Сабақтың эпиграфы: «Дүниеге тәуелсіздік көзімен қарайтын әдебиет керек» Н.Назарбаев
Блум таксономиясы
ІБілу
ІІ. Түсіну.
«КАСТ » әдісі
1-топ: Көзқарас –бағыттары, ақындардың өлең-жырларындағы ел тәуелсіздігі, азаттық, бостандық сияқты ұғымдардың көркем жинақталуы, отаншылдық рух
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда қазақ поэзиясында ұлттық тәуелсіздік жаңа көркемдік мазмұнмен жырланды. Тәуелсіздік алғаннан кейін тарихи сананы ояту, ұлттық рухты көтеру басталды деп нық сеніммен айта аламыз. Дәстүрлі даму арнасынан ауытқымаса да мазмұн мен идеяда жаңашылдықтар, көркемдік жаңа айшықтаулармен ерекшеленді. Поэзияда ұлттық рух, ұлттық мұрат, тәуелсіздіктің лебі есіп тұратын кең тынысты жарлар жазыла бастады.
2-топ: Аргумент- шығармалар . Ақын лирикасындағы ата дәстүрді аңсау, тарихи жадтың қайта оянуы
Поэзияда дәуір шындығының көркем жинақталуы. А.Бақтыгерееваның «Наурыз» лирикасы. Ақын лирикасындағы ата дәстүрді аңсау, тарихи жадтың қайта оянуы. «Наурыз» жырының көркемдік ерекшелігі, ұйқас пен ырғақ мәселелері. Жарасқан Әбдіраш поэзиясының көркемдік сипаты. Иранбек Оразбай поэзиясындағы шеберлік үрдістер. Лирикалық пафос, интонациялық қызулық. Нұрлан Оразалин, Ұлықбек Есдәулетов, Серік Ақсұңқарұлы, Рафаэль Ниязбек, Несіпбек Айтұлы поэзиясындағы автор тұлғасы және өлеңдеріндегі бейнелілік. Темірхан Медетбек лирикасының тақырыптары, жанрлық ерекшеліктері. «Мінез», «Бір уыс топырақ» лирикаларындағы отаншылдық рух. Ақын поэзиясындағы көне түркілік сарын. Тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы уақыт пен кеңістік. Жұматай Жақыпбаев, Есенғали Раушанов, Тынышбай Рахимов, Исрайыл Сапарбаев, Ғалым Жайлыбай, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Гүлнар Салықбаева, т.б. ақындардың өлең-жырларындағы ел тәуелсіздігі, азаттық, бостандық сияқты ұғымдардың көркем жинақталуы, отаншылдық рух. Адам бойындағы нәзік сезім иірімдерінің сөзбен кестеленуі);
3-топ: Себеп- тарихпен байланысы . Тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы уақыт пен кеңістік, ел тарихымен сабақтастыру
Ұлттық сананың, тарихи сананың оянуы өткен жолымызға қайта үңiлтiп, қаншама жылдар бойы айтылмай, жазылмай келген ақиқаттың ақ таңдақтары мен қара таңдақтарын анықтауға, жүрiп өткен асуларымыз бен алдық деген асқарларымыздың қаншалықты тарихи маңызы болғанын бағалауға, мәдени, әдеби әлемiмiздегi жарық жұлдыздарымыздың тарихи әдiлеттi орнын тануға мүмкiндiк ашты.
тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы ана тілі, е л тағдыры, жер тағдыры ең көп жырланған тақырыптар деп айтуға болады. Қазақ тілінің тағдыры жырлағанда, тілдің қазіргі қолданысына көңіл толмау сарыны ерекше байқалады. Ана тілін менсінбеу,өзге тілде сөйлеуді мақтаныш тұтқан жандар аз емес. Ақын С.Адай «Менсінбеймін» дегенше деген өлеңінде өткір жырлайды.
Қатты айттым!
Сынып кеткен шыдам-бұл.
Ұлт ішінде: Айыр тілді жылан жүр.
Өз Тіліңді «Менсінбеймін» – дегенше,
Өз халқыңнан туғаныңды күмән қыл!... [1, 88].
Жас ақын Алмас Темірбайдың ана тілі туралы толғанысы бүгінгі күннің шындығымен өрілген. Алмас ақын ана тілінің қазіргі күйіне көңілі толмай, ертеңіне алаңдаулы. Ана тілі туралы «Бәлду-бәлду...», «Қазақ тілі туралы элегия» атты жырларында ана тілінің бүгінгі халі шындықпен жырланған. Ақын сәби үнінен, бала бақша мен мектептен, биік мінбелер мен кеңселердегі қазақ тілінің тағдырына қынжылады.
Президент қазақша сөйлеп тұр... тағы да
Парламент орысша ойлап тұр ішінен.. [2, 88].
Көшедегі көрініс те мәз емес, қазақтар орысша сөйлейді шүлдіреп, жылағым келеді, күлгім де келеді деп жырлаған ақын қазақ тілінің болашағына алаңдай отырып, армандайды. Ұлт үшін ең өзекті мәселенің бірі - дін. Алмас Исаділ «Шоқынған бала» атты жырында қазіргі қоғамдағы өзекті мәселенің бірі - өзге дінге өту мәселесі жайында толғанады. Әке тәрбиесі мен ана тәлімін алған жастың өзге діннің жетегінде кетіп, шоқынуы ұлттың ұйысуына төнген қатер.
Түс елемей аят, Құран, ғазалды,
Кәпірлермен қоса айтысып жаңа әнді,
Мұхаммедтің кім екенін ұмытып,
«Иегова куәгері » саналды.
Өз тіліне,
Өз дініне қас ұлға,
Өлгеннен соң тыныштық жоқ ақында.
Қазақ болып туғаннан соң, күні ертең
Ай тұрмай ма, қабірінің басында.
Мұғалім-тұжырым- Ақын М. Шаханов әр адамда анасынан басқа төрт ана болуы керек, ол –туған жер, туған тіл, туған дәстүр, туған тарих – тәуелсіз ұлттың төрт тірегін атады. Барлап қарасақ, тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы ана тілі, ел тағдыры, жер тағдыры ең көп жырланған тақырыптар деп айтуға болады. Бұл тақырып бүгінде «Мәңгілік ел» идеясымен ұштасып жатыр.
|
ІІІ Қолдану
Несіпбек Айтовтың «Бәйтерек» поэмасын талдау
Кубизм. Кубикті иіреді, қай жағы түссе, сол жағының сұрағына жауап береді.
Суреттеңіз. Елбасы бейнесі
Зерттеңіз. Бәйтеректі тақырып етіп алудағы ақынның мақсаты. Қазақ халқының өткен өмірі поэмада қалай көрініс тапқан?
Байланыстыр. Поэмадағы қазақ халқының өткен тарихы мен бүгінгі заманын салыстыр.
Қолданыңыз. а) Кейіпкер іс-әрекетіне байланысты қандай нақыл сөз, мақал-мәтел айтар едіңіз? ә) Шығармадағы сөз кестелерін, ой айшықтарын тап. Қыл қобыздай, алмастай жарқылдаған, пайғамбардай, ошақтың үш бұтындай, сиырдың бүйрегіндей, ұршықтай, көкжалдай-теңеу, Алатаудың мұзбалағы, Сарыарқа сайын дала-жер кіндігі, Нұрсұлтан-арқа тірек, алтын діңгек, халқы-бала, самсаған қара орманым-байтақ елім-метафора, қызыл тіл, ақ қағаз алтын қалам, ақ сарай, қара қылды, көк дауылы, көк семсер, сайын дала, қара орманым-эпитет).
Талқылаңыз. Азаттық, тәуелсіздік жайында
Салыстырыңыз. Н.Айтұлының «Бәйтерек» поэмасы мен Маралтай Ыбыраевтың «Көшбасшы» поэмасындағы ортақ идеяны салыстыр.
|
