Қосымша ақпарат
Саралау – Сіз қосымша
көмек көрсетуді қалай
жоспарлайсыз? Сіз
қабілеті жоғары
оқушыларға тапсырманы
күрделендіруді қалай
жоспарлайсыз?
|
Бағалау - Оқушылардың
үйренгенін тексеруді
қалай жоспарлайсыз?
|
Пəнаралық байланыс
Қауіпсіздік жəне еңбекті
қорғау ережелері
АКТ-мен байланыс
Құндылықтардағы
байланыс
|
Рефлексия
Сабақ / оқу
мақсаттары
шынайы ма?
Бүгін оқушылар
не білді?
Сыныптағы ахуал
қандай болды?
Мен жоспарлаған
саралау шаралары
тиімді болды ма?
Мен берілген
уақыт ішінде
үлгердім бе? Мен
өз жоспарыма
қандай түзетулер
енгіздім жəне
неліктен?
|
Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.
Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес
келетін сұрақтарға жауап беріңіз.
|
Қорытынды бағамдау
Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды
жетілдіруге көмектесетін не білдім?
|
р\с
|
Мемлекетті басқарған хан
|
Жүргізген саясаты
|
1
|
Мұса ( 955 – 960 ж.ж)
|
Өзінің ықпалын күшейту үшін 960 жылы ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялйды. Орталығын Қашғар қаласы етеді.
|
2
|
Әли Арслан
( 960 – 990жж)
|
Тараз бен Баласағұнның да билеушісі болды.
|
Қарахан мемлекеті
Шығыс
|
Жетісу аймағы мен Шығыс Түркістан жері
|
Алып жатқан аумағы :
|
Мауараннахр
|
Батыс
|
Алғ: Орда
Кейін: Қашғар
|
Орталығы
|
Алғ: Үзкент
Кейін: Самарқан
|
|
Негізгі бөлігі қай иелігі ?
|
|
Малшылар мен егіншілер
Қалалар мен қыстақ – кенттер қатары артты
Жаппай отырық-шылық етек алды
Қолөнер , көзе жасау ісі дамыды
Қалаларда түріктер саны көбейді
Қала келбетіне, құры-лыс жүйелеріне сапалы өзгерістер енгізілді
Шығыс моншасы көп салынды
.
Х ғ. ортасы, терр - Жетісу, Шығыс Түркістан - 1 бөлігі, Орт.-Баласағұн, Білге Күл Қадырхан немересі Сатұқ Боғра хан (915-955).
Қаған - мұрагерлік, билік иелері - тегіндер, ілік хандар, бектер, нөкерлер. Негізгі билеушілер - яғма, жікіл тотемі - «арыстан»: Арслан хан, яғма тотемі - «бура»: Боғра хан.
құрамына кірген тайпалар-жікіл, яғма, қарлұқ, оғыз, қаңлы, үйсін.
Тотем - адамдардың шығу тегін, жануарлармен, өсімдіктермен немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру негізінде қалыптасқан сенім.
Тегін - хан ұрпағы.
Бек - феодалдық иелік қожасы, ру мен тайпа басшысы. Бұлардың иелегінде үлесті жерлері болған. Үлес мөлшері адамдардың қызметіне, әскери дәрежесіне, сіңірген еңбегіне байланысты болды. Хан кеңесшісі қызметін уәзірлері атқарды. Ханның мемлекеттік саяси-әкімшілік іс жүргізетін орны ОРДА деп аталған. Онда сарай қызметкерлері тұрған.
Қарахан мемлекетінің қоғамдық құрылысы.
Түрік қағанатының басқару жүйесіне қарағанда басқаша болды. Оны жер иелену түрлерінен, алым-салық жинау жүйесінен байқауға болады.
Қарахан мемлекетіндегі жер иелену тәртібі
Феодалдық жеке меншіктегі жерлер
1. Ихта - феодалдарға берілетін жер үлесі. Оларды иеленушілер - ихтадар деп аталды. 2. Вакф - мешіттер мен медреселердің жер иелігі. Олардан салық алынбайды.
3. Музари немесе барзигар - шаруалардың үлеске алған жерлерінен алынатын алым-салық 4. Коммендация - жеке басын қорғағаны үшін феодалдық әміршіге әскери қызмет немесе басқа да жұмыстар атқару
Мемлекеттік салық төлдеді
- Міне, балалар, Қарахан мемлекеті Түрік мемлекетіне қарағанда басқару жағынан болсын, экономикалық жағынан болсын, қоғамдық құрылысы дамыған мемлекет.
ІV. Қарахан мемлекетінің саяси жағдайын мына кесте бойынша түсіндіремін.
Қарахан мемлекетінің саяси жағдайы.
Уақыты Оқиғалар
955 жылы Сатұқ Боғраханның баласы Мұса билікті өз қолына алады
960 жылы Ислам дінін мемлекеттік дін ретінде жариялайды, орталығы - Қашқар қаласы
Х ғасырдың ІІ жартысы Самани әулетінің өз ішіндегі әлеуметтік қайшылықтан әлсіреген кезі
992 жылы Хасан Боғра ханның баласы Жүсіп Хотанды басып алады
996 жылы Насыр ибн Әли Маураннахрға жорыққа аттанды
999 жылы Әли Арсланның баласы Насыр Бұқараны басып алады да, Маураннахрды біржолата бағындырады
ХІ ғасырдың 40 жылдары Ибраһим ибн Насыр Әли-тегіннің балаларын жеңіп шығады
1040 жылы Ибраһим Ибн Насыр тамғаш Бураған атағын қабылдап, Маураннахрға өз билігін орнатады
1089 жылы Салжұқ сұлтаны Мәлік шах Самарқанды, Бұқараны басып алады
ХІІ ғасырдың 30 жылдары Шығыстан қарақытайлар Жетісуға басып кіреді, вассал
1141 жылы Катуан даласында болған шайқаста салжұқтар мен қарахан әскерін жеңеді
1210 жылы Шығыстаға хандықты найман ханы Күшлік басып алады
1212 жылы Хорезм шах Мұхаммед батыс қағанатының соңғы ханы - Самарқан ханы Оспанды дарға асады
Қарахан мемлекетінің негізгі үлесті жүйеде қаланды
Шығыс Батыс
Жетісу, Шығыс Түркістан, орт - Баласағұн (Орда), кейін Қашғар
Маураннахра, орт - Үзкент, кейін Самарқан
Хан (шексіз билеуші)
Уәзірлер (хан кеңесшісі)
Қарахан
942-1212 жылдар
Тегіндер, ілік хандар, бектер, нөкерлер
Егін, бау-бақша өсірумен: Тараз, Талхир, Баласағұн
Шаруашылықтары
Жартылай көшпелі, жартылай отырықшы мал шаруашылығы: Шығыс Түркістан, Оңтүстік Қазақстан
Материалдық: Қарахан, Айша-бибі, Бабаджа-қатын, Баба ата кесенелері
Мәдениет
Рухани: М.Қашғари - «Түркі тілінің сөздігі», Ж.Баласағұн - «Құтты білік».
Ислам дінінің мемлекеттік дін ретінде жариялануы қала келбетіне, құрылыс жүйелеріне тың өзгерістер енгізген. Күмбезден салынған мешіт ғимараттары бой көтере бастайды. Атақты адамдар басына күмбездер орнатылды. Түріктердің жаңа діни сенімі. Мұсылманшылықты қабылдауына ұйытқы болған Сатұқ Боғра хан есімін қазақ халқы әлі күнге дейін қастерлеп, оны Әулие Ата деп атайды. Бұл шығармалардың шоқтығы биік, мазмұны бай, тілі көркем дүние жүзілік әдебиеттегі тамаша ескерткіштердің бірі.
ІV. Сабақты бекіту. Оқушылардың «Қарахан мемлекеті» тақырыбынан алған білімдерін бекіту, жүйеге келтіру, бағалау мақсатында тапсырмалар беріледі.
І. Хронологиялық жұмыс
955 жылы 942-1212 жылдар 999 жыл
Мұсаның билік басына келуі Қарахан мемлекетнің хронологиялық шеңбері Қарахан мемлекеті Мауараннахрды толығымен бағындырды
1089 жыл
1141 жыл
Салжұқ сұлтаны Мәлікшах Самарқанды, Бұқараны басып алды Қарақытай Катуан даласында Салжұқ-Қарахан әскерін жеңді
Сабқ 15
|
Мұғалімнің аты-жөні:
Күні:
|
СЫНЫП: 6
|
Қатысқан оқушылар саны:
|
Қатыспаған оқушылар саны: 0
|
Сабақтың тақырыбы
|
Қарақытай мемлекті (1128-1212 жылдар)
|
Сабақ негізделген оқу мақсаттары
|
6 2.2.3 – көшпелілердің әскери өнеріндегі жетістіктерін сипаттау;
|
Сабақ нәтижесі:
|
Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады:
рта ғасырларда Қазақстан жерінде өмір сүрген Қарақытай мемлекетінің қоғамдық -саяси тарихымен таныстыру.
Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады:
қарақытай мемлекетінің қоғамдық құрылысы, алым ̶ салық жүйесі, саяси жағдайын талдап, тарихи деректермен жұмыс жүргізу
Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:
Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды, тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.
|
Бағалау критерийі
|
Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.
|
Тілдік құзіреттілік
|
Ежелгі түріктердің жазуы
|
Ресурстар
|
Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.
|
Әдіс-тәсілдер
|
Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.
|
Пәнаралық байланыс
|
Музыка, қазақ тілі.
|
Алдыңғы оқу
|
Ежелгі түріктердің жазуы
|
Сабақтың жоспары
|
Жоспарланғануақыт
|
Сабақ барысы :
|
Бағалау түрлері
|
Басталуы
5 минут
|
Бағалау парақшасымен таныстыру
Топтарға бөлу.
Себетпен конфет әкелу. Оқушыларға себеттен конфет алуларын сұраймын.Конфеттің түрлеріне қарай 3 топқа бөлініп отырады.
Психологиялық ахуал қалыптастыру:
«Қызыл гүлім-ай» би
|
Тапсырманы орындаған әр балаға конфеттер беріп отырамын.
|
Жаңа білім
10 минут
|
«Сақина салмақ ойыны»
Балалар біз бүгін сақина салмақ ойынын ойнаймыз. Бұл ойынның бүгіінгі ерекшелігі кімнің қолында сақина қалса менің сұрағыма жауап береді?
Ортағасырлық мемлекеттер тарихымен оқушыларды таныстырудағы тарихидеректердің маңызы туралы айта отырып, жаңа сабақты Қарақытайдың шығу тарихы мен этникалық тегі туралы деректерден, мәлімет беруден бастаймын.Олардың Жетісуға қоныс аудару себептеріне, Қарахан мемлекетінің жерін бағындыруы, мемлекеттік басқару жүйесі, саяси тарихының негізгі мәселелерін баяндай отырып, сабақ барысында алған білімдерін оқушылардың өздеріне талдатып, қорытынды жасату.Ол үшін оқушыларға төмендегідей тапсырмалар беріледі.
Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде монғол тілді тайпалар ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында Маньчжурия мен Уссури өлкесінің территориясын мекендеген. 924 ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің (Ляо империясы) қоластына өтеді.1125 ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлегі чжурчжендерге бағынады, ал қалғандары Елюй-Даши басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар енисей қырғыздарының жерін басып өтіп, Еміл өзенінің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді. 1128 ж. Қарахандар әулетінен шыққан Баласағұнды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, Мәуереннахр мен Шығыс Түркістан қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады. Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталыпына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.
|
Оқулық,
мәтіндер.
|
Ортасы
10 минут
|
«Ыстық орындық» орындық әдісі
(Бір оқушы алдыңғы жақта, орындықтар оны айнала қоршай орналастырылады.
Жаттығудың сипаттамасы:
Бір оқушы алға шығып өз пікірін айтып және тақырып бойынша сұрақтарға жауап береді. Сұрақты анағұрлым мазмұнды қылу үшін, оқушылар белгілі бір пікір бойынша бірлесіп алға шығып сөйлей алады.
Оқушылардың «Қарақытайлар» тақырыбынаналған білімін бекіту, жүйегеелтіру, бағалау мақсатындағы тапсырмалар:
1-тапсырма. Қарақытайлардың Жетісуға қонысаударуының негізгі себептері
Бірінші.....................................................................................................................
Екінші......................................................................................................................
2-тапсырма. Қарақытайлардың алым-салықжүйесіне сипаттама бер.
Алым-салық түрлері:
1.............................................................................................................................
2.............................................................................................................................
3.............................................................................................................................
3-тапсырма. Хронологиялықтапсырма.
1137 ж-
1141 ж-
1171-117 жж-
1169 ж-
1198-1204 жж-
1208 ж-
4-тапсырма. Венн диаграмасыбойыншамемлекеттердісалыстыру.
Орнын тап
Жергілікті жерде өзінің үстемдігін нығайту үшін _________ әскер басқаруды жергілікті басқарумен ұштастыра жүргізген.Ол үшін _________ басшының қол астыа_______________ жасақтаған.Жазба деректерге қарағанда, ______________ ақша жиналған.________ жерлер халыққа беріліп, тиісті салығы арнайы адамдар арқылы жинастырылған.Ал _________ жерлерді иеленушілердің қолдарында арнаулы __________ болған.Ол _________ қамқорлығында екендігін көрсететін белгі еді.
___________________________ бастап қарақытайлар бағынышты халықтарға_______ салуды күшейтеді.
|
Оқулық,қабырғаға ілінген ватмандар, түрлі-түсті маркерлер
«Ыстық орындық» орындық әдісі, сұрақтар, орындық.
|
Сергіту сәті
2 минут
|
«Қыдырып қайтайық!»
би билеу
|
Оқушылар би билеп сергіп қалады.
|
Аяқталуы
Сабақты бекіту
10 минут
|
Сұрақтар арқылы талқылау:
1.Қарақытайлардың Жетісуғақонысаударусебептеріқандай?
2.Қарақытайлар туралықытайдеректерінде не айтылған?
3.Қарақытайлардың қоғамдыққұрылысықандайболды?
4.Мемлекеттің алым-салықжүйесітуралыдеректер не дейді?
5.Қарақытай мемлекетініңсыртқысаясатықандайболған?
6.Қарақытайлардың Хорезмгежасағанжорығынәңгімелеңдер.
7.Қарақытайлардың 1198-1204жж.жасаған жорықтарының нәтижесі.
|
Графикалық органайзер: «Балық қаңқасы» диаграммасы
|
Бағалау
5 минут
Кері байланыс
3 минут
|
|
Кері байланыс кемесі
| |
|
Достарыңызбен бөлісу: |
