Сабақ: Қазақ тілі- қазақ халқының әдеби тілі және мемлекеттік тіл Мектеп: күні

Маң, қас, орта, үст, аст, іш, шет, қыр.

Жазғытұрым қалмайды қыстың сызы,

Масатыдай құлпырар жердің жүзі.

Жан-жануар, адамзат аңталас,

Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Жаздың көркі енеді жыл құсымен,

Жайраңдасып жас күлер құрбысымен,

Көрден жаңа тұрғандай кемпір мен шал,

Жалбаңдасар өзінің тұрғысымен.

(Абай)
Сабақты қорытындылау.

• 
  Септік жалағулардың ерекшеліктері неде?
  
• 
  Зат есімнің сөйлемдегі қызметі септік жалғаумен тікелей байланыстылығын қалай дәлелдейміз?
  
• 
  Көмекші есімдердің мағыналық қызметі жағынан қандай ерекшеліктері бар?
  

1. 
   45-жаттығу. Төмендегі сөздерге барыс септігінің жалғауын жалғап көшіріңдер, ол жалғаудың неліктен түрліше болғанын түсіндіру. 47-жаттығу. Ережені оқу.
   

1. 
   45-жаттығу. Төмендегі сөздерге барыс септігінің жалғауын жалғап көшіріңдер, ол жалғаудың неліктен түрліше болғанын түсіндіру. 47-жаттығу.
   

1. 
   Кімге кім ие? Неге не ие? Қайсысы қай жалғауда тұр?
   
2. 
   Нысананы (обьектіні) және мезгілді білдіретін барыс жалғаулы сөздері бар екі сөйлем ойлап айтыңдар.
   
3. 
   Салыстыру мәнін білдіретін қай септіктегі сөз?
   
4. 
   Істің бірлестігін және себебін білдіретін сөздері бар екі сөйлем тауып айтыңдар. Олар қай септіктегі сөздер болуы керек?
   
5. 
   Жуан, жіңішке буындарға бірдей жалғана беретін және бір ғана дыбыстан тұратын жалғау қай септіктікі?
   

2. 
   Жаңа сабақ.
   

• 
  Тапсырма. Төмендегі зат есімдердің қайсысы жіктеліп, қайсысы жіктелмейді? Жіктелетіндерін үш жақта жекеше, көпше түрде жіктеңдер.
  

Заңгер, құжат, заң, зейнетақы, зейнеткер, ғарыш, ғарышкер, үйрек, бүркіт, бүркіші, қой, жылқышы, ар, тілек, тілекші, Арман, Қанат, Сәуле.

• 
  Лексикалық мағынасы тек адамды білдіретін зат есімдер ғана жіктеліп келіп, жіктеу есімдіктерімен қатынасқа түседі. Адам аттары мен мамандық кәсібіне қатысты зат есімдерді үш жақта бірдей жекеше, көпше түрде жіктеп айтуға болады.
  
• 
  Кейде көркем әдебиетте нәрселер мен құбылыстардың, жан-жануарлардың аттары адамның әр алуан қасиеттерін бейнелеу үшін ауыспалы мәнде жұмсалады.
  

Шамдансам, жығар асаумын,

Шамырқансам, сынар болатпын. (Махамбет)

3. 
   Мәтінмен жұмыс.
   

Төмендегі өлеңдерден жіктеліп тұрған зат есімдерді тауып, жіктелу себебін түсіндіріңдер.

2. 
   Мәтінді оқып, қарамен жазылған сөздерге түсінік беру.
   
3. 
   Олар қай сөз табы және қай формада тұрғанын талдау.
   
4. 
   Қазақ халқы қолданған ыдыс-аяқтар неден және қалай жасалғанын мәтінге сүйене отырып әңгімелеу.
   

Жөргегімде таныстым мұң тіліммен.

Жылағанда жүрегім күн тұтылып,

Қуанғанда күлкімнен күн тірілген.

Қайта тудым, өмірге қайта келдім.

Мен мың да бір тірілдім мәңгі өлмеске,

Айта бергім келеді, айта бергім! (Ж.Молдағалиев)

• 
  Зат есімнің жіктелуінде қандай ерекшелік бар?
  

1. 
   Көптік жалғауы жалғанбайтын сөздер бола ма?
   
2. 
   Тәуелдік жалғауы қандай сөзден соң түсіп қалып айтылады?
   
3. 
   Септік жалғауларын бір-бірінен қалай ажыратуға болады?
   

1. 
   50-жаттығу.
   
2. 
   Жіктік жалғауы жалғанған зат есімдерді қатыстыра отырып, «Сүйінші» атты мәтін құрастыру. Оған синтаксистік талдау жаса.
   
3. 
   Ережені оқу.
   

1. 
   Зат есімнің жіктелуі, оның жасалу жолдарын сұрау
   
2. 
   49-50 жаттығуларды талабына сай тексеру
   

Балалар, бүгін біз сендермен зат есім тақырыбын ары қарай жалғастырамыз. Бүгінгі біздің тақырыбымыз – зат есімнің сөйлемдегі қызметі. Бүгінгі біздің мақсатымыз – зат есімнің сөйлемдегі қызметін түсіну, осыған байланысты жаттығу жұмыстарын орындау.

Бүгінгі тақырыбымыз да зат есімге байланысты болғандықтан, зат есімнен өткенді еске түсірейік. Зат есім бойынша білгендерін топтастыру

Жалпы зат есімнің сөйлемдегі қызметі дегенді кім қалай түсінеді екен өз ойымызды ортаға салайық.

Зат есімнің сөйлемдегі қызметі ,оның қай септік жалғауында жұмсалуына байланысты болғандықтан септікті еске түсірейік. Қазақ тілінде қанша септік бар, сұрақтарымен кім айтып шағады.Әр қатардан бір-бір оқушы шығып бір сөздғ септейді.

Сонымен, зат есімнің сөйлемдегі қызметі септік жалғауларына байланысты жұмсалады.

Зат есім сөйлемде атау септігінде тұрып бастауыш болады. Кейде кім? Не? сұрақтары тәуелденіп қойыла береді (Кімім? Неңіз?)

Мысалы: Жел күшейе түсті. Ер елімен көрікті, жер кенімен көрікті.

Зат есімдер жіктеліп келіп немесе атау септігінде тұрып баяндауыш болады.

Зат есім ілік септігінде немесе түбір тұлғада тұрып анықтауыш болады.

Зат есім табыс септігінде және барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерде тұрып толықтауыш қызметін атқарады.

Зат есім барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерде тұрып немесе түбір тұлғада мезгілдік, мекен-бағыттық, себеп-мақсаттық мәндегі шылаулармен тіркесіп келіп, пысықтауыш болады.Мысалы: Біз мектепке қарай жүгірдік. Көлеңкеде атам отыр.

Балалар, оқулығымыздың 28-бетіндегі «Қосымша түсінік» дегенге қысқаша шолу жасайық. Оқушыларға оқытқызу.

ІV. Оқулықпен жұмыс

51-жаттығу. Зат есімнің қай септікте және қай сөйлем мүшесі екенін айтыңдар.

Парашютпен (немен?) – көмектес септігінде, толықтауыш қызметін атқарып тұр.

Ұшақтан (неден?) – шығыс септігінде, толықтауыш.

Мұнарадан (қайдан) – шығыс септігінде, пысықтауыш.

Парашют (не?) – атау септігінде, бастауыш.

Ұшаққа (қайда?) – барыс септігінде, пысықтауыш.

Ұшақ (не?) – атау септігінде. Бастауыш.

Жерден (қайдан?) - шығыс септігінде, пысықтауыш.

Ұшақтың (ненің?) – ілік септігінде, анықтауыш.

Үшқыш (кім?) – атау септігінде, бастауыш.

Қолын (несін?) – табыс септігінде, толықтауыш.

Селоның (ненің?) – ілік септігінде, анықтауыш.

І қатар – азамат, ІІ қатар – инженер, ІІІ қатар – оқушы

Балалар, тақтадағы жаз, қыс, күз мезгілдерінің суреті бойынша І қатар жаз мезгіліне, ІІ қатар күз мезгіліне, ІІІ қатар қыс мезгіліне шағын мәтін құраңдар. Сөйлемдегі зат есімдерді тауып, сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын жазыңыздар.

Зат есімнен өткенді қорыту, оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру үшін әр балаға үлестірмелі парақшамен жұмыс беріледі.

1. 
   Зат есімнің сөйлемдегі қызметін оқу
   
2. 
   28-беттегі «Қосымша түсініктің» анықтамаларын жаттау
   
3. 
   55-57 жаттығулар
   

1. 
   55-жаттығу. Өлең жолдарындағы зат есімдер қандай мүшенің қызметін атқарып тұрғаныдығын анықтау. Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойып, көшіріп жазу.
   
2. 
   57-жаттығу. Берілген сөз тіркестеріне бірнеше қосымша қатар жалғанған сөздерді бөліп алып, ретін біліп алу.
   

• 
  Негізгі сөз бен көмекші сөздің айырмашылығы қандай?
  
• 
  Көмекші сөздер сөйлемде не себепті сөйлем мүшесі бола аламйды?
  
• 
  Көмекші сөздер сөйлемде қалай қолданылады?
  

1.Сөйлемдерді оқып, негізгі сөздер мен көмекші есімдерді анықтаңдар. Негізгі сөздер қай сөз табы екенін талдаңдар.

-Мама, мына түріңде көзің мен мұрныңнан басқаның бәрі бөтен, бәрі бөтен.....Әжем түгіл мен әрең таныдым........Мама, сен қараңғы түндерде орман ішінде жүргенде неғып қорықпайсың?...... Түнде жиналысқа баратын болсаң, мені ерте жүретінің есіңде ме, мама! Қорықпайды деп әжемді айт....Ол түн ішінде қараңғы моншаға да жалғыз кіріп шыға алады,-деп, Лида ақырын ғана жымиып, шешесі алдында тұрғандай қолын соза беріп еді, әлсіз қолы сылқ етіп түсіп кетті. Өз шешесі әлдеқайда, алыс ормандарда жортуылда жүрсе, әжесі есіктен қарап жылап тұр еді.

- Иә, балапаным, шешеңді сағынатын уақытың да болды, құлыным,-деп наталья немересінің ыстық басына қолын салғанда, кемпір жүрегінде қызғаныш қытығы да бар еді.
ІІ деңгей тапсырмасы. Төмендегі өлең шумағынан жай септеулерді тап, морфологиялық талдау жаса.

Ақ көгершін, көгершін,

Қол қанат құс сен едің.

Бар кезіп қайт ел үшін,

Кең дүниенің көлемін.

Әділеттің құсы деп,

Көз алмастан жолыңнан,

Бақыт болып қоншы деп,

Ұшырамын қолымнан.

ІІІ деңгей тапсырмасы.

Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жазыңдар. Бұл шумақ қай өлеңнен алынған, авторы кім?

Бөкеннен ... аңды мен көрмедім,

Басқаға жануарды теңгермедім.

Көздері .......қара ақы бөкенді

Адамның баласынан кем көрмедім.

Зат есімнің септелуіне «Сыбаға» атты тақырыпта мәтін құрастыр.

А) Қызылкүрең В) Жиырма сегіз С) Отырып қалды Д) Қызметкер Е) Ілгері

А) Әке – шеше В) Аспан әлемі С) Еңбекші халық Д) Қарағанды Е) Ата-ана

А) Бастауыш В) баяндауыш С) толықтауыш Д) пысықтауыш Е) анықтауыш

А) Тұрған В) оқу С) күшті Д) қиял Е) ата-ана

А) Нұра өзені В) Қазақстан Республикасы С) Ердің сыншысы – елі

Д) Тарбағатай өңірі Е) Ертіс маңы

6. Жіктік жалғауы дұрыс жалғанған зат есімді табыңыз.

А) Аспанбыз В) керегесіздер С) шәкіртпіз Д) оқулықтарымыз Е) тіліміз

А) Дала гүлін терді В) Еріншектің ертеңі бітпес С) Қарағым, кітабыңыз сөреде тұр

Д) Гүл үйдің көркі Е) Перизат өлең айтты

8. Зат есімнің баяндауыш қызметіндегі сөзін табыңыз.

А) Асығыс кетіп қалды В) Ақылды бала – арлы бала

С) Ақылды басшы болса, адаспассың Д) Бес жержегі бес – жиырма бес

Е) Жаз келді

Мен кеше күрегімді жоғалтып алдым.

А) сын есім В) зат есім С) үстеу Д) есімдік Е) еліктеу

10. Етістік сөзден жасалған туынды зат есімді табыңыз.

А) Қаламсыз В) басшы С) тарақ Д) еңбекші Е) жерлес

1. 
   Мәтінді оқып, әңгімелеу.
   
2. 
   Зат есімдерді табу, жасалу жолдарын түсіндіру.
   
3. 
   «Кішіпейілділік» тақырыбына ойтолғау.
   

Оқушыларды түгендеу, жазба жұмысына дайындық, оның ерекшелігімен, мақсатымен, шартымен таныстыру.

Нөсер құйып берд. Жол лайсаң. Алтай күзінің басталысы қатты. Тау басы аппақ, қар жауып қалған. Күн нөсері үнсіз, күркіремей жауады. Терек басында қарғалар қарқылдап жүр. Жылдың қай мезгілінде де мынау атамекенінен ешқайда ұзап кетпей, туған жердің үстіне қалбақтап жүрудің өзі де ғанибет-ау. Шағиман шалдың баран торысы-бұл. Шағиман Махмұттың кітап толы қоржынын қанжығаға бөктеріп тұрып:

• 
  Шырағым, бұл әрі- бері ұшыртып барып, болдырып қалатын ұшқыр ат емес. Бүлкек желіспен-ақ жер танабын қуыратын шаруаның торысы. Мә, қамшы. Ал жолың болсын, балам! Артыңнан ай, алдыңнан Күн туғай!
  
• 
  Қош болыңыз,махмұт аға! –Бұл шәкірт бала Көксеген еді.
  
• 
  Қош , аяулы аға!- Бұл Нұрмаш еді.
  

Сүйікті ақындарың туралы шағын шығарма жазып келу.

1. 
   Сүйікті ақындарың туралы шағын шығарма жазып келу.
   

ІҮ. «Сөзтізбек» ойыны.

Айтыста ақиық атану- ақындардың арманы.

Зат есімдерді түрлендіре отырып «Қазақ жері» тақырыбына мәтін құраңдар.

Туған өлке. Таулы жер. Хош иісті гүлдер. Өзен. Жазғы демалыс. Күзгі жиын-терін. Жасыл. Жапырақ. Ағаш. Қазақстан. Республика. Кең. Халық. Суретші. Өмір. Сурет. Дала. Малды ауыл. Ыстық. Ел. Тіршілік. Отан.

63-жаттығу. Мәтінді дауыстап оқып, құрамындағы сын есімдерге жасылу жолы мен мағыналық ерекшелігіне талдау жасау.

ҮІІ. Сабақты қорыту.

«Сұрақтарға мақалмен жауап бер» ойыны.

Сиырдың сүті қай жерінде? (Сиырдың сүті тілінде)

Қарғыстың ең жаманы не?

Қандай бала сүйкімді?

Тастың жеңілі бола ма?

Қандай кілт аспанда болады?

Неден не жаман?

Тауық түс көре ме?

Қар жана ма?

Кімге жан жуымайды?

Ауыз бен қолды қандай жерде тыю керек?

Неменеге өкпелеп жүргенде не шықты?

Өтірікші кімді алдайды?
ҮІІІ.Үйге тапсырма.

Тәуелсіздік, тіл туралы шағын шығарма жазып келу.

Заттың сапалық сыны ір кез бір дәрежеде бола бермейді. Сын есімнің түрленуі оның шырай формасына енуі. Яғни сапалық сын есімдерден белгілі қосымшалар арқылы шырай түрі жасалады.

Мысалы:

Сары деген түстің сарғыш, сарырақ, сарылау, тым сары, сап-сары сияқты бір-біріне жақын түстері бар.

Үлкен- үлкенірек, үлкендеу, үп-үлкен, өте үлкен, тым үлкен.
Сын есім


Салыстырмалы шырай Күшейтпелі шырай

Шырайдың жасалуы:

1. 
   Сапалық сын есімнен жасалады.
   
2. 
   Сапалық сын есімдерге белігі бір қосымшалар жалғану арқылы және күшейткіш буын үстелуі н/е күшейткіш үстеулер тіркесу арқылы жасалады.
   

Мысалы: Жақсы-жақсырақ, терең-тереңірек, ащы- ащылау.

1. 
   –рақ,-рек,- ырақ,- ірек;
   
2. 
   –лау,-леу,- дау,-деу,- тау,-теу;
   

Жекелеген сапалық сын есімдерге жалғанып, салыстырмалы шырай жасайтын жұрнақтар:

1. 
   –ғыл,-қыл,- ғылт,-қылт,-ғылтым,-қылтым.
   

2. 
   - шыл,-шіл,-шылтым,- шілтім.
   

3. 
   –ғыш,- ілдір. Мысалы: сарғыш, көгілдір т.б.
   
4. 
   –аң,-қай,- ша,-ше. Мысалы: қуаң, бозаң, қоңырқай, ұзынша, көкшк, сұрша т.б.
   

1. 
   Мәтінді дауыстап оқып шығыңдар.
   
2. 
   Балалардың портретін жасауға қатысып тұрған сапалық сын есімдерді салыстырмалы шырайға айналдырып көшіріп жазыңдар.
   

1. 
   70-жаттығу. Салыстырмалы шырайды көбірек пайдаланып, бірге оқитын жолдастарыңның салыстырмалы портретін жазып келу.
   
2. 
   Ережені оқу.
   

І Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру. Үйге берілген жаттығудың орындалу барысын тексеру.

Сұрақтар қою арқылы өткен сабақты еске түсіру.

• 
  Сын есемнің түрленуі дегеніміз не?
  
• 
  Салыстырмалы шырай дегеніміз не? Мысал келтір.
  

Біркелкі сындардың бірінің екіншісінен өте артық не өте кем екендігін көрсететін шырай түрі күшейтпелі шырай деп аталады.

Күшейтпелі шырайдың жасалуы

Сапалық сын есімдердің алдына күшейткіш буындардың үстелуі арқылы	Сапалық негізгі сын есімдерге өте, тым, аса, ең, тіпті, нағыз, нақ, шымқай, орасан, ыңғай, кілең сияқты күшейткіш үстеулердің тіркесі арқылы жасалады.
Биік-біп-биік Ұзын-ұп-ұзын Үлкен - үп- үлкен Жақын-жап-жақын Тамаша - тап-тамаша Жақсы - жап-жақсы Кіші -кіп-кішкентай	Тым үлкен Өте тамаша Аса жақсы Тым кіші Нағыз жүйрік, шымқай қызыл, оразан зор Аса терең Өте күшті

Күшейткіш буындар (сын есімнің алғашқы буыны п дыбысына бітеді: біп-биік, жап-жақсы) негізгі сын есемдеррмен дефис (-) арқылы жазылады.

Тек ақ,көк сөздері күшейткіш буын үстелгенде аппақ (ап-ақ емес), көкпеңбек (көп-көк емес) болып бірге жазылады.

ІҮ. Оқулықпен жұмыс.

Тапсырма: Сын есімдерден күшейтпелі шырай жасап, сөйлем құраңдар.

Біп-биік, жап-жақсы, қап-қатты, теп-терең, жап-жарық, сап-сары, көкпеңбек, қып-қызыл.

Ап - (6 сөз)

Жап - (10 сөз)
72-жаттығу (ауызша)

Тапсырма: Сөйлемдерді оқып, құрамындағы күшейтпелі шырайды көрсетіңдер. Жасалу жолдарын түсіндіріңдер.

Түп- түзу қайыңдар. Кеп-кең көшелер. Біп-биік үйлер. Өте ұзын көше. Тым ыстық күн. Тұп-тұщы су. Мөп-мөлдір бұлақ. Өте таза жер.

• 
  Күшейтпелі шырай дегеніміз не?
  
• 
  Күшейтпелі шырай қалай жасалады? Мысалмен дәлелде.
  

1. 
   75 жаттығу.
   

2. 
   76-жаттығу.
   

Ой қозғау сұрақтары арқылы жаңа тақырып ашылып, мақсат қойылады.

• 
  Сын есім дегеніміз не?
  
• 
  Сын есім қалай түрленеді. Мысал келтір.
  
• 
  Шырай дегеніміз не?
  
• 
  Салыстырмалы шырай дегеніміз не? Мысал келтір.
  
• 
  Күшейтпелі шырай дегеніміз не? Мысал келтір.
  

Сабақтың тақырыбы мен мақсаты хабарланып түсіндіріледі.

Қандай айдың?- толық-сапалық сын есім, анықтауыш қызметін атқарып тұр.

Айнала қандай?- тып-тыныш- күрделі сын есім, күшейтпелі шырай, баяндауыштың қызметін атқарып тұр.

Қай(қандай) айнала?- түнгі-қатыстық сын есім, анықтауыш қызметін атқарып тұр.

1. 
   Мақалдарды оқып, зат есімнің қазметін атқарып тұрған сын есімдерге назар аударыңдар.
   
2. 
   Қай септікте тұрғанын, қандай сөйлем мүшесі екнін айтыңдар.
   

(Әдепсіз бала-сорлы бала)

2.Батыл жігіт жол бастар,

...... ........... ............

3.Көз қорқақ, ................

4. Өнерсіз қыздан без,

..... ........ .............

83-жаттығу.

Туынды сын есімдердің жұрнағын дефис (-) арқылы бөліп жазып, олардың қай сөз табынан жасалғанын түсіндіріңдер. Сын есімдермен сөйлем құраңдар.

• 
  Сын есім сөйлемде қандай қызметтер атқарады?
  
• 
  Сын есімнің негізгі қызметі не себепті анықтауыш делінген?
  

2. Сын есімді қатыстыра отырып, жыл мезгілдеріне шағын шығарма жаз.

3. Ережені оқу.

Сабақтың тақырыбы: Cын есімнің сөйлемдегі қызметі

Сабақтың мақсаты: сын есімнің түрленуінен алған білімдерін кеңейтіп,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдауға баулу. Өтілген материалды тиянақты меңгеруге,жүйелі ойлау,ойын әсерлі жеткізуге,шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;сатылай кешенді талдау арқылы сын есімнің түрленуінен алған теориялық білімдерін іс жүзіне асыру,грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге төселдіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: қайталау,сұрақ-жауап

Сабақтың көрнекілігі: схема-таблицалар,қима қағаздар

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы.

а)Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

3. 
   Қосарлану,қайталану арқылы жасалған сын есімдер қалай жазылады?
   
4. 
   Бірнеше сөздің тіркесуі арқылы жасалған сын есімдер қалай жазылады?
   

1. Сын есім әдетте сөйлемде анықтауыштың қызметін атқарады.

2. Сын есім жіктік тұлғада тұрып сөйлемнің баяндауышы да болады.

3. Сын есім сөйлемде етістіктің алдында тұрып қимыл, іс-әрекеттің сынын білдіріп қалай? деген сұраққа жауып беріп пысықтауыш та болады.

4. Сын есім әдетте көптелмейді,септелмейді, тәуелденбейді. Сын есім атау септікте тұрып,заттанып ,бастауыш та болады.

5. Сын есім табыс,барыс,жатыс, шығыс,көмектес септіктерінде келіп,заттанып ,толықтауыш та болады.

Әдепті арын сақтар

Жаманның тілі ащы

Көк мияның гүлі ащы

Үлкенді сен сыйласаң

Кіші сені сыйлайды.

1.Сын есімдер сөйлемде қандай сөйлем мүшесін атқарады?

2. Қандай жағдайда баяндауыштың қызметін атқарады?
Білімді бағалау :Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 82-жаттығу.
Сабақтың тақырыбы: Пысықтауға арналған жаттығулар.

Сабақта меңгерілетін оқу, дағдылық мақсаттары: Оқушылар сын есім туралы білімдерін деңгейлік тапсырмаларды орындату арқылы тереңдетеді. Алған білімдерін талдауға, жинақтай білуге машықтанады, сөздік қорларын молайтады, ой-өрісін дамытады.
Сабақтың көрнекілігі: кестелер, үлестірмелі парақшалар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды сабақ процесіне дайындау.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. 87-жаттығу. 2. Сын есімді қатыстыра отырып, жыл мезгілдеріне шағын шығарма жаз.

Мәтінді оқып, «Атамекен» деген ұғымды қалай түсінетініңді әңгімелеп бер. Атамекен

Түн. Мен далада сәкі үстінде жатырмын. Аспанда жаұлдыздар жымыңдайды. Жұлдыздар арасында ай. Дала сүттей жарық. Тау жақтан салқын леп соғады. Жым-жырт тыныштық. Мен ояу жатырмын. Ұйқым келер емес. Қандай сүйкімді көрініс. Табиғат бір мезгіл тыныс алғандай. Тілмен айтып жеткізудің өзі қиын. Тіпті суретшілер де дәл оысндай көріністі көз алдыңа келтіре алмас. Тек табиғаттың ғана қолынан келетіндей.

Ауылыңнан алыс жаққа шықсаң, қайтып келуге асығасың. Келсең, таныс көшелер, үйлер, адамдар- бәрі көзіңе оттай басылады. Тіпті басқа жердің балаларымен қосыла қалсаң, арасына аздап өтірік қосып аулыңды мақтап жібересің. Осының соншалықты қымбат, сүйкімді болуының сыры неде? Өйткені бұл сенің туған жерің, балалық бал өмірің өткен жер. Сондықтан бұл саған соншалықты ыстық, соншалықты қымбат, соншалықты сүйкімді.

Осылайша ойлап жатып, ұйықтап кетіппін.

Сабақты қорытындылау.

Блиц – турнир

Қай қатар бір минутта қанша сұраққа жауап бере алатынын тексеру.

ІІІ қатар

1. 
   сыйлық (зат есім)
   
2. 
   еріді (етістік)
   
3. 
   үтікте (етістік)
   
4. 
   күйші (зат есім)
   
5. 
   көк (сын есім)
   
6. 
   қараңғы (сын есім)
   
7. 
   қызылша (зат есім)
   
8. 
   суытты (етістік)
   
9. 
   бұлттанды (етістік)
   
10. 
    бұлбұл (зат есім)
    
11. 
    аппақ (сын есім)
    
12. 
    ақылды (сын есім)
    
13. 
    әдеттен (етістік)
    
14. 
    білгіш (сын есім)
    
15. 
    жұлдыз (зат есім)
    
16. 
    талапты (сын есім)
    
17. 
    мұздай (сын есім)
    
18. 
    жылынды (етістік)
    
19. 
    шыдамсыз (сын есім)
    
20. 
    зәулім (сын есім)
    

Үйге тапсырма.

Осы мәтіннің желісімен өзің туып-өскен ортаң жөнінде әңгімелеп, суреттеп шағын мақала жаз.

Бағалау.
Сабақтың тақырыбы: Сан есімнің түрленуі

Сабақта меңгерілетін оқу, дағдылық мақсаттары: Сан есімнің түрленуін меңгередіу, әр түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау, логикалық ойлауын дамытады.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, түгендеу, зейіндерін сабаққа аудару.

Үй тапсырмасын сұрау. Үйге берілген жаттығудың орындалысын тексеру.

Ой қозғау

• 
  Сан есім дегеніміз не?
  

ІІ.Жаңа сабақ

Сабақтың тақырыбы мен мақсаты анықталады.