. Бул
мүчө учур чактык маанисинде көбүрөөк колдонулат. Кыргыз тилинде -
ган
менен берилет.
Мисалы:
Orada
Достарыңызбен бөлісу: |
