С. В. Кожанова Жалпы иммунология

20-Тарау. Аутоиммунды аурулар
421
ИЛ-1 сүйектің остеокласттары мен шеміршектің хондроциттерін 
белсендіріп, бұл тіндердін закымдануына алып келеді. Соны- 
мен катар, синовиалды капшыктың ісінуіне және тіндерде моно- 
циттер, Т-лимфоциттер, нейтрофилдер және дендритті жасуша- 
лар шоғырлануына себепкер болатын васкулиттердін дамуы тән. 
Серонегативті РА кезіндегі кабыну көбінесе пролиферативті болып 
табылады.
РА емі кабынуға карсы және иммундепрессивтік препараттарды 
кабылдаумен негізделген. Соңғы жылдары 
ТМҒ-а
мен 
ИЛ-1
блоктау- 
шы агенттердін көмегімен көп жағдайда емдеу нәтижелігі жоғарылады, 
бірак наукастардын бәрінде емес. Сонымен, бұл цитокиндер тудырған 
кабыну синовийдегі созылмалы аутоиммунды үдерісті сүйемелдеуде 
маңызды.
Казіргі таңда ТКҒ блоктаушы препараттардың 2 түрі бар: І§С1-ге 
жататын гуманизацияланған МКАД — инфликсимаб және ТЫҒ-ре- 
цепторының бөлігінен (ТЫҒК2) және адамның 1§0-нің Ғс фрагмен- 
тінен тұратын химерлі молекулалар — этанерцепт. Ғс-фрагменті 
химерлі молекулалардың сарысуда ұзағырак жартылай ыдырауын 
камтамасыз етеді. Бұл екі препарат ТЫҒ-ке байланысып, жасуша 
бетінде орналаскан соған сәйкес келетін рецепторлармен байланысу- 
ын алдын алады.
Казіргі таңда Анакинра деген жана препарат ұсынылған. Ол ИЛ-1- 
ге арналған I рецептордың табиғи антогонистінің (ИЛ-ІКА) рекомби- 
нанты калыпты болып табылады. Ол ИЛ-1 сиякты ИЛ-ІКІ-мен бай- 
ланысады, бірак белсендіру үдерісін іске коса алмайды. РА ауыратын 
наукастарда ТКҒ-ты блоктау ИЛ-1 блоктауға карағанда тиімдірек бо- 
лады. Бірак, сонғы зерттеулер бойынша, РА балалык шактан пайда 
болғандарда ИЛ-1-ді блоктау тиімдірек болып табылады.
Жакында СТБА4-1§-де РА емі ретінде тиімді екені көрсетілді, осы 
себептен бұл препарат АКШ-та осы максатта колданылуға рұксат 
етшген. Бұл нәруыз жоғары аффинділігімен В7-1 және В7-2-мен бай- 
ланысып, өз кезегінде Т-жасушаларынын белсенуіне кажетті СО 28 
аркылы жүретін костимуляцияны тежейді.
Бұдан баска, РА емінде ритуксимаб — СО20-ға карсы МКАД 
колданылады. Бұл препарат В-лимфоциттерді закымдайды, сонын 
ішінде ойрандауын шакырып, буын тіндеріне карсы аутоантидене 
түзетін белсенді пролиферация үстіндегі клондар да өледі.
Шегрен синдромы
— бұл экзокринді бездердің (сілекей, жас) созыл- 
малы жүйелі аутоиммунды ауруы. Лимфоидты-макрофагалды инфиль-

422
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
трация, бездер атрофиясы, шырышты кабат (ксерофтальмия) пен ауыз 
куысынын (ксеростомия) кұрғактығымен көрінеді. Жиі кератоконъюк- 
тивит, стоматит, глоссит, дәрілік аллергия, артралгиямен кабаттасады. 
Синдром 
көбіне 
аутоиммунды 
үдерістерге 
тұкымкуалаушылык 
бейімділігі бар адамдарда, көбінесе әйелдерде дамиды.
Бұл аурудын дамуы Эпштейн-Барр және НТЬУ-1 вирустары 
тудырған жұкпаларға байланысты деп болжанады. Патогенез негізінде 
бездер тіндерінің антигендеріне аутоантиденелердің, сондай-ак без 
аутоантигендеріне эффекторлы Тхі және макрофагтар түзілуі жа- 
тыр. Сонымен катар, комплементтін белсенуіне алып келетін, без- 
дер маңындағы кантамырға айналымдағы иммунды комплекстердін 
шөгуі байкалған. Осьшайша, Шегрен ауруының патогенезінде жоғары 
сезімталдыктын II, III және IV тип тетіктері тіркесуі мүмкін. Сілекей 
және жас сұйыктығын бөлетін без жасушаларының закымдануы 
олардың атрофиясына алып келіп, көз бен ауыз куысының кұрғауын 
тудырады.
Шашыранды склероз. Шашыранды (көптік) склероз — көптеген 
неврологиялык функция бұзьшыстары және орталык жүйке жүйесінін 
үдемелі демиелинизацияланған закымдануымен сипатталатын созыл- 
малы жүйелі аутоиммунды ауру. Наукастарда атаксия үдемелі күшейеді, 
шаршағыштык жоғарьшайды, жүрісі бұзылады, танымдык дисфункция 
дамиды. Мультигенді генетикалык бейімділік, соның ішінде, НБА- 
ЭК2, НІ.А-В7, НБА-А2 антигендерімен шартталған, аныкталған.
Эпидемиологиялык зерттеулер нәтижелері бойынша, шашыранды 
склероздын Солтүстік жартышарда анағұрлым көбірек таралған. Бір 
кызығы, шашыранды склероз 37-ші параллельден солтүстікке карай 
тұратын адамдарда 100 000 тұрғынға шакканда 110-140 адамда кез- 
дессе, оңтүстікке карай 100 000 тұрғынға шакканда 57-78 адамда ғана 
кездеседі екен. Шашыранды склероз ауруына шалдыккан наукастар- 
дың жакын туыстарында (ата-анасы, балалары, аға-әпкелері) да осы 
ауруға шалдығу каупі 1:50 немесе 1:100 катынасындай болады екен. Бір 
жұмырткалы егіздерде бұл кауіп 1:3 кұрайды.
Сонымен катар, бұл көрсеткіштер осы ауруда генетикалык 
бейімділіктін 
маңызы 
зор 
екенін 
көрсетеді. 
Коршаған 
орта 
факторларының да маңыздылығы айтарлыктай. Демек, адамдар 
онтүстік аймактан (37 параллельден оңтүстікке карай) солтүстік 
аймақка 15 жаска дейін көшіп барса, олардың шашыранды склероз- 
бен ауыру каупі жоғарьшайды және солтүстік аймактың жергілікті 
тұрғындарымен бірдей деңгейге жетеді.

20-Тарау. Аутоиммунды аурулар
423
Кызылша, кызамык, карапайым герпес, тұмау вирустары сынды 
біркатар инфекциялык коздырғыштар осы аурудын дамуына себепші 
бола алады деп болжанады.
Шашыранды склероздың патогенезінде жоғары сезімталдықтың
IV және II тип механизмдері жетекші рөл атқарады.
Нәтижесінде, 
миелиннін негізгі нәруызына арнайылығы бар аутореактивті Тхі-дің, 
аутоантиденелер мен белсендірілген макрофагтар катысуымен жүретін 
периваскулялык (тамыр аймактык) кабыну дамиды. Миелиннін 
деструкция ошактары пайда болады, кабыну дамуы аксондарды 
закымдайды. Жіті үдеріс кезінде цитокиндердін каркынды өндірілуі 
дамиды, миелиннің негізгі нәруыз пептидтеріне аутоантиденелер 
аныкталады. Наукастарда жүйке талшыктарынын миелин кабығынын 
бойында кабыну ошактарының түзілуіне катысатын аутореактивті 
Т-жасушалар табылады. Белсенді үдеріс жүріп жаткан наукастардың 
ми-жұлын сұйыктығында миелин кабығын закымдайтын кабыну 
ошактарынын пайда болуын тудыратын және ми тінінде шоғырланған 
белсенді Т-лимфоциттер табылады. Миелиннің кызметі жүйке 
талшыктарын 
окшаулау болғандыктан, 
миелиннің закымдануы 
көптеген жүйкелік бүліністерге әкеліп соғады.
Эксперименттік аллергиялық энцефалиттің (ЭАЭ) шашыранды 
склерозбен ұксастықтары көп. Аутоиммундык аурулардың жасанды 
эксперименттік модельдері мол ақпарат береді. Генетикалык сезімтал 
қатардағы тышкандар мен баска да жануарлардың күшті адъювант- 
тармен біріктірілген көптеген тін ерекшелі нәруыздармен иммуниза- 
циясы — аутоиммунды аурулардын пайда болуын тудырады. Яғни, бұл 
модельдерде генетикалык бейімділік пен коршаған ортаның кабыну 
тудыратын бастаушы (іске косушы) факторларының арасында өзара 
байланыс көрсетіледі. Ерекше айқын модель — адамнын шашыранды 
склероз кезінде орын табатын ОЖЖ-нін айкын демиелинизациясын 
кайталайтын ЭАЭ моделі.
ЭАЭ Т-жасушалык эпитоптар болып келетін миелин кабығының әр 
түрлі нәруыздарымен немесе сол нәруыздардың жеке пептидтерімен 
сезімтал 
катардағы 
тышкандардың 
иммунизациясы 
жолымен 
қалыптастырьшуы мүмкін.
Бұндай жағдайда, бастапкы Т-жасушалык жауап иммунизациялаған 
пептидке қарсы ғана болады, бірак уакыт өте эпитоптык таралу 
нәтижесінде иммунды жауапка бұл нәруыздың баска эпитоптарына 
және миелинді кабаттың баска нәруыздарына карсы Т-лимфоциттер 
Катысады. Соңғы зерттеулерде эффекторлык Тх17-лимфоциттер

424
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
тышкандар ЭАЭ моделінің көпшілік патологиялык көріністеріне жау- 
апты екені аныкталып отыр.
Тышкандарда ЭАЭ тышкандардың табиғи патогені болып та- 
былатын тышкандық Тейлер энцефалитінін нейротропты виру- 
сы аркылы туындауы мүмкін. Осы тышкандарда вирус коздырған 
закымданулар миелинді кабаттын вирустык закымдануынан кейінгі 
эпитоптың таралуынан немесе молекулярлык мимикриядан пайда 
болуы мүмкін. Бірак белесенген Т-лимфоцит клондары миелинді 
нәруыздармен немесе пептидтерімен иммунизациясынан кейінгі 
эпитопты таралудан белсенген Т-лимфоциттердің клондарымен бір 
екен. Сондыктан, эпитоптың таралуы ыктималдырак механизм бо- 
лып табылады. Алғашкы болып анкау Т-жасушалардың популяция- 
сында ең көбірек кездесетін Т-лимфоциттердің аутореактивті клон- 
дары белсенеді.
20.2-кестеде адамның аутоиммунды ауруларының бір катарына 
сипатты негізгі аутоантигендер мен аутоиммунды жауаптың негізгі 
эффекторлық компоненттері көрсетілген.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: