Республикасы Білім және ғылым министрлігі

117 
117 
Таќырыбы: 
Қабілет
жөнінде түсінік. Қабілет туралы теориялар.
Жоспары: 
 
1.
Қабілет
туралы жалпы түсінік.
2.
Қабілет
туралы ілімнің пайда болуы.
3.
Қабілеттің
түрлері.
Лекция маќсаты: 
Студенттерді қабілет туралы ұғыммен, қабілет туралы ілімнің 
дамуымен, қабілеттің түрлерімен, нышан, дарындылық, талант, данышпандылық, 
бейімділік туралы
ұғыммен, қабілет саласындағы дара айырмашылықтармен, қабілеттің 
қалыптасуымен
таныстыру.
 
Лекция мєтіні
:
1. 
Күнделікті сөзімізде "қабілет"деген атауды жиі қолданамыз. Мысалы: 
Мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып, мына бала математикаға , мынау суретке, 
ал мынау музыкаға қабілетті деп жатады.Сол сияқты қоғамдық жұмыстарды атқару 
барысында да ұйымдастырушылық
қабілетінің
зор екендігі байқалады. Бұл 
мысалдардан әр адамның әрекеттің бір түріне икемділігін көрсететін дара 
ерекшеліктері.
Қандай
болмасын әр нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды, ол біреуде күшті, 
екінші біреуде шамалы болып келуі мүмкін.
Белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке 
қасиеттерінің
/түстерді жақсы ажырата алу, қолдың икемділігі, мызыкалық саңылау 
т.б. қиысьш келуін яғни адам қасиеттерінің
синтезін қабілет деп атайды .
Қабілеттің
ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің икемділік пен 
дағдының болуына байланысты болады. Мысалы: Оқушыда техникалық қабілеттің 
ойдағыдай дамуы үшін, техникалық конструк
-
ң
қүрлысын
жақсы білуі оны тәжірибе 
жүзінде пайдалана алуы қажет. Баланың білімі тереңдеп, икемділігі артып, дағдысы 
көбейе түссе, оның қабілеті де ойдағыдай дамып отырады.
Оқу тәрбие процесінде қабілет білім, дағды, ептілік т.б. сияқты психологиялық
үғымдарды өз мәнінде түсіне алмау мүғалімдерді педагогикалық қателерге 
ұшыратуы
мүмкін. Мысалы: 0
-
карточкасында /Суриков туралы/
2. 
Қабілет
негізінен екіге бөлінеді.
1.
Жалпы қабілет.
2.
Арнаулы қабілет, болып.
Адамның ақыл 
- 
ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез келген адамнан 
табылатын қабілет жалпы қабілет деп аталады. Мысалы: Ақылдың орамдылығы мен 
сыншылдығы, зейінділік пен бақылағыштық, зеректік пен тапқырлық материалды 
тез есте қалдыра
алу т.б. осы секілді ақыл
-
ой әрекетінде көрінетін 
өзгешеліктер жалпы қабілет болып табылады.
2. 
Іс
-
әрекеттің
жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына мүмкіндік 
беретін қабілетті арнаулы қабілет деп атайды.
Бүған суретшінің, музыканттың актердің, спортшының, математик
-
ғалымның
, 
ақын жазушының қабілеттерін жатқызуға болады.
Соңғы кездерде қабілеттің 3
-
түрлі де айтылып жүр, ол 
ұйымдастырғыштық, педагогтық, конструктивті
-
техникалық қабілет. ХІҮ
-
ХҮІ ғ
-
ң
аралығы ғылымда "Қайта гүлдену дәуірі"
-
деп аталды. Сол кездерде Ф. Энгельстің 
берген сипаттамасында алысқа сапар

118 
118 
шекпеген ,4
-
5 тілде сөйлемеген, творчествоның бірнеше саласында жарқырап көзге 
түспеген бірде 
-
бір ірі адам болған жоқ. Мысалы: Леонардо да Винчи ұлы художник 
болып қана қойған жоқ. Сонымен бірге ұлы математик, механик, инженер, физик 
болды.
Сол сияқты ХХғ. бас кезінде қазақ қоғамында да бар еді. Олар: А.Байтүрсынов 
,М.Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Шоқаев т.б. болды.
Қабілет
туралы ілімнің пайда болуы.
3. 
Психология ғылымында қабілет жайлы бірнеше пікірлер кездеседі.Соның
бірі 
- 
қабілеттер
тұқым қуалау арқылы дамып отырады дейтін ілім.
Мысалы: Гальтон таланттың тұқым қуалаушылық жолымен болатынын тарихқа 
белгілі көрнекті қайраткерлердің өмірбаяндарын зерттеу арқылы дәлелдегісі келген.
Америка психологы У.Эшби "мың рет сәтсіздікке үшырап, мың бірінші рет 
жаңалық ашқан, адам қабілетті де, осыны шешпей тастап кеткен адам қабілетсіз"
-
дейді.
ХҮІІІ
-
ғ. Гельвеций "Қабілеттің түгелімен қоршаған ортамен тәрбиеден 
туындайтынына ерекше мән берген." ,
Қабілет
жөнінде және бір ілім яғни пікір
-
ол Маркстік диалектикаға 
сүйеніп түжырым жасайды. "Қабілеттердің дамуын да табиғи, биологиялық және 
әлеуметтік
жүре пайда болатын қасиеттердің
арақатынасының диалектикасына 
сүйенеді."
Шындығында, қандай қабілет болса да қолайлы әлеуметтік жағдайларда, іс
-
әрекет, еңбек үстінде қалыптасып отырады.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: