Сабақ атауы 1 Д. И. Менделеев жасаған химикалық элементтердің периодтық жүйесінің құрылысы Сілтеме

№2 сабақ

10 сыныбы

• 
  Оқушылармен сәлемдесу , түгелдеу.
  
• 
  Оқушыларды топқа бөлу элементер таңбасы арқылы
  
• 
  Оқушыларға бағалау парақшалары таратылады
  

1. 
   Химиялық элементтерді екі топқа бөліп, металдар мен бейметалдар деп жіктеу неге негізделген?
   
2. 
   Химиялық реакцияны аяқтап, теңестіріп, қай типке жататынын анықтаңдар. Na + H₂O =
   

1. 
   І топ металдары не себепті сілтілік металдар деп аталады?
   
2. 
   Сілтілік металл – натрий оксиді мен гидроксидінің түзілу теңдеуін жазыңдар.
   

1. 
   Галогендердің химиялық қасиетін айтып, сәйкес реакция теңдеулерін жазыңдар.
   
2. 
   Қандай бір реактивтің көмегімен: а) натрий хлориді, б) натрий бромиді, в) калий йодиді ерітінділерінен галогендерді ығыстыруға болады? Жауаптарыңды реакция теңдеуімен ділелдеңдер.
   

1. 
   Айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар. Ca → CaO → Ca(OH)₂→ CaCl₂
   

орналастырыңдар. Na, Cs, K, Li, Pb

1. Атом күрделі бөлшек.

2. Атом құрылысының «планеталық» моделін ұсынған ғалым.

3. Атом ядросының құрамы.

4. Изотоптар.осындай топтарғ бөліп, топтың тақырыбын ашу тапсырмасын беру арқылы мәтінді игертуге болады. Осыдан соң оқушылар бір-бірін критерий арқылы бағалай алады.

Топтар мәтінді ашқан соң мұғалім бір қорытындылауы қажет

Электрон е (Аr = 0)

Нейтрон n (Аr = 1)

Протон Р (Аr = 1)

Химиялық элемент атомдарының ядро зарядтарының сандық мөлшері сол элементтердің периодтық кестедегі реттік нөмірлеріне тең болатындығы анықталған.

(11р, 12n) 11 е (17р, 18n) 17 е

Атомның ядро заряды химиялық элементтің қасиеттерін сипаттайтын физикалық шама.

Аргонның оң заряды +18,калийдікі +19, сондықтан калий аргоннан кейін тұр.

Қазіргі уақытта периодтық заңның тұжырымдамасы былай оқылады: химиялық элементтер, олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атом ядроларының зарядтарына периодты түрде тәуелді болады.

Ядро зарядтары бірдей, бірақ салыстырмалы атомдық массалары әр түрлі болатын элементтер де бар.

Оқушылар изотоптарды оңай түсіну үшін төмендегі мысалмен айтуға болады.

Бір химиктің отбасында үш егіздер туылады.

Егіздер Изотоптар

жасы → 1 1 1 → ядро заряды (реттік нөмірі)


Н

Н

Н

салмағы → 1 2 3 → атомдық масса

аты: протий дейтрий тритий

р = 1 р = 1 р = 1

n = 1 – 1 = 0 n = 2 – 1 = 1 n = 3 – 1 = 2

e = 1 e = 1 e = 1

Ядроларында протондар саны бірдей, бірақ массалары әр түрлі, белгілі бір элементті құрайтын атомдар түрін - изотоптар деп атайды.

(Изотоп грекше «бір орынға орналасушы» деген мағынаны білдіреді.)

(17р 18n) (17р 20n)

Изотоптар ядрозарядтары бірдей болғандықтан, оның электрондар саны да өзгермейді, сондықтан химиялық қасиеттері де бірдей.

Яғни, химиялық элемент дегеніміз – ядро зарядтары бірдей атомдардың белгілі бір түрі.

Табиғатта кездесетін хлордың 75,53 % - і ³⁵Cl изотоптан және 24,47 % - і ³⁷Cl изотоптан тұрады. Олай болса хлордың орташа атомдық массасы:

Аr (Cl) = 350.7553 + 370.2447 = 35.453 35.5

Иодтың бір ғана изотопы бар , ал теллурдың 6 изотопы бар, оның ішінде массасы үлкендеу – ¹²⁸Те және ¹³⁰Те изотоптары басым болып келеді. Сондықтан реттік нөмірі бойынша Теллур иодтан бұрын тұрса да, оның иодтан салыстырмалы атомдық массасы үлкен болып шығады.

1) Металдар қай қатарда орналасқан?

а) Na, Ca, K ; ә) Na, C, Mg; б) C, Cl, N; в)В, Са, Аl; г) Р, О, Рв

2) Бейметалдардың орналасу ретін көрсетіңіз.

а) Al, Na, Ca; ә) S, P, Si; б) Li, C, F; в) Na, Ca, K; г) Na, C, Mg;

3) Периодтық заң қай жылы тұжырымдалды?

а) 1969 жыл; ә) 1869 жыл; б) 1911 жыл; в) 1776 жыл; г) 1748 жыл

ІІ деңгей

1) Негіздік оксидтер қайсы? а) Al₂O₃, SO₃, Na₂O; ә) Li₂O, NO₂, MgO;

б) Na₂O, CaO, K₂O; в) Al₂O₃, MgO, CO₂; г) SO₂, CO₂, NO₂

2) Галогендер тобын анықтаңыз. а) Na, Li, K; ә) Cl, Br, F; б) O, S, Se; в) I, Cl, O; г) Be, Mg, Ca

3) Металдар қасиеттерінің арту қатары (негізгі топша бойынша)

а) Be, Mg, Ca; ә) K, Na, Li; б) Na, Mg, Al; в) Na, C,Al; г) Ca, Al, Be

1) Алюминийдің атом құрылысы: а) (13р, 13е ) 14n; ә) (13р, 14n ) 13е‾;

б) (13р, 14n) 14 е‾; в) (11р, 12n) 11е‾ ; г) (14р, 14n) 14е‾

2) Табиғатта ¹²С(98,892 %) және ¹³С(1,108 %) изотоптар қоспасы түрінде кездесетін көміртек атомының орташа салыстырмалы атомдық массасы:

а) 13 ә) 6 б) 12 в) 5; г) 11

№1тапсырма. « Химиялық кубикті» пайдаланамыз. Элемент атомдарының ядро зарядын анықтаңдар және периодтық жүйеде орналасуын сипаттаңдар. (тапсырма ауызша орындалады)

№2 тапсырма. Реттік нөмірлері мынадай элементтердің атомдарындағы электрон, протон, нейтрон сандарын анықтаңдар:

а) Z=5, бор B

ә) Z=9, фтор F

б) Z=13, алюминий Al

в) Z=16, күкірт S.

№3 тапсырма. Ребус шешу.

Топтағы оқушылар бағалау парақшаларына Критерий арқылы бағалайды

№3 сабақ

10 сыныбы

• 
  Оқушылармен сәлемдесу , түгелдеу.
  
• 
  Оқушыларды топқа бөлу элементер таңбасы арқылы
  
• 
  Оқушыларға бағалау парақшалары таратылады
  

1. 
   Изотоптар дегеніміз не?
   
2. 
   Химиялық элемент дегеніміз не?
   
3. 
   Фтор атомындағы электрондардың энергетикалық деңгейлерге орналасыуын көрсет. (протон, нейтрон санын анықта)
   

Атом моделінің электрон бұлтының құрылысы

Электрондық қауыз:

• 
  Атомның барлық электрондары жиналып электрондық қауызын құрайды.
  
• 
  Өзара энергиясы жуық электрондар атомның электрондық қабатын түзеді.
  
• 
  Электрондық қабаттар рет нөміріне қарай 1,2,3,4… деп белгіленеді.
  
• 
  Әр қабаттағы орбитальдардың өзіндік энергиясы мен пішіндері болады.
  
• 
  Шар тәрізді электрон бұлтын s-электрондар деп, ал орбитальдарды s-орбиталь д.а.
  

Көптеген атомдардағы бірінші электрондық деңгейінің орбитальды диаграммасы жоғарыда көрсетілген.

• 
  1. Ең алдымен элемент атомында қанша электрон бар екендігін анықтап алу. Ол үшін сол элементтің ядро зарядын білсек болғаны, ол Д.И. Менделеевтің периодтық жүйедегі элементтің реттік нөміріне тең. Реттік нөмірі (ядродағы протон саны) барлық атомдағы электрон санына тең.
  
• 
  2. Бар электронмен 1s – орбитальдан бастап ұяшықтарды толтырамыз. Әрбір ұяшықта 1 не 2 электрон бола алады. Бір ұяшықта орналасқан екі электронды қарама – қарсы бағдаршамен белгілілейді .
  
• 
  3. Элементтің электрондық формуласын жазамыз.
  
• 
  
  

2) электрон қабаттары тұрғысынан қасиеттер өзгерісінің тез секіруін түсіндіру(галогеннің Ғ инертті газбен Ne ауысуы, инертті элементтің сілтілік металмен Na ауысуы). сандық өзгерістер сапалық өзгеріске сыртқы электрон деңгейі аяқталғанда (Ғ- Ne) және жаңа деңгей пайда болғанда секірмелі түрде ауысады.

Топтағы оқушылар бағалау парақшаларына Критерий арқылы бағалайды