Резуанова ғалияпану кабиевна
Көп мағыналы сөздердің мағыналарының
жүктеу/скачать 4,05 Mb. Pdf көрінісі
|
монография-Резуановой-в-издательство
- Бұл бет үшін навигация:
- Бауырлас 1. сын е.: а) бірге туған, туыстас; ә) арманы, ой тілегі бір, дос-жар, туған (ел); б) мөлшерлес, шамалас, шендес. Бауырлас
|
3.2 Көп мағыналы сөздердің мағыналарының ыдырауы процесінде жасалған омонимдер Сөздерді мағыналық жақтан қарастырып, олардың лексикалық мағыналарын айқындау жұмысында әрі күрделі, әрі шешуші қиын мәселенің бірі – көп мағыналы сөздерден омонимдерді ажырату мәселесі. Полисемия құбылысы мен омонимді ажыратудың қиындығы бұл екі категорияның кейбір ұқсастығынан келіп туады. Көп мағыналы сөздер, кейде, кейбір омоним сөздердің жасалуына негіз болады да, осының нәтижесінде, шығуы, жасалуы жағынан ондай омоним сөздердің көп мағыналығы дегенмен ұштасып жатады», - деп көрсетеді омоним мәселесін арнайы зерттеген көрнекті маман тілшіміз Кәкен Аханов [61, 143]. Ол атап кеткендей бір кездері полисемиялы болған сөздердің мағыналары ыдырап, ортақ байланыстырушысы мағынаның үзілуі нәтижесінде тілімізде бірсыпыра омонимдер жасалады. Мұндай түрдегі омонимдер сөздердің көп мағыналық құбылысымен өте тығыз байланыста болады. Мысалы: Бауырлас 1. сын е.: а) бірге туған, туыстас; ә) арманы, ой тілегі бір, дос-жар, туған (ел); б) мөлшерлес, шамалас, шендес. Бауырлас 2. етіст. а) туыстасу, жақын болу, достасу; ә) бір-бірімен ұласу, жалғасу. Бұл сөздің түбірі бауыр ~ бауір (ДТС). «Көне түрік сөздігінде» бауыр сөзі екі түрлі мағына береді деп көрсетілген. Бауыр I 1. Печень: jazida bori ulisa, evda it bayri tartisur (жазықта бөрі ұлыса, үйде иттің бауыры тартар); 2. живот, брюхо: jerdaki bayrin jоriүта tinliyqa (по отношению к живым существам, ползaющим на брюхе по 105 земле) ; 3. перен. сердце: bolu ber mana sen aja bayri tas (согласись со мной ты, чье сердце камень) ; 4. родственник кровный (?): oyuli, qizi, uruqi, tariyi bayri bosuki (его сыновья и дочери, его потомки и родственники кровные и по браку будут многочисленны). Бауыр II медь Багыр (бауыр) сөзінен туған бағырсақ – добрый, мягкосердечный, жалостливый деп берілген, ал бағырсақлық - преданность деп көрсетілген. Қазіргі қазақ тілінде бауыр сөзі үш түрлі мағынада жұмсалады: 1. Адамзат, жан-жануарлардың ас қорыту, қан таратушы ішкі мүшесі; 2. Жан-жануарлардың алдыңғы ішкі жағы, төс алды, өкпе тұсы; 3. Осыдан келіп әйел адам жүкті болған кезде бауырдың астыңғы қабатына таяу жатырда баланың жатуымен байланысты, бір қарыннан шыққан өзінен кіші ер баланы бауыр деп атаған. Кейін келе бұл сөздің мағынасы кеңейіп, төртінші мағынада бірге туған, қандас, ағайындас (мейлі ол бір шешеден тумай-ақ қойсын) адамдарды да бауыр дейтін болдық. Тіпті оңтүстік Қазақстанда жасына, тегіне де қарамай қолданыла беретінге ұқсайды. Ал кейінгі кезде біз өзімізге жат, бөтен, ешбір туыстығы жоқ, тіпті басқа ұлттың адамын да бауыр деп жүрміз. Бұл мағынаның тууы, тегінде, бірге туған адамдардың тату-тәтті өмір сүруімен байланысты бір елдегі, жер бетіндегі адамдардың ынтымақтастықта өмір сүруінен келіп шықса керек. Ендеше, жоғарыда келтірілген бауырлас сөзінің алғашқы үш мағынасы: жүктеу/скачать 4,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|