Республикасы Білім және ғылым министрлігі

110 
110 
2. 
Адамдардың арасындағы осындай айырмашылығының болуын денедегі 
сұйықтарға байланысты
-
деп алғаш дәлелденген грек дәрігері ғалымы Гиппократ 
болды. (б.ғ.д. 460
-356) 
Олар: денені жьшытьш тұратын қан. Салқындататын 
– 
шырын. 
Құрғататын
– 
бауырдағы сары өт. дымқылдық беретін 
– 
қара
өт
. 
Сөйтіп, Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттің әр түрлілігі 
организмдегі осы 4
-
түрлі сүйықтардың аз
-
көптігіне байланысты деп түсінген.
Мысал: организмде қанның пропорциясы басым болса 
– 
сангвиник, ал шырын 
басым болса 
– 
флегматик,
қара
өт
басым болса 
– 
меланхолик,
сары өт басым болса 
– 
холерик
темпераменті деп атаған.
Сонымен темперамент
дегеніміз 
– 
жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен 
туындайтын адамның жеке өзгешеліктерінің бірі.
Темперамент
деп 
- - 
әр
адамның сезім көрінісінің, ойлау өрісінің және қимыл 
әрекетінің
өту, сыртқы көріну жолын айтамыз. Темперамент адамның жалпы
1)
қозғалысынан
да (біреулер шапшаң қозғалады, тез қимылдайды, 
біреулер жай қимылдап, асықпай істейді).
2)
Психиканың күші мен тереңдігінен де ( біреу өжет, алғыр болса, екінші 
біреу керісінше сылбыр жігерсіз болады).
3)
Адамның көңіл
-
күйінің ерекшелігінен де (салмақты, түрақты, жеңіл, 
түрақсыз т.б.).
4)
Эмоция сезімдерінен де (біреу сабырлы, екінші біреу күйгелек т,б.) 
жақсы байқалып отырады.
Қазіргі
кезде темпераменттің 4
-
түрі туралы психологияда ерте замандардан бері 
қалыптасқан
тарихи мәліметтер белгілі бір жүйеге келтірілді. Гиппократтан соң 
Римнің атақты дәрігері ғалымы Гален темпераменттің санын 13
-
ке жеткізді.
Гален организмде жылылық неғұрлым басым болса, ол адамдардың темпераменті күшті 
болатынын денесі салқын болса, темпераменті баяулайтынын айтады. Ал медицинада 
ғылымдарының
өкілдері
темперамент жанындағы ілімді ықшамдап, оның бұрынғы 4
-
типін сол күйінде қалдырады.
Неміс философы И. Кант 1798 жыл жарық көрген «Антропология»деген еңбегінде 
темпераменттің үш түріне психологиялық сипаттама беріп, оларды психологиялық 
қасиеттер
– 
деп анықтады.
ХІХ
-
ғ. Соңында неміс психологі В. Вундт темпераменттер адамның «жан дүниесі 
тебіреністерінің» күш қуаты мен жылдамдығының арақатынастарына тәуелді болады 
деп есептеді.
Неміс анатомы Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүйесінің 
тонусына байланысты десе орыстың антрополог ғалымы Зеланд ми 
қабықшасындағы
молекулярлық қозғалыстың жылдамдығы
мен біркелкілігіне 
байланысты дейді. Ал көрнекті орыс педагогы П. Ф. Лесгафт темпераменттердің қан
сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне байланысты деп түжырымдады.
Темперамент жайында, оның типтері мен түрлерін, адамның мінез 
– 
құлқы
мен 
әр
алуан қимыл әрекеттегі көріністерін тәлім
-
тәрбие істерімен үштастыра отырып 
іздестірген қазақ халқының көрнекті жазушысы Жүсіпбек Аймауытов болды. Ол өзінің 
«Жан жүйесі» және «өнер таңдау « деген еңбегінде айтты.
Неміс психологы Э. Кречмер мен американ психологі Шелдонның
пікірлері. 
Темперамент типтері ішкі секреция бездері қызметінің арақатынасына байланысты болады 
деп санады.

111 
111 
3. 
Темпераменттердің физиологиялық негізін ғылыми тұрғыдан делелдеген 
академик И. П. Павлов болды.
Жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу мен
тежелудің күші, тепе 
–
теңдігі, 
қозғалғыштығы
жиынтығынан қүралады.
1.
Жүйке процестерінің күшіне 
– 
ми қабығының жүмыс істеу қабілеттілігі
немесе сыртқы ортаның тітіркендіргіштеріне мидың төзімділігі жатады.
2.
Жүйке процестерінің тепе 
– 
теңдігі қозу мен тежелудің бір 
– 
біріне
теңдігін
көрсетеді.
3.
Жүйке процестерінің қозғалғыштығы 
– 
деп қозу мен тежелудің бір
-
бірімен
алмаса алу қабілетін айтады

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: