С. В. Кожанова Жалпы иммунология

42
I Бөлім. Иммундык, жүйе. Жалпы сипаттамасы
жинакталған. 1987 жылы серологиялык, биохимиялык және жасуша- 
лык әдістермен бірге Н ЬА-іріктеудің ДНҚ-технологиясы пайда болды. 
НЬА-жүйені сонғы 20 жылдарынын зерттеулері казіргі молекулалы- 
генетикалык деңгейге жетіп, иммуногенетиканы жанаша жанғыртты. 
Жана әдіс-амалдын түпкі, накты ерекшелігі — зерттеу объектісінің 
жасушалар мембранасындағы экспрессияланған НЬА-өнімдерінен 
генетикалык материалдын дәл өзіне — НЬА-жүйесінін аллельдік 
полиморфизмін аныктайтын ДНҚ бөлігіне ауыскандығында жатыр. 
Кдзіргі кезде Н]_А-жүйесінің екі класынын антигендерін де полиме- 
разды тізбекті серпіліспен аныктайды (баскаша айтканда, бүрынғыдай 
гендердін өнімдерін емес, гендердін өзін аныктайды. Осы себеп- 
тен НЬА номенклатурасы да күрделенді: төрт таңбалы номенклатура 
енгізілді (оларда берілген антигенді кодтаушы аллельдер топтары және 
арнайы аллельдік номері көрсетіледі): НЬА-А*0101, НЬА-ОК А1*0101 
және т.б.
Осы зерттеулер нәтижесінде НЬА-жүйенің НЬАА, В, С, ӘР, Әф, ОК, 
сиякты генетикалық локустарынын дәлелденген және жаксы зерт- 
телген полиморфизмдері туралы көзкарастар кеңейтілген және ТАР, 
ЬМР, ОМ тәрізді жаңалары да ашылған. Мысалы, казір анкилозды 
спондилитті болжайтын «көрнекті» маркерлерінін бірі болып табыла- 
тын НЬА В27-ң 16 аллельдік варианттары бар — (В*2701-В*2716) және 
бұл аллельдердің тек кана біразынын аурумен байланысы бар. Сонымен 
катар НЬА А2-ң 20 аллельдік ерекшеліктері, НЬА В35-Н 10 аллельдік 
ерекшелік варианттары белгілі. Жасушадағы көпшілікті аллельдердің 
ішінде әрбір локустан бір аллель, функциясын аткарушы белсенді 
болып табылады. Нәтижесінде А, В, С, ӘР, ОС), ОК локустардан бір 
гистосәйкестік антигендер өндіріледі.
ПТС көмегімен молекулалык-генетикалык ДНҚ-іріктеу НЬА-жүй- 
енің аллельдік ерекшеліктерін табуға мүмкіншілік берді. НЬА-моле- 
кулалардың арасында классикалык және классикалык емес (Е, Ғ, 
и др.) гендердің өнімдері табылған. НЬА I класс антигендердің арасын- 
да ең жогары вариабелдігі В локусында болып табылды, сонымен қатар 
А және С локустарынын да антигендері көп түрлі аллельдік вариантты 
екен (3.2-сурет, түрлі түсті жапсырманы караныз).
Қазіргі кезде молекулалы-генетикалык іріктеу көмегімен адам- 
дардың МНС-кешенінде жана гендер мен аллельдік варианттары 42 
және 942 санынан аскан.
Әр локуста аллельдер көп болғандығынан және кодоминантты 
түкымкуалау әсерінен, гистосәйкестік антигендерінін полиморфизмі

З-Тарау. Негізгі гистосәйкестік кешен
43
өте жоғары болады. НЬА-гендері 
кодоминанттық (соп
— 
лат.
— 
бірге)
принципі бойынша беріледі — ол екі хромосомадағы гомология- 
лы аллельдердің жасушада бірдей экспрессиялануы (3.3-сурет). Ата- 
анасынан берілген хромосомаларындағы НЬА-гендердін жиынтығын 
Н 
ҮА-генотип
деп атайды.
Әрбір адамда хромосомалардын диплоидтык жиынтығы бар — әр 
хромосоманын жұбында НЬА-гендердің біреуі — әкесінен, екіншісі — 
анасынан берілген болады.
Мысалы, жеке адамдағы НЬА-генотиптін жазылуы: НЬА-А3,10; 
В 13,40. Бір хромосомадағы НЬА-гендер жиынтығы НЬА
-гаплотип
деп аталады. НЬА-гаплотиптер жазылуы — НБА-АЗВ40; НБА-АЮВІЗ, 
сонда НБА-фенотип (жасушалар бетінде берілген НБА-антиген- 
дері) кодоминанттык принципі бойынша, НБА-А3,10; В13,40 деп жа- 
зылады.
НЬА-кешеніне үш гендер кластары кіреді, ал трансплантациялык 
антигендеріне I және II класка жататын НЬА-антигендері жатады.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: