С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

жəне 
құрадың 
осі 
бойындағы 
(беру 
қозғалысы) біруақыттағы қозғалысы. 
Бұрғылау кезінде дайындаманы 
1 
тесіктің осін
 
белгілі бағытта ұстау үшін 
əдетте кезеулеткіш пешін 2 төлкемен 3 
қолданады. Төлкені 3 қолдану тесіктің 
белгіленген осінің жылжуын азайтады. 
Әдетте бұрғының 4 кесу жиегінің саны екіге 
тең, ал шиыршық жырашық жоңқаны əкету 
жұмысын атқарады. 
Дəлдікті жоғарлату үшін жəне 
тесіктің ішкі бетінің сапалы өңде- 
луін жоғарлату үшін 
үңгілеу
деп 
(1.26, 
б 
сурет) аталатын опера- 
ция қолданады. Үңгі 
5 
көпжүзді 
құрал болып табылады, кесу жиегі 
нің саны 3 – 6, сондықтан өңдеу
кезінде дəлдік жоғары болады, ал
кедір-бұдырлық 2 есеге төмендейді. 
Үңгілеп болған соң көбіне соңғы өңдеуді қолданады, оны ұңғылау
 
(1.26, в сурет) деп 
атайды. Ұңғының 
6 
кесу жиегінің саны 6 — 12. Ұңғылау кезінде металдан өте жіңішке 
қабаты алынады.
Сүргілеумен өңдеу. 
Сүргімен 
өңдеу берудің тіксызықты негізгі қайталма-іргелмелі 
қозғалысымен жəне үзілісті қосғалыспен ситпатталады. Негізгі қайталма-іргелмелі қозғалыс 
қос жүрістерден тұрады. Тік жүрісте дайындамадан жоңқа (жұмыс жағдайындағы жүріс) 
кесіледі, ал қайталмада (бос жүріс) орындау мүшелерінің (үстел немесе кескі) қайта орнына 
келеді жəне жоңқа алынады. Құрылымды орындалуына қарай көлденең- жəне бойлай- 
сүргілеу білдегі деп бөледі. Көлденең-сүргілеу білдегінде (1.27, 
а 
сурет
) 
басты қайтарма-
ілгері қосғалысты кесетін құрал жасайды, ал дайындама басты қозғалыс бағытына көлденең 
мерзімді қозғалыс жасайды. Тік жəне көлбеу беттерді өңдеу кезінде кесу құралына 
мерзімдіқозғалыстың берілуін хабарлайды. Көлденең-сүргілеу білдегінің кіші жəне орта 
дайындамаларын өңдеуде қолданады. Көлденең-сүргілеу білдегінде өңдеу сұлбасы (1.27, 
б 
сурет) дайындаманың негізгі қайтарма-ілгермелі жылжуын жəне тік, көлденең жəне көлбеу 
бағыттарында кесу құралының мерзімді қозғалыста берілуімен сипатталады. 
Сурет 1.26. Бұрғылау (а), үңгілеу (б), 
ұңғылау (в): 
1
— дайындама; 
2
— кезеулеткіш пеш;
3
— төлке; 
4
— бұрғы; 
5
— үңгі; 
6
— ұңғы 
37 

Сурет. 1.27. Көлденең беттеудегі (а), бойлық-(б) жəне қаттылықты өңдеу машиналары (в): 
D
r
- негізгі қозғалыс; 
D
S
- арнаның қозғалысын жоспарлау схемасы 
Сəндеудің бір түрі - шиеленіс болып табылады (сурет 1,27, в), ол басты қайтқыш-құйма 
əрекетімен кескіш аспаптың басты тік бағытында көлденең жазықтықта дайындаманың 
мерзімді қозғалысын сипаттайды.
Тегістеу. Абразивті құралының көмегімен кескіш материалдарды кесу процесі абразивтік 
материалдардың дəндері болып табылады, олар тегістеу деп аталады. Тегістеу шикілей, аяқтау 
жəне өңдеу үшін қолданылады. Тегістеу кезінде басты қозғалу кескіш аспаптың айналуы 
болып абылады (жиі тегістеу дөңгелегі) өте жөғары жылдамдықпен. Әрбір абразивтік ноқатты 
байланыстырушы материалмен ұсталынып тұрады, чиптерді алып тастайтын кескіштің тісі 
ретінде жұмыс істейді. 
Табиғи абразивтік материалдарға Алмаз, Корунд, Зығыр жəне т.б. кіреді. Алайда, осы 
материалдардың қасиеттері тұрақсыз жəне олардың қорлары шектелгендіктен, өнеркəсіпте 
негізгі пайдалануда жасанды 
абразивтік материалдар бар: электрокорунд, 
бор карбиді, синтетикалық алмаздар жəне өте 
қатты материалдардан, кубикалық нитрид 
борының негізінен алынған.
Тегістеу үшін кесу сызбасы 1.28. суретте 
көрсетілген. Тегістеудің бірнеше сызбалары 
бар. 
Сурет. 1.28. Үдерісінің сызбасы ажарлау 
кезінде кесу: 
1 – дайындау, 2 - байланыстырушы 
материалдар, 3- теңестіруге шеңбер, 4 – 
абразивные астық, 
D
r
- негізгі қозғалыс; 
D
Sпр
- арнаның қозғалысын жоспарлау схемасы 
38 

Жайпақ тегістеу
магниттерді тарту арқылы əдетте жұмыс үстеліне бекітілген, 
қозғалысқа келтіретін қайта өңдеуден кейінгі дөңгелекке қатысты айналып тұратын 
шеңбердің перифериясымен жүзеге асырылады. Жайпақ тегістеу үшін айналып тұрған 
тегістеу дөңгелегіндегі соңғы беттегі дайындықты да қолданылады. Бұл жағдайда, алдыңғы 
бөлігінде болғандай, дайындау материалы өзара əрекеттеседі. 
Тегістеу əдістерінің сипаттамалары аяқтау операцияларын қамтиды. Олар өңделген 
беттің жоғары дəлдігі мен кедір-бұдырын алу үшін орындалады. Аяқау операцияларына 
құрғақ, суперфинализация жəне жылтыратуды жатқызады. 
Құрғату арқылы жоғары дəлдікті жəне өте аз көлемде кедір-бұдырды алуға болады. 
Құрғату арқылы өте кішкентай сопылықты жəне тесіктердің конустықтарын жояды, бірақ 
тесіктердің осьтерінің орналасуын түзете мүмкін емес. Құрғату ішкі беттерді тазалау үшін 
абразивтілігі барлармен көмектеседі. Құрғату схемасы 1.29, а суретте көрсетілген. 4 
дайындамадағы тесіктер арнайы құрғату құралдардарымен өңделеді Құрғату бір мезгілде екі 
қозғалыс түрін орындайды: айналмалы жəне рециркуляторлық. Өңделетін бетіндегі 
қозғалыстарды біріктіру нəтижесінде қиылысатын сызаттардың тамаша торы пайда болады - 
абразивті ноқатшалардың кесу іздері. Бұл тор жағылған майды жақсы ұстайды. 
Кедір-бұдырлық параметрлерін азайту жəне сыртқы цилиндрлік бетінің дəлдігін арттыру 
үшін супер-əрлеу қолданылады (Cурет 1.29, б). Дайындаудың жоғары сапасына ұшыраған 4 
дайындаманың беті ұсақтаумен байланыста 
Сурет 1.29. Құрғату (а) жəне суперəрлеу (б): 
1
— жетекші сілтеме; 
2
— ұстаушы; 
3
— тегістеу жолағы; 
4
— дайындама; 
5
— ұстаушы; 
D
T
— негізгі қозғалыс; 
D
S
— беру қозғалысы; Ц
ос
— тербеліс қозғалысы; 
F
— 
қысу күші 
39 

3 арнайы ұстағышта, 5 арнайы ұстағышқа бекітілген. Сонымен қатар, жолақтар аздық күшпен 
басылады. Өңдеу жолақтардың тербелгіш қозғалыстарымен орындалады. 
Қолданылатын бетінің кедір-бұдырын азайтудың ең көп таралған əдістерінің бірі 
жылтырату
болып табылады. Бұл жағдайда бетіне айна нұры беріледі. Жиі жылтыратуды 
жұмсақ (мысалы, киізден немесе киізден) шеңберлерге арнайы паста қолдану арқылы жүзеге 
асырылады, оның құрамына абразивті майда ноқатты ұнтақтар кіреді.

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: