Сабақ № Тақырыбы: «А. М. Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясы. Қаныққан көмірсутектердің изомериясы,номенклатурасы»

2. Органикалық химия құрылу барысында туындаған проблемалар.

3. Органикалық химияның бейорганикалық химиядан ерекшелігі.
3. Демеуші болатын білімді белсендендіру

Бутлеровтың құрылыс теориясы

4. 
   Жаңа материалды мазмұндау
   

1. Органикалық зат молекуласындағы атомдар ретсіз орналаспайды, олар өздерінің валенттіліктеріне сай белгілі бір ретпен байланысады.

2.Заттың қасиеті оның молекуласының құрамына қандай атомдардың қанша мөлшерде кіретіндігіне тәуелді болуымен қатар молекуладағы атомдардың өзара байланысу ретіне де тәуелді болады.

3. Молекула құрамындағы атомдар мен атом топтары бір-бірінің химиялық қасиетіне әсер етеді.

4. Заттың қасиеті арқылы оның молекуласының құрылысын анықтауға және керісінше оның молекуласының химиялық құрылысы бойынша заттың қасиетін болжауға болады.

Алкандар – молекула құрамындағы көміртек атомдары өзара тек дара сигма байланыстар арқылы байланысқан жалпы формуласы C_nH_2n+2 болатын алифатты қаныққан көмірсутектер.

СН₄ – метан

С₂Н₆ -этан

С₃Н₈ –пропан

С₄Н₁₀ -бутан

С₅Н₁₂ -пентан

С₆Н₁₄ -гексан

С₇Н₁₆ -гептан

С₈Н₁₈ –октан

С₉Н₂₀ – нонан

С₁₀Н₂₂ – декан
Жалпы формулалары бірдей, химиялық қасиеттері ұқсас, ал құрамдары бір немесе бірнеше СН₂ тобына өзгеріп отыратын заттар гомологтар деп аталады. Гомологтарды салыстырмалы молекулалық массаларының өсуіне қарай орналастырса, гомологтық қатар түзіледі. СН₂ гмологтық айырым деп аталады.

Изомерлер – молекуласының құрамы (яғни, молекулалық формулалары) бірдей, бірақ химиялық құрылыстары әр түрлі болғандықтан, қасиеттері де өзгеше заттар.

Қаныққан көмірсутектердің ең қарапайым өкілі метан екенін білесіңдер. Төменде оның молекулалық, құрылымдық және электрондық формулалары көрсетілген:

Н Н

СН₄ Н : С : Н Н – С - Н

Құрылымдық формулалардағы атомдардың арасындағы сызықшалар байланыс түзуші электрон жұбын көрсететіндігін сендер бұрыннан білесіңдер. Көміртек пен сутек атомдарының электрон бұлттары түзетін электрон тығыздығы атомдардың ядроларын қосатын түзудің бойында жатса сигма байланыс түзілетінімен таныссыңдар. Метан молекуласында төрт сигма байланыс түзіледі:

Метан молекуласының кеңістіктік пішінін қарастырайық. Көміртек атомының sp³ гибридтенген пішіні дұрыс емес гантель тәрізді төрт электрон бұлты төрт сутек атомдарының шар тәрізді эс – бұлттарымен қаптасып, химиялық байланыс түзіледі. Метан молекуласының кеңістіктік пішіні тетраэдр тәрізді, С – Н байланыстарының осьтері араларындағы бұрыштар 109⁰28¹. тетраэдрдің төрт бұрыштарында сутек атомдары, ал дәл ортасында көміртек атомы орналасады. Көміртек пен сутек атомдары арасындағы электрон тығыздығының қоюланған жерлеріне назар аударыңдар.

Шарөзекті модель қандай атомның қай атоммен байланысқанын көрсеткенімен, салыстырмалы өлшемдерімен молекуланың сыртқы пішінін көрсете алмайды. Масштабты модель салыстырмалы өлшемдермен молекуланың сыртқы пішінін шамамен дұрыс береді.
5 Бекіту

5.1. Сұрақ-жауап, есептер шығару

1. Алкандар немесе қаныққан көмірсутектер деп қандай көмірсутектер деп қандай көмірсутектерді айтады? Мысалдар келтіріңдер.

2. Гомологтар деп қандай заттарды айтады?

3. Формулалары келтірілген көмірсутектердің ішінен: С₂Н₄, С₃Н_8, С₄Н₆, С₅Н₁₂, С₆Н₆ , С₇Н₁₆ формулаларын теріп жазыңдар, атаңдар.

4. Алкандардың жалпы формуласы арқылы есептеп құрамында а) 13 көміртек атомы бар ә) 26 сутек атомдары бар метан қатарының көмірсутектерінің молекулалық формуласын жазыңдар.

5. Мына алкандардың а) н-пентан, ә) 2-метилбутан, б) 2,4-диметилпентан, в)триметилметанның құрылымдық формулаларын жазыңдар.

6. Изооктанның (2,2,4-триметилпентанның) құрылымдық формуласын жазып, құрамында қанша біріншілік, екіншілік, үшіншілік, төртіншілік көміртек атомдары бар екенін көрсетіңдер.