РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
Шеттілдік терминдердің түркі тілдерінде түпнұсқадағы немесе аралық (делдал)
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
| 1. Шеттілдік терминдердің түркі тілдерінде түпнұсқадағы немесе аралық (делдал)
тілдегі формасын сақтап қолданылуы Шеттілдік терминдердің кез келген тілге енуіне ең алдымен қазіргі кезде ғылым мен техниканың дамуы себеп болып отыр. Сонымен қатар мұндай кірме терминдердің қатарына қандай да бір «шетелдік өмірдегі» реалийді белгілейтін сөздерді де жатқызуға болады. Қазақ тіліндегі шеттілдік терминдер орыс тілі арқылы қабылданып, орыс тілінің айтылу нормасына «бейімделіп» алынған. Мысалы: ағылшын – agent , орыс – агент , қазақ – агент ; ағылшын – bank , орыс – банк , қазақ – банк ; ағылшын – grant , орыс – грант , қазақ – грант ; ағылшын – deposit , орыс – депозит , қазақ – депозит ; ағылшын – journal , орыс – журнал , қазақ – журнал ; ағылшын – impeachment , орыс – импичмент , қазақ – импичмент ; ағылшын – сapital , орыс – капитал , қазақ – капитал ; ағылшын – lіcense , орыс – лицензия , қазақ – лицензия ; ағылшын – memorandum , орыс – меморандум , қазақ – меморандум ; ағылшын – olіgarchy , орыс – олигархия , қазақ – олигархия ; ағылшын – patent , орыс – патент , қазақ – патент ; ағылшын – resident , орыс – резидент , қазақ – резидент ; ағылшын – standard , орыс – стандарт , қазақ – стандарт ; ағылшын – transit , орыс – транзит , қазақ – транзит ; ағылшын – franchise , орыс – франшиза , қазақ – франшиза ; ағылшын – hedge , орыс – хедж , қазақ – хедж ; ағылшын – cedel , орыс – цедел , қазақ – цедел ; ағылшын – cent , орыс – цент , қазақ – цент ; ағылшын – charter , орыс – чартер , қазақ – чартер ; ағылшын – cipher , орыс – 189 шифр , қазақ – шифр ; ағылшын – export , орыс – экспорт , қазақ – экспорт ; ағылшын – usance , орыс – юзанс , қазақ – юзанс ; ағылшын – yard , орыс – ярд , қазақ – ярд және т.б. Салыстырылып отырған түркі тілдеріне енген шеттілдік терминдердің басым көпшілігі ғылым мен техника саласына қатысты. Мысалы: ағылшын – accessory , түрік – aksesuar , әзербайжан – aksesuar , өзбек – aksesuar ; ағылшын – bank , түрік – bank , әзербайжан – bank , өзбек – bank ; ағылшын – index , түрік – indeks , әзербайжан – indeks , өзбек – indeks ; ағылшын – code , түрік – kod , әзербайжан – kod , өзбек – kod ; ағылшын – credit , түрік – kredit , әзербайжан – kredit , өзбек – kredit ; ағылшын – office , түрік – ofis , әзербайжан – ofis , өзбек – ofis ; ағылшын – patent , түрік – patent , әзербайжан – patent , өзбек – patent ; ағылшын – sertificate , түрік – sertifikat , әзербайжан – sertifikat , өзбек – sertifikat ; ағылшын – trance , түрік – trans , әзербайжан – trans , өзбек – trans ; ағылшын – softball , орыс – софтбол, башқұрт – софтбол; ағылшын – freestyle , орыс – софтбол, башқұрт – фристайл; ағылшын – kickboxing, орыс – кикбоксинг, башқұрт – кикбоксинг; ағылшын – power lifting, орыс – пауэр-лифтинг, башқұрт – пауэр-лифтинг; ағылшын – polyatlon, орыс – полиатлон, башқұрт – полиатлон; ағылшын – mini football, орыс – мини-футбол, башқұрт – мини-футбол және т.б. Шеттілдік терминдердің түркі тілдерінде, соның ішінде, басымдығы бойынша келтірсек, қазақ, өзбек және әзербайжан тілдерінде түпнұсқадағы немесе аралық (делдал) тілдегі формасын сақтап қолданылуын бұл мемлекеттердің бұрынғы Кеңес одағының, ал башқұрт халқының қазіргі кезде Ресейдің құрамында болуымен және орыс тілінің әсері күшті болғандығымен (әлі де болып отырғандығымен) түсіндіруге болады. Ал түрік елінің саяси жүйесі басқа болғандықтан, мұндай әсер айтарлықтай байқалмайды. 2. Шеттілдік терминдердің түркі тілдерінің төл сөздерімен аударылып қолданылуы Қазақ тілінде терминжасам тәсілдерінің бірі ретіндегі шеттілдік терминдердің баламасы ретінде төл тілдің сөздерін қолдану ХХ ғасырдың басында Алаш зиялыларының еңбектерінен бастау алғанымен, Кеңес одағы тұсында саяси жағдайдың ықпалынан әлсіреп қалып, тәуелсіздік алған жылдары біршама қарқын алды. Мысалы; ағылшын – authority , орыс – авторитет , қазақ – бедел ; ағылшын – administration , орыс – администрация , қазақ – әкiмшiлiк ; ағылшын – blocking , орыс – блокировка , қазақ – бұғат ; ағылшын – version , орыс – версия , қазақ – нобай ; ағылшын – diversification , орыс – диверсификация , қазақ – әртараптандыру ; ағылшын – document , орыс – документ , қазақ – құжат ; ағылшын – initiative , орыс – инициатива , қазақ – бастама ; ағылшын – collective , орыс – коллектив , қазақ – ұжым ; ағылшын – method , орыс – метод , қазақ – әдіс ; ағылшын – modernization , орыс – модернизация , қазақ – жаңғырту ; ағылшын – motivation , орыс – мотивация , қазақ – уәжділік ; ағылшын – neutrality , орыс – нейтральность , қазақ – бейтараптық ; ағылшын – optimization , орыс – оптимизация , қазақ – оңтайландыру ; ағылшын – organizer , орыс – организатор , қазақ – ұйымдастырушы ; ағылшын – plan , орыс – план , қазақ – жоспар ; ағылшын – privatization , орыс – приватизация , қазақ – жекешелендiру ; ағылшын – region , орыс – регион , қазақ – өңір ; ағылшын – recommendation , орыс – рекомендация , қазақ – ұсыным ; ағылшын – season , орыс – сезон , қазақ – маусым ; ағылшын – situation , орыс – ситуация , қазақ – жағдаят ; ағылшын – sponsor , орыс – спонсор , қазақ – демеушi ; ағылшын – structure , орыс – структура , қазақ – құрылым ; ағылшын – sovereignty , орыс – суверенитет , қазақ – егемендік ; ағылшын – unification , орыс – унификация , қазақ – бiрiздендiру ; ағылшын – financing , орыс – финансирование , қазақ – қаржыландыру ; ағылшын – fund , орыс – фонд , қазақ – қор ; ағылшын – form , орыс – форма , қазақ – нысан ; ағылшын – expert , орыс – эксперт , қазақ – сарапшы және т.б. Салыстырылып отырған түрік, әзербайжан және өзбек тілдерінде шеттілдік терминдердің аударылып қолданылуы олардың қазақ және башқұрт тілдеріндегі мөлшеріне 190 қарағанда басымырақ. Мысалы, ағылшын – act , түрік – hareket , өзбек – harakat ; ағылшын – audit , түрік – denetim ; ағылшын – audіtor , түрік – denetçi ; ағылшын – auctioner , түрік – mezatçı ; ағылшын – balance , түрік – denge , әзербайжан – balans , өзбек – muvozanat ; ағылшын – businessman , түрік – işadamı , әзербайжан – biznesmen , iş adamı , өзбек – tadbirkor ; ағылшын – debit , түрік – borç , әзербайжан – debet , өзбек – debet ; ағылшын – deposit , түрік – mevduat , әзербайжан – depozit , əmanət , өзбек – depozit ; ағылшын – dealer , түрік – satici, toptancı, borsa ajanı , әзербайжан – diler , өзбек – sotuvchi ; ағылшын – dualism , түрік – ikilik , әзербайжан – dualizm , өзбек – dualizm ; ағылшын – іmport , түрік – ithalat , әзербайжан – idxal , өзбек – import ; ағылшын – indicator , түрік – gösterge , әзербайжан – indiqator , өзбек – belgisi ; ағылшын – industry , түрік – endüstri , әзербайжан – sənaye , industri , өзбек – sanoat ; ағылшын – іnnovatіon , түрік – yenilik , әзербайжан – innovasiya, yenilik , өзбек – yangilik ; ағылшын – сapital , түрік – sermaye , әзербайжан – kapital , өзбек – sarmoya ; ағылшын – client , түрік – müşteri , әзербайжан – müşteri , өзбек – mijozlar ; ағылшын – company , түрік – şirket , әзербайжан – şirkət , өзбек – kompaniya ; ағылшын – coefficient , түрік – katsayi, koefisyan , әзербайжан – əmsal , өзбек – nisbati ; ағылшын – lot , түрік – parça, tür, parti(mal), әзербайжан – lot ; ағылшын – memorandum , түрік – muhtıra , әзербайжан – memorandum , өзбек – memorandum ; ағылшын – memorial , түрік – жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|