Республикасы Білім және ғылым министрлігі



Pdf көрінісі
бет98/114
Дата29.07.2024
өлшемі1,59 Mb.
#203652
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   114
Байланысты:
Ташкенбаева Жалпы психология

Баќылау с±раќтары:
 
1.Адамның негізгі ерік сапалары қандай.
2.Балаларда ерік қалайша
дамып жетіледі.
3.Балаларда қандай ерік кемістіктері байқалады. Оларды түзетуге болама.
 
 
 
40-
лекция 
 
 
 
Таќырыбы: 
Темперамент . Темперамент туралы түсінік.
Жоспары:
1.
Темперамент туралы түсінік.
2.
Темперамент туралы (теориялар яғни) ілімнің дамуы
3.
Жүйке жүйесінің типтері және темперамент.
 
Лекция маќсаты:
Студенттерді темперамент туралы ұғыммен, темперамент туралы 
ілімнің дамуымен, жүйке жүйесінің типтерімен, темпераментті зерттеу әдістерімен, 
темперамент типтерінің психологиялық сипаттамаларымен, тәрбиелеу жолдарымен 
таныстыру.
 
Лекция мєтіні
:
1. 
Өте
ерте кезден бастап адам өзін
-
өзі
байқай, бақылай отыра, өзін басқа 
адамдармен салыстыра келе адамдардың арасында болатын айырмашылыктарды біліп, 
түсінгісі, зертгегісі, дәлелдегісі келген.
Бұл дәлелдеу жолы ертедегі грек оқымыстыларынан бастап әлі күнге дейін зерттеліп 
келеді.
Сыртқы бейнесі мен түр
-
тұлғасы жағынан адамдар біріне
-
бірі ұқсас болғанымен, мінез
-
құлқы, темперамент ерекшеліктері, қабілеті мен икемділігі жағынан олардың 
әрқайсысының
өзіндік
даралық қасиеттері болады. Табиғатта жеке дара 
ерекшеліктермен сипатталатын 3
-
түрлі нәрсе бар.
1) 
Бір түп ағаштағы 200000
-
ға
жуық жапырақтың бедері жағынан бір
-
біріне 
ұқсамай, даралық өзгешелігімен көзге түсетіндігі.
Темпераменті, мінез
-
қүлқы
жағынан бірдей екі адам болмайды.
Дүние жүзіндегі 6 млрд. адамдардың әрқайсысының саусақ бедері біріне
-
бірі 
ұқсамайды

Осы деректер табиғаттағы кемелденіп жетілген ақыл
-
ой иесі адамдардың өзіндік 
қасиеті мен ерекшелігін білдіреді.
Әрбір
кісінің жеке басына тән дара өзгешеліктің бірі осы темперамент. Мұның 
шығу тегі
-
«красис» деген грек сөзін латынша
-
темпераментум дейді. Мұның мәні
-
заттардың мөлшер шамаластығы деген түсінікті береді.


110 
110 
2. 
Адамдардың арасындағы осындай айырмашылығының болуын денедегі 
сұйықтарға байланысты
-
деп алғаш дәлелденген грек дәрігері ғалымы Гиппократ 
болды. (б.ғ.д. 460
-356) 
Олар: денені жьшытьш тұратын қан. Салқындататын 
– 
шырын. 
Құрғататын
– 
бауырдағы сары өт. дымқылдық беретін 
– 
қара
өт

Сөйтіп, Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттің әр түрлілігі 
организмдегі осы 4
-
түрлі сүйықтардың аз
-
көптігіне байланысты деп түсінген.
Мысал: организмде қанның пропорциясы басым болса 
– 
сангвиник, ал шырын 
басым болса 
– 
флегматик,
қара
өт
басым болса 
– 
меланхолик,
сары өт басым болса 
– 
холерик
темпераменті деп атаған.
Сонымен темперамент
дегеніміз 
– 
жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен 
туындайтын адамның жеке өзгешеліктерінің бірі.
Темперамент
деп 
- - 
әр
адамның сезім көрінісінің, ойлау өрісінің және қимыл 
әрекетінің
өту, сыртқы көріну жолын айтамыз. Темперамент адамның жалпы
1)
қозғалысынан
да (біреулер шапшаң қозғалады, тез қимылдайды, 
біреулер жай қимылдап, асықпай істейді).
2)
Психиканың күші мен тереңдігінен де ( біреу өжет, алғыр болса, екінші 
біреу керісінше сылбыр жігерсіз болады).
3)
Адамның көңіл
-
күйінің ерекшелігінен де (салмақты, түрақты, жеңіл, 
түрақсыз т.б.).
4)
Эмоция сезімдерінен де (біреу сабырлы, екінші біреу күйгелек т,б.) 
жақсы байқалып отырады.
Қазіргі
кезде темпераменттің 4
-
түрі туралы психологияда ерте замандардан бері 
қалыптасқан
тарихи мәліметтер белгілі бір жүйеге келтірілді. Гиппократтан соң 
Римнің атақты дәрігері ғалымы Гален темпераменттің санын 13
-
ке жеткізді.
Гален организмде жылылық неғұрлым басым болса, ол адамдардың темпераменті күшті 
болатынын денесі салқын болса, темпераменті баяулайтынын айтады. Ал медицинада 
ғылымдарының
өкілдері
темперамент жанындағы ілімді ықшамдап, оның бұрынғы 4
-
типін сол күйінде қалдырады.
Неміс философы И. Кант 1798 жыл жарық көрген «Антропология»деген еңбегінде 
темпераменттің үш түріне психологиялық сипаттама беріп, оларды психологиялық 
қасиеттер
– 
деп анықтады.
ХІХ
-
ғ. Соңында неміс психологі В. Вундт темпераменттер адамның «жан дүниесі 
тебіреністерінің» күш қуаты мен жылдамдығының арақатынастарына тәуелді болады 
деп есептеді.
Неміс анатомы Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүйесінің 
тонусына байланысты десе орыстың антрополог ғалымы Зеланд ми 
қабықшасындағы
молекулярлық қозғалыстың жылдамдығы
мен біркелкілігіне 
байланысты дейді. Ал көрнекті орыс педагогы П. Ф. Лесгафт темпераменттердің қан
сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне байланысты деп түжырымдады.
Темперамент жайында, оның типтері мен түрлерін, адамның мінез 
– 
құлқы
мен 
әр
алуан қимыл әрекеттегі көріністерін тәлім
-
тәрбие істерімен үштастыра отырып 
іздестірген қазақ халқының көрнекті жазушысы Жүсіпбек Аймауытов болды. Ол өзінің 
«Жан жүйесі» және «өнер таңдау « деген еңбегінде айтты.
Неміс психологы Э. Кречмер мен американ психологі Шелдонның
пікірлері. 
Темперамент типтері ішкі секреция бездері қызметінің арақатынасына байланысты болады 
деп санады.


111 
111 
3. 
Темпераменттердің физиологиялық негізін ғылыми тұрғыдан делелдеген 
академик И. П. Павлов болды.
Жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу мен
тежелудің күші, тепе 

теңдігі, 
қозғалғыштығы
жиынтығынан қүралады.
1.
Жүйке процестерінің күшіне 
– 
ми қабығының жүмыс істеу қабілеттілігі
немесе сыртқы ортаның тітіркендіргіштеріне мидың төзімділігі жатады.
2.
Жүйке процестерінің тепе 
– 
теңдігі қозу мен тежелудің бір 
– 
біріне
теңдігін
көрсетеді.
3.
Жүйке процестерінің қозғалғыштығы 
– 
деп қозу мен тежелудің бір
-
бірімен
алмаса алу қабілетін айтады


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   114




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет