РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
БАШ ОРТ ТЕЛЕНЕҢ ЭЙӘЛЕК КОНСТРУКЦИЯҺЫ
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
- Бұл бет үшін навигация:
- Ключевые слова
| БАШ ОРТ ТЕЛЕНЕҢ ЭЙӘЛЕК КОНСТРУКЦИЯҺЫ
Ҡ Башкирский язык имеет 3 типа притяжательной конструкции: морфологический, синтаксический и морфологически-синтаксический типы. В предыдущих исследованиях объясняется, что синтаксический тип чаще встречается в разговорной речи. Но результаты нашего анализа корпусов показывают, что синтаксический тип чаще встречается в таких случах, когда обладатель представлен в форме множественного числа 1-го или 2-го лица. Ключевые слова: башкирский язык, притяжательная конструкция . ON THE BASHKIR POSSESSIVE CONSTRUCTION. Bashkir language has 3 types of possessive construction: morphologic, syntactic and morphologic-syntactic types. In the previous research, it is explained that syntactic type is more common in spoken language. But, the results of our corpus analysis show that syntactic type is more common when the possessor is 1 st or 2 nd person plural. Keywords: Bashkir language, possessive construction. М. В. Зәйнуллин аңлатыуынса, исемдең эйəлек категорияһы предметтар, əйберҙəр, хəл- хəрəкəттəр араһындағы мөнəсəбəттəрҙе эйə булыу һəм эйə булыныу яғынан асыҡлай һəм эйə булынған предметтың, əйберҙең эйəһен конкретлаштырып күрһəтə [Зәйнуллин, 2002, 21]. Ғалим, хəҙерге башҡорт телендə исемдəрҙең эйəлек затының төп өс төрө бар тип яҙа: 1) морфологик төр (исемдəргə тик аффикстар ҡушылып яһала: китаб-ым ); 2) морфологик- синтаксик төр (эйəлек килеше аффикслы зат алмашы һəм эйəлек аффикслы исемдəн төҙөлə: минең китаб-ым ); 3) синтаксик төр (эйəлек килеше аффикслы зат алмаштарынан һəм аффиксһыҙ исемдән яһала: минең китап ) [Зәйнуллин, 2002, 21]. Башҡорт тел белемендә эйәлекте белдереү юлдары Н.К.Дмитриевтың 1948 нсе йылда баҫылып сыҡҡан хеҙмәтендә инде ентекле итеп аңлатылған. Ғалим, эйәлектең төп тибынан ( ат-ым, ат-ың, ат-ы һ.б.) тыш, шул уҡ категорияны белдерә торған яңынан ике тип ( минең атым һәм һинең ат ) булыуын иҫкәртеп, был ике типҡа тәфсилләп аңлатма биргән. Ул эйәлектең икенсе тибын ( минең атым формаһын) “морфологик-синтаксик тип” тип, өсөнсө тибын ( минең ат формаһын) “синтаксик тип” тип атап, өсөнсө типтың үҙенең структураһы менән эйәлектең урыҫса һәм алманса (немецса) бирелеш формаһына ( мой конь, mein Pferd ) яҡыныраҡ торыуын, өсөнсө заттың берлегендә лә күплегендә лә ҡулланылмауын иҫкәртә [Дмитриев, 1948, 58]. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: автор, был типтарҙың бигерәк тә кайһыһы күберәк ҡулланылыусан булыу мәсьәләһе грамматика өлкәһенә генә түгел, стилистика өлкәһенә лә ҡарай тип аңлатып, был турала ентекле итеп яҙған. Н.К.Дмитриев, атым формаһында ауырлыҡ үҙәге ат һүҙенә төшөүөн, минең атым һүҙбәйләнешендә “минекелек” төшөнсәһенең ҡабатлап ҡулланылыуы был типҡа билдәле дәрәжәлә эмоциялылыҡ биреүен иҫкәртә [Дмитриев, 1948, 58]. Шуныһы әһәмиәтле: ғалим минең ат формаһы, VIII быуаттағы төрки телдәрҙең береһендә осрағанға, был форманы урыҫ теле йоғонтоһо аҫтында яһалған форма тип иҫәпләү дөрөҫ түгел тип аңлата [Дмитриев, 1948, 58]. Уның фекеренсә эйәлектең был тибы, әҙәби телгә ҡарағанда һөйләү телендә йышыраҡ ҡулланыла, һәм ул да шундай уҡ эмоциялылыҡҡа бәйләнгән, ләкин шәхси характерҙағы эмоцияға түгел, коллектив характерҙағы эмоциялылыҡҡа, мәҫәлән, фольклорҙа осрай торған: жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|