Орта ғасырдағы жан туралы ілім

23 
23 
Аристотельдің “Жан туралы еңбегі бар. Ұлы ойшыл Әл
-
Фараби психология ғылымы 
туралы айтқан бір пікірінде “Дүние материядан құралады, ол жойылып кетпейді, бір 
түрден екінші бір түрге көшіп өзгере береді, жан тәннен бұрын өмір сүрмейді, бір 
денеден екінші бір денеге барып орналаса да алмайды” 
- 
деген ғылыми пайым жасайды.
4. XVIII- 
ғасырда
психология ғылымында айтарлықтай өрлеу байқалып, физик 
И.Ньютон мен физиолог ғалым А. Галлердің зерттеулері оның негізі болып саналады. 
Жүйке жүйесі мен бұлшық ет қызметінің физиологиясы организм тіршілігінің негізі 
туралы ілімді жетілдіруге әсер етіп, оның мәнін арттырады. 
Ойланудың дамуына ақыл
-
парасат шешуші рөл атқарады
дейтін бұрынғы көзқарас 
енді тәжірибелік зерттеулерге сүйенетін болды. Психиканы осы тұрғыдан қарастыруда 
әрқилы
бағыт ұстаушылар жіктеле бастады. Олардың бірі жан дүниесін зерттеу адамның 
ішкі сырын түсінуге бағытталуы қажет деп санаса, ал енді бірі психиканы тани білудегі 
тәжірибенің жаратылыстану ғылымдарын зерттейтін тәжірибеден ешқандай 
айырмашылығы болмауы тиіс деген пікірді қалады. Осы бағытты қолданушылардың 
өздері
бірнеше топқа бөлініп, түрлі көзқарасты ұстанды. Солардың ішінде Швейцария 
зерттеушісі А. Галлердің бағдары психиканың пайда болуында жүйкелік процестер 
бірінші, ал түрлі ой мен идеялардың өзара байланысты түрде туындауы екінші, кезектегі 
құбылыс
дейтін көзқарасты
қуаттай
түсті.
Мұның бәрі психологиядағы
эмпиристік бағыттың көріністері
. 
Ассоциативтік психология
Психология тарихында ассоциацияны жалпы категориялық ұғым деңгейіне тұңғыш рет 
көтеріп, оны дәріптеуші ағылшын дәрігері Гартли (1705
-
1757 ж.ж). Ол психикалық
процестердің бәрі ассоциацияға сүйенеді деп түсіндірді. Гартлидің “Адамды бақылау” 
деген кітабы ассоциацияның кеңінен тарап, өзекті ілім болып қалыптасуының 
бастамасы болды. Осы еңбегінде ол көптеген психикалық процестерді жүйке жүйесінің 
тербелісімен ұштастыра баяндап, адамның санасыз әрекеттерін материалистік тұрғыдан
түсіндіруге күш салды.
Соның нәтижесінде Гартли адамның саналы әрекетінің жемісі болып табылатын ақыл
-
ой, ерік
-
жігер қасиеттерін де анықтайды. Бұл зерттеулер 
– 
санасыз әрекеттің сырын 
түсіндіретін алғашқы материалистік ілімнің шыңы деуге болады.
XІХ 
– 
ғасырдың
бірінші жартысы 
– 
психиканың даму тарихындағы елеулі кезең 
болды. Бұл кезеңде ассоциациялық бұрынғы тұжырым материалистік тұрғыдан нығая 
түсті. Т.
.
Браун, Джеймс Милль, Дж.Ст.Милль сияқты зерттеушілер қолдады.
ХІХ ғасырдың ортасындағы психикалық іс
-
әрекет
философиялық ілім жүйелеріне 
негізделіп психологияның өзіндік сипаты, зерттеу объектілері мен оның әдіс тәсілдері 
айқындалды. Психологияның ХІХ ғасыр ортасында дербес ғылыми пәнге айналуының 
табиғи
-
ғылыми
негізі
-
физика мен химия, физиология мен биология, дарвинизм мен 
рефлекс туралы ілім, сезім мүшелерінің психофизиологиясы мен психифизикалық 
зерттеулердің нәтижелері.
ХІХ ғасырдың ортасында психологияның дербес және тәжірибелік
пән болып 
қалыптасуы
нәтижесінде адамның жан дүниесінің сырын әр
тарапты зерттеу қызу 
жүргізіле бастады. Психологияның мұндай талаптары жаңа салалары мен тармақтарының 
өркен
жайып дамуына қолайлы жағдай тудырды. Психологияның дамуындағы осы 
кезеңде әртүрлі бағыт
-
бағдар мен түрлі ағымдағы мектептерде тарих сақынасына
келіп 
бұл пәннің әртүрлі мәселелерін әрқили көз
-
қарастар
тұрғысынан қарастырды. Олардың 
негізгілері
мыналар:
1.
Құрылым
психологиясы. Негізін қалаған Э. Титченер, көрнекті өкіл В. Вундт
мақсаты сананың құрылымын тәжірибелік тұрғыдан іздестіру
2.
Вюрцбург мектебі Батыс Европада АҚШ
-
та кеңінен тарады. Бұл мектептің негізі 
Германияда қаланды.
Мақсаты Психикалық процестерді тәжірибелік зерттеу арқылы 
талдау.
Көрнекті өкілдері
К
.
Марбе, А
.
Майер, Г. Уотт, А. Мессер,
К. Бюлер.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: