Сабақтың басы
5 минут
Сабақтың ортасы
15 минут
5 минут
10 минут
5 минут
|
1. Ынтымақтастық атмосферасын орнату.
Түрлі-түсті қағаз таңдату арқылы топқа бөлу. Оқушылар төрт топқа бөлінеді.
1. Өткен сабақ материалы бойынша «Мен-саған, сен-маған» шеңбер бойынша сұрақ-жауап ұйымдастырыңыз.
2. Ой шақыру. Жыр мәтіні бойынша түрткі сұрақтар жауап беріңіз?
«Жұқа, қалың сұрақтар» әдісі бойынша сұрақтар қою.
1. Мұрат толғауларындағы ел – жұрт басына түскен ауыртпалық.
2. Туған жерді қорғауға, ерлікке шақырған толғаулары
2. Мағынаны тану кезеңі.
Топтық жұмыс. Айтылым тапсырмасы: «Үш қадамды сұхбат» стратегиясы. Төрт адамнан тұратын топтарды жұптарға бөлінеді: А және Мұрат өмір сұрген уакыт патшалық отаршылдық мейлін-ше дөуірлеп, казак жерінің талауға тұскен, халкыньщ зорлык-зомбылыкка душар болған шағы еді. Патша ұкіметі тарапынан жұргізілген реформалар нәтижесінде ел билеу жүйесіне өзгерістер енгізіліп, халыктык салт-дөстүрлердің коғамдык-әлеуметтік тамырына балта шабылды. Міне, осы түста Мұрат сынды дарабоз акындар хальщтың басына тұскен ауырт-палыкты жырға қосты. Мұрат мұрасын зерттеген Бауыр-жан Омарұлы бьшай дейді: “Мұрат Мөңкеүлы “Үш киян”, “Сарыарка”, “Өттең, бір капы дүние-ай!” сиякты толғау-дас-тандарында казак жерін отарлаушыларды батыл әшкерелеп, озбыр саясатка каймьпшай карсы түрды”.
“Зар заман” дөуірі поэзиясының биік шоктығы болып табылатын “Үш қиян” атты толғауында Мұрат:
Кділді таргьш алғаны —
Етекке колды салғаны.
Жайьщты тартып алғаны —
Жағаға колды салғаны.
Ойылды тартып алғаны —
Ойдағысы болтаны… —
деп күйінсе, “Сарыарқада”:
“Үш қиян” толғау-дастанында акын “Үш киян” деп — үш өзен салаларын айтады. Олар: Батые Қазакстан өлкесі, Атырау аңғары, Ойыл, Қиыл, Жем, Сағыз өзендерінің айна-ласы. Олардьщ отаршылдардьщ кольшда кеткені, елдің өрісі-нен айырылып торыққаны жырланады. Соның салдарынан “заман” бүзылды: акшалыньщ күні туды, пара-пөле көбейді, арамзалар болыс болып, ел биледі, ағайындьщ пен татулыкка жік түсті, ел ішін жылпостар жайлады, дөулеттіден бак тайды деп күңіренеді:
Заманы қайтіп түзелсін, Акшасына сүйеніп,
Қоңсыдан туған би болды… Айткан сөзі пүл болды,
Акылеыздьщ баласы Заманың мүндай сүм болды.
Заманның болашагы — жастар. Акын сол жастарды заман бүза ма деп те кауіп ойлайды.
Ак борыктай иілген, Ащы суға тойдырып,
Кейінгі туған баланың Бүза ма деп іреңін.
Үстай ма деп білегін, Адыра калғьф заманньщ
Шая ма деп жүрегін… Мен жаратпаймьш сүреңін.
«Үш қиян» шығармасы бойынша талдау жұмыстары.
Ақынның басты шығармасы - «Үш қиян». Мұнда ақын ескі дәстүрдің іргесі шайқалғанын, адамдар ниетінің бұзылуын сөз етеді. Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап, тығырыққа тірелген ел тағдыры ақынды тебірентпей қоймайды. «Үш қиян» толғауымен «Сарыарқа», «Әттең, қапы дүние-ай», «Қазтуған» жырлары үндес. Мұнда айтылатын басты нәрсе - жер, құтты қоныс жайы. Ол «Қарасай-Қази», «Шәлгез», «Ғұмар Қазиұлына айтқаны» атты жырларына діни аңыздарды негіз еткен. Білімді игермейінше елінің өркендемейтінін «Оқудан қайтқан азаматқа» өлеңінде аңғартады. Ақын мұрасының бір шоғыры - би-болыстарға айтқан арнау өлеңдері.
Мұрат Мөңкеұлы майталман жыршы, термеші ретінде де танылған. термелерінде заман сырына үңіліп, өмір мен өлім, жастық пен кәрілік, сұлулық хақында толғанады.
Оқулықпен жұмыс жасау. Үзінділерді талдау.
Қорытынды:
Шығармаларын Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағанбетов, Қ.Жұмалиев, Б.Омарова, Қ.Мәдібай, тағы басқа ғалымдар зерттеген. Кейбір шығармалары орыс тіліне аударылған.
Қазақ поэзиясының алтын қорынан өзінің лайықты орнын алатын Мұраттың «Үш қиян», «Сарыарқа», «Қазтуған», «Қарасай-Қази», «Шалкез жыраудың айтқаны» сияқты әйгілі шығармалардың біздің заманымызға жетуіне зор үлес қосты. Кейінгі зерттеушілер, қазақ әдебиеті үлгілерін жинақ етіп құрастырушылар Халел Досмұхамедұлының осы еңбектерін пайдаланды.
Бағалау критерийі
|
Дескрипторлар
|
Шығарманың тарихи және көркемдік құндылығына баға беру.
|
1.Жырдан дәлел келтіре алады.
|
2.Жырдан өмірлік қағида шығара алады.
|
3.Өз ойын қорытындылай отырып, тарихи және көркемдік құндылығына баға бере алады.
|
.
|
kerey.kz
сайты
|
