Сабақ №1 Тақырыбы: Кіріспе. «Қазақстан құқығы» курсы туралы. Мақсаты: а оқушыларды құқық ұғымымен, құқықтың пайда болу

1.Қазақ қоғамындағы құқықтың түрлері атаңдар?

2.Билер қазақ қоғамында қандай қызмет атақарған?

3.Қасым ханның құқықтық нормасының маңызы қандай?

құқықтық жүйесі туралы жан-жақты таныстыру.

ә)Сабақ барысында оқушылардың танымдық ойлау, талдау

салыстыру қабілеттерін дамыту.

б)Құқықтық тәрбие беру

Сабақ типі: Аралас

Сабақ әдісі: Сызбалар қолдану арқылы баяндау,өзіндік тапсырмалар

орындау,т.б.

материалдары,үлестірмелі қағаздар, тірек-сызбалар т.б.

қатынасын алу, оқушыларды психологиялық

жағынан жаңа сабаққа дайындау.

2.Өтілген тақырып бойынша оқушылар білімін тексеру.

1. «Қасым ханның қасқа жолын» еніздің қандай маңызы болды?

2. «Қасым ханның қасқа жолы» қандай ережелерден тұрды?

3. Қасым хан заңының ішкі жағдайды нығайтуда қандай рөл атқарды?

Оқушылардың жинақтап келген материалдарын сыныпта оқып танысу.

Үй тапсырманы қорытындылап, жаңа сабақпен таныстыру,байланыстыру.

Қазақтың шежірелерінде Есім ханның қызметіне жоғары баға беріледі. Хан Қасымның заң ережелерін Есім хан ел билеуде ұтымды пайдалана ілген.
«Есім ханның Есім ханның Тәжірибелі

ескі жолы» басты мақсаты қолбасшы

д.а. заңның Қазақ хандығын

авторы нығайту.

Білікті саясатшы Есім ханға Ірі мемлекет

мінездеме қайраткері

Ерлігімен көзге 1598-1628 ХVІІІ ғ.Есімге

Түскен жылдары қазақ арналған

елін басқарған «Еңсегей бойлы

ер есім» атты

тарихи жыр шыққан.

«Есім ханның ескі жолы» деген сөздің мәні де Есім ханның тұсында жасалған далалық заңдарға байланысты айтылған.

Қоныс - тұраққа, мал-мүлікке адамдар арасындағы қарым-қатынасқа қатысты туындайтын дау-жанжал шешімдері осы кезде сараланды.Жаугерлік заманда елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға бағытталған заңдары Есім ханның ірі қайраткер екенін көрсетті.

Әдеп-ғұрып заңы Ел қорғанысын нығайту

бап ескі жолы» деп кеңесшілері «Қасым

Қоныс тұрақ туралы Адамдар арасындағы Кейін «Тәуке ханның

бап қатынас туралы бап жеті жарғысына»

негіз болды.

Айырмашы -

1.Есімхан қай жылдары ел биледі?

2.Есім ханның құқықтық жүйесінің қандай маңызы болды?

3.Тәрбиелік маңызын неден байқауға болады?

Тақырыпты қорытындылау:Тәрбиелік мазмұнын ашу.Адам ғұмырының мәні өмірінің ұзақтығымен емес, сонда қалдырған өнегелі үлгісімен,өрнекті ізімен, кемелді ісімен өлшенеді.

Мұрат Иман Жапар

Тәукенің атын атаса- ақ, бар қазақтың

жүрегін алғыс кернеп, мақтаныш билейді.

қазақ ордасының Ликургы,

Драконты – сол адам» А.И.Левшин.

Мақсаты: а)Оқушыларға тақырып бойынша түсінік бере отырып, Тәуке

ханның жеті жарғы құқықтық нормалар жинағы және оны

жасауға қатысқан қазақтың ұлы билері туралы мәліметтерін

жан-жақты таныстыру.

ә)Оқушылардың құқықтық танымдық белсенділіктерін арттыру,

ойлау,пікірлеу қабілетін қалыптастыру.

б)Адамгершілікке құқықтық тәрбие беру .

Сабақ типі: аралас

қағаздар, тірек-сызбалар т.б.

қатынасын алу, оқушыларды психологиялық

жағынан жаңа сабаққа дайындау.

2.Оқушылардың білімдерін тексеру үшін мынадай сұрақтар қойылады.

А)Есім ханға мінездеме беріңдер

Ә) «Есім ханның ескі жолы» деп аталатын құжатқа сипаттама беріңдер

Б) «Есім ханның ескі жолының» қандай құқықтық маңызы болды?

Жаңа тақырыптың жоспары:

1. «Жеті жарғы» ата заңының ережелер туралы

2. 
   Билер институты
   

Халқымызда бұл атақты үш бидің алатын орындары ерекше. Ұлы билер өз заманында елін, жерін жаудан қорғап, халықтың бірлігін, ынтымағын,салт-дәстүрін сақтап қалуда аса зор еңбек сіңірді.

Тәуке ханның халықты біріктірудегі қызметі жайлы, «билер кеңесі» мен «жеті жарғы» заңы, «Күлтөбенің басында күнде кеңес» ұғымы жайлы баяндай отырып, бір-бірін байланыстыра түсіндіру қажет.

Билер институты. Құрылтай.
Күнделікті құқық мәселелерді

1 .Билер кеңесі Шаруашылық жүргізіп

белсенділігі өсті отырды

Әскери және

Идеологиялық
Тәуке хан

тұсында 2.Төлеңгіттер Түрлі міндеттер Алым-салық

жинау
3.Жалпыхалықтық Әскери іс Қабылданып,

құрылтай /күзде Басқа елдермен өзгертіліп

шақырылды/ қатынас отырған

Құрылтай шешімін

Жеті жарғы

Жер дауы Жесір дауы Құн дауы Ұрпақ тәрбиесі

Қасым хан Тәуке хан

Есім хан заманында

заманында

Өлім жазасы Жеті түрлі жаза белгіленді

Ақсүек құны Қара қазан Қара нар

Қарашадан Қара мылтық Қара кілем

7 есе артық

Құдайға тіл тигізсе Әйел зорласа

Таспен атып өлтіру Кісі өлтірумен бірдей
Жеті жарғы 1867-1868жылдарға дейін міндет атқарды.
Оқушымен жұмыс:

№	Жеті жарғының бөлімдері	Мәні мен мазмұны
1
2
3
4
5
6
7

1.Дұрысын сілтеме арқылы көрсет.

Әйтеке би арғын

Қазыбек би дулат

Төле би аршын

2.Тәуке хан қай жылдары ел биледі?

А) 1523-1538ж

Ә)1582-1598ж

Б)1680-1715

В)1598-1628

3.Әйтекек бидің шын аты?

А)Айтық

Ә)Айтбек

В)Айбек

А)1663-1756ж

Ә)1682-1766

Б)1667-1764

В)1668-1764

Сабақты бекітуге арналған сұрақтар:

1. 
   «Билер кеңесі» қай жерлерде өткізілді?
   
2. 
   Қазақтың билерінің қоғамдағы рөлі қандай болды?
   
3. 
   Жеті жарғы заңына түсінік беріңдер.
   
4. 
   «Жеті жарғы» заңы қоғамдық өмірдің қандай салаларын қамтыды?
   

отбасының әлеуметтік қызметі және отбасы мүшелерінің

құқықтары мен міндеттерін анықтауға үйрету.

Ә)Ата-ананың, баланың міндеті мен құқықтары жайлы білім

беру, алған білімдерін өмірмен байланыстыру.

Б)Құқықтық тәрбие бере отырып, адамгершілікке,

жауапкершілікке баулу.

Сабақтың типі: аралас

• 
  Отбасы дегенді қалай түсінесің?
  
• 
  Отбасына қатысты қандай сөзді білесің?
  
• 
  Қазақта не үшін «жеті атасын білмеген жетесіз» деген сөз бар?
  
• 
  «Тек» дегенді қалай түсінесің?
  

Бір аңызда көрші отырған қазақ тайпаларымен Цинь империясы жиі соғысыпты. Неше дүркін қырып-жойып, қаншама жерін басып алса да қазақтың жас буыны өсіп жетіле келе жанкешті ұрыс салып, ата қонысын қайтарып алып беріпті. Цинь патшасына көп жыл қазақ арасында жансыз болып жүріп, бүгін халықтың құдірет күші неде екенін зерттеген бір ғұлама: «бұл халықта шежіре деген қасиетті кітап бар. Ол құрымай бұл халықты құрта алмайсыз. Өйткені ұрпақтан-ұрпаққа рух беріп, ұлттық қасиетін сақтап, ата-бабаларының жерін, тілін дәстүрін содан оқып үйреніп, қуат алып отырады» деген екен.

Халық ешбір халықта жоқ осы асыл қазынасын жадында сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа ауыз екі көшіріп отырған.

Өкінішке орай қазір жеті атасын білмейтіндер, немере, шөбере, жиен-нағашыларының өзі бірін-бірі түстеп танымайтындары көбейді. Жесірін тентіретпейтін, жетімін жатқа телміртпейтін қазақы қасиеті, үлкенді қадір тұтып, кішіге қамқор болатын кісілік әркез таныта бермейтін болып барады.

«Жеті атасын білген ұлт

Жеті жұрттың қамын жер

Өзін ғана білген ұл,

Құлағы мен жағын жер»-деген халық даналығын кейінгі ұрпақ зердесіне тоқуы қажет.

-Қазақ не үшін «жеті атасын білмеген жетесіз» деген?

-Өйткені жеті атаға дейін адам қаны сақталады екен.

Оны ғылым дәлелдеп отыр. Мысалы: өзінде 100% қан болса , балаңда 50%, немереңде 25%, шөбереңде 12,5%, шөпшегінде 6,3%, неменеңде3,1%, туажатыңда 1,5% қаның болады. Демек қанның ұқсастығы тұқым қуалайтын ауруларды қоздырып, ұрпақ азатынын қазақ әу бастан білген екен.

Шәкәрімнің «Қалқаман - Мамыр» поэмасы неге трагедиямен аяқталады. Соған тақтадағы кесте арқылы көз жіберейік.

Баспана

Ұрпақ жалғастыру

Түрлі қайшылықтардан шығу

Тәрбиелік қызметі

• 
  1998ж БҰҰ бекіткен «Бала құқығы туралы» конвенция
  
• 
  ҚР конституция
  
• 
  2002ж 8 тамыз бекітілген «ҚР бала құқығы туралы » заңы
  

жарғысы, оқушылардың құқықтары мен міндеттері туралы

норма, оқушылардың мінез-құлық ережелері құқықтық білімнің

алғашқы негізін қалайтындығын ұғындыру. Құқықтық сана-

сезімін қалыптастыру.

Сабақ типі:Аралас

Сабақ әдісі: әңгіме-сұхбат

қатынасын алу.Зейіндерін сабаққа аудару.

Жалпы білім беретін мектеп әлеуметтік мекемелердің бірі ретінде оқушыларға заман талабына сай лайықты, құқықтық білім беру, олардың құқықтық сана-сезімін қалыптастырушы. Мектеп оқушыларға алғашқы күннен бастап мектептің ішкі тәртіптерін, талаптарын қойып оқушы құқықтары мен міндеттерін, оны лайықты мінез-құлық ережелерімен ұштастыру қажет. Мектеп ережелері мен оқушылар жарғысы өз дәрежесінде оырндалмауы құқықтық тәрбиеге кері ықпал етеді.

2. Мектепті басқаруға қатысуға, еңбек мамандығын, оқудың дербес бағдарламалары мен курстарын таңдауға;

3.Мектептің барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып білім аясын кеңейтуде белсенділік танытуға, сынып жетекшісіне, мұғалімдерге өзінің қиындықтары туралы хабарлап, олардан көмек,түсінік, жауап алуға;

4.Мектеп жұмысына қатысты пікірлерін ашық білдіруге, мектеп заңдарын, ережелерді, жарғыларды құрастыруға қатысуға;

5.Мектептегі және сыныптан тыс ұйымдастырылатын сабақтарға, үйірмелерге, клубтарға, спорт секцияларына қатысуға;

6.ӨЗ қабілеті мен мүмкіндігін таныту арқылы мектеп атынан сайыстарға, байқауларға, спорт секцияларына қатысуға;

7.Тұрмыс ахуалы төмен жағдайда оқуға және өмір сүруге қажетті материалдық көмек алуға құқығы бар.

Оқушылардың міндеттері:

1.Әрбір адамның ар мен намысын құрмететй отырып, өзін кез келген жағдайда лайықты ұстау.

2.Оқуға арналған уақтты толық пайдалануға, өзінің білім аясын кеңейтуге ынтамен жұмыс істеу, сабаққа жүйелі түрде дайындалу, сыныптан және мектептен тыс шараларға қатысу.

3.Әрқашан мкетеп ұжымының игілігіне үлес қосу, мектеп намысын, беделін, қорғап, оның дәстүрлерін жалғастыру.

4.Мұғалімдер мен мектептің басқа қазметкерлерін қадір тұту, мкетеп директорының, мұғалімдерінің педагогикалық ұжымының нұсқаулары мен бұйрықтарына, сондай-ақ сынып жетекшісінің нұсқаулары мен мектептің қарарларына бағыну.

5.Мінез-құлық ережелерін сақтау:

-үлкендерді құрметтеу;

-басқа адамның ар-намысын қадірлеу, құқық бұзушылыққа жол беромеу;

-өзінің және жолдастарының денсаулығы мен өмірінің қауіпсіздігі туралы қам жеу;мектеп оқушыларына темекі тартуға, ішімдік ішуге, нашақорлықпен айналысуға тиым салынады.оқушы әрдайым таза және ұқыпты болып жүреді.

6.Мектеп ғимараты мен оның аумағын үнемі тазалықта ұстау.

7.Өндірістік және қоғамдық пайдалы еңбекке белсенділікпен қатысу.

8.Үлкенге – құрмет, кішіге-ізет таныту, мұғалімдер мен ата-аналардың заңды талаптарын орындау.

«Ой елегінен өткіз»

Ойлан, артығы бар ма? Тапсаң сызып таста.

1. 
   Оқушы неге құқылы?
   

2)Оқушы неге міндетті?

Білім алуға, ата-анасын тыңдауға,басылымдарға жазылуға, оқулықтарын таза ұстауға, мектеп тәртібін сақтуға, үй тұрғызуға.

Нақыл сөздер.

Тәрбиелі – тәртіптің құлы,

Тәртіпті – елдің ұлы

(Б.Момышұлы)

Жақсы тәртіп әдетке айналса – ырыс

Жаман тәртіп әдетке айналса – қырсық

Ғабиден Мұстафин
Қорытындылау.


Сабақ №27

Тақырыбы: Азаматтық

Мақсаты: а)Оқушыларға азаматтық туралы түсінік беру, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы заңынан азаматтық туралы қағидаларының мазмұнын түсіндіру.

ә)Оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыра отырып, азаматтық алу ұстанымдары жайлы білімдерін жетілдіру.

Б)Азаматтық, Отаншылдық тәрбие беру.

Сабақтың типі:Жаңа тақырыпты игерту

Сабақтың әдісі: Баяндау,сұрақ-жауап т.б.

Көрнекілігі: Кестелер, сызбалар Қазақстан Республикасының Конституциясы. Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы Заңы, т.б.

Барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу, қатынасын алу, сабаққа зейінін аудару.

2.Оқушылар білімін өткен тақырыптар арқылы тексеру.

- «Қазақстан Республикасының азаматы « деген сөздің мағынасын қалай түсінесіңдер?

Қазақстан Республикасы азаматтығы - адам мен мемлекет арасындағы құқықтар мен міндеттердің жиынтығын білдіретін тиянақты саяси құқықтық байланыс.

Қазақстан Республикасының 1991 жылы 20 желтоқсанда қабылданған (1993ж 3 қазанда түзетулер мен толықтырулар енгізілген) «Азаматтық туралы заңы» бойынша Қазақстанда қандық құқы негізге алынады.

Қазақстан Республикасы Конституциясында: «Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, ол қанда негізде алынғанына қарамастан бірыңғай және тең болып табылады. Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқының айыруға, сондай-ақ Қазақстаннан тыс жерге аластатуға болмайды.Республика азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды» делінген 10-бап.

Қазақстан Республикасының азаматтығын алу	Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылданбайтын жағдайлар
Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұратын азаматтығы жоқ адамдар өзінің өтініші бойынша Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдай алады.	Халықаралық құқықта қаралған адамзатқа қарсы қылмыс жасағандар
Қазақстанда кемінде 5жыл тұрақты тұру.	Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне саналы түрде қарсы шыққандар
Қазақстан Республикасының азаматымен некеде тұрса	Халықтың денсаулығына, мемлекеттік қауіпсіздікке қарсы заңды бұзғандар
1992жылдың 1наурызынан бастап Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы заңы бойынша Республика аумағында тұрақты тұратын адам Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады.	Мемлекет аралық, ұлтаралық және діни өшпенділік отын тұтатқандар
	Қазақстан Республикасы мемлекеттік тілінің атқаратын жұмысына қарсы шыққандар
	Террорлық әрекеті үшін сотталғандар
	Ерекше қауіпті ауыр қылмыстылар
	Басқа мемлекетте азаматтығы барлар

Қазақстан Республикасының Конституциясы Республика азаматының басқа бір мемлекетке азамат болғандығын мойындамайды.

Бипатрид - қос азаматтығы бар адам.

Азаматтықты куәландыратын құжат – куәлік пен төлқұжат.

Өзіндік жұмыс. Кесте толтыру.

Тумысынан азаматтық алу ұстанымдары
Ұстанымдық мәні
Ұстанатын елдер

Бекіту сұрақтары:

1.Қос азаматтық дегеніміз не?

2.Қазақстан Республикасының азаматтығын алу үшін өтініш қандай жағдайларда қабылданады және қабылданбайды?

Үйге тапсырма: «Мен Қазақстан Республикасының азаматымын» жазбаша жұмыс.

Сабақ №28 (2 сағат)

Тақырыбы:Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі

Мақсаты:А)Оқушыларға қылмыстық қоғамға қауіпті әрекет екені,

кәмелетке толмағандардың қылмысы, қылмыстық жауапкершілік,

жаза түрлері туралы білімдерін қалыптастыру.

Ә)Қылмыстық іс-әрекеттен сақтандыру, логикалық ойлау

қабілеттерін арттыру.

Б)Құқықтық жауапкершілігін арттыра отырып, заңсыйлағыштыққа

тәрбиелеу.

Сабақ типі. аралас

өздігінен жұмысы.

қатынасын алу, оқушыларды психологиялық

жағынан жаңа сабаққа дайындау.