Сабақ жоспары №25 Мамандық : 0513000

• 
  білім алушылар сабақ барысында Ілияс Жансүгіров шығармаларының өзіндік ерекшелігімен танысады, ой-пікірлерін кеңейтеді;
  
• 
  білім алушылар сабақ барысында тарихи хикая жазылу мазмұнымен, поэманың шығу тарихымен танысады, ұғынады;
  
• 
  сабақ барысында ауызша сұрақтар қою арқылы өткен тақырыптарды естерінде сақтай біледі;
  
• 
  білім алушылар сабақ барысында өлең құрылысына талдау жасап үйренеді;
  
• 
  білім алушылар поэманың идеясын тауып, мазмұнын аша алады.
  

1. Білім алушылармен сәлемдесу, түгендеу, оқу құралдарын тексеру

3. Білім алушыларды топқа бөлу.

Білім алушыларға мынадай сөздер беріледі: Роман, әңгімелер, поэзия.

Әдісі: сұрақ-жауап, «Жылдар сөйлейді»

1894 ж, 1905-1911жж, 1916ж, 1920ж, 1925 ж, 1928ж, 1934ж, 1936ж, 1938ж

1. 
   1984 ж Талдықорған облысы, Ақсу аулында дүниеге келген
   
2. 
   1905-1911 жылдары алғашқыда әкесінен хат танып, содан соң молдадан оқып, Қарағаштағы татар үлгісіндегі мектепте дәріс алады.
   
3. 
   1916 ж «Әншіге» өлеңін жазады.
   
4. 
   1920 ж Алматыға келіп, үш айлық мұғалімдік курсын бітіреді.
   
5. 
   1925 ж Мәскеудегі журналистика институтына түседі.
   
6. 
   1928 ж Елге келіп «Еңбекші қазақ» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінде қызмет атқарады. «Сағанақ» деген тұңғыш кітабы жарық көреді.
   
7. 
   1934-1936 жылдары Қазақстанда көркем әдебиет баспасында поэзия бөлімін басқарады.
   
8. 
   1938 ж Зұлмат қолына ілігіп, ату жазасына кесіледі.
   

домбырашы

журналист

драматург

жазушы әнші

ІІІ. Өткен материалдар бойынша білімдерін тексеру.

Балалар, Ілияс Жансүгіровтің қандай шығармаларын білеміз?

«Бұлбұлға», «Жолдастар», «Ала бие», «Күй», «Күйші», «Әншіге», «Исатай-Махамбет», «Құлагер» т.б

-Иә, дұрыс айтасындар. Ілияс Жансүгіров әдебиет тарихында бірнеше туындыларды жазып қалдырды. Соның ішінде атап айтар болсақ, «Күй», «Күйші», «Құлагер» сияқты классикалық поэмалар жазып, ақындық шыңына көтерілді. Қаламын ұштап, өнерін шыңдаған Ілияс «Құлагер» поэмасын атақты Ақан сері әншіге арнаған екен. Қазақтың әнші-ақындарының ішінде өмірімен де, өнерімен де ерекше тұлға Ақан Қорамсаұлы-халық мәдениетінің көрнекті өкілі. Ақан серінің шын аты –Ақжігіт. Ата-анасы Ақан деп еркелетсе, елі сері деп ат берген өнерпаздардың тұлғасы әркез биік. Сегіз қырлы, бір сырлы, әнші, күйші, сазгер Ақан өмірін көптеген ақын- жазушылар шығармаларына арқау еткен. Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасындағы Ақан бейнесі.

1. Шығармашылық ізденіс: (10 мин) Әр топ өзіне тақырып таңдайды.

1.топ Ақан-тарихи бейне.

«Туғаны Арқадағы Арғын елі, Өскені Көкшетаудың шалғын жері» деп ақын жырлағандай аты аңызға айналған Көкшетау өңірінің Қоскөл деген жерінде 1843 - 1913 жылдар арасында өмір сүрген тарихи тұлға. Зілқараның баласы Әлібек батырдан бір жылда алпыс түлкі алған қараторғай деген бүркітті, Сайрат төреден бір жылда тоғыз қасқыр алған Базарала деген тазыны алады. Осы кезде Ақанның қолына Көбей - қарауыл Шөкетай жылқысынан шыққан, алты алашқа аты шыққан Құлагер түседі. Құлагер арқаның талай астарында аузымен құс тістеген талай жүйріктерден озып жүреді. Ақан мен Құлагер аты елге жайылады. Ақан 1876 жылы Керей руының паң Нұрмағанбет атанған үлкен байы Ереймен деген жерде әкесі Сағынайға ас беретін болып, сол асқа Ақан Құлагерді бәйгеге қоспақ боп алып барады. Бәйгеге қосылған жүйріктерден дара шығып жұлдыздай ағып келе жатқан Құлагерді бұрыннан Ақанмен өштесіп жүрген Батыраш деген бай соққыға жығып өлтіреді. Қанатынан айрылған Ақан зары, Ақан қайғысы «Құлагер әнін туғызды. Өркөкірек, тарпаң байларға қарсы қарапайым халықтың қайраты жетпейтін заман шындығын, күштілер өктемдік жүргізген заманның мұңды сазын шерткен тарихи жыр дүниеге келеді.

2 топ Ақан-композитор

Аққудың әсем үніндей жаныңды жадыратар, жүрегіңді елжіретер, құлақ құрышыңды қандырар майда көмей әннің ырғағына елтіген халық Ақан жанынан кетер емес. Әншіге деген халықтың ықылас - пейілі Ақан дұшпандарының іштерін күйдіреді, ән сазына өздері де елжіреп ынтыға түседі. Оның әндері беріктік пен адалдықты, махаббат еркіндігі мен сұлулықты жырлайды. Ол – адамның түсі де, ісі де, жаны да сұлу болуын тілейді. Ақан – нәзік жан, асқан өнер иесі. Бірнеше әннің авторы. «Балқадиша», «Сырымбет», «Үш тоты» т. б. әндері – халық арасында ұмытылмас, мәңгілік мұра. Ақан әнімен мәңгі жасайды. «Құлагер» поэмасында ақынның негізгі айтпақ ойы - өнердің өшпейтіні, өнерліге өлім жоқ деген тұжырым. Ақан мерт болған пырағы Құлагерге арнап әлемде кездеспейтін ән шығарған, өзіне өзі мәңгі тозбас ескерткіш соққан.

3 Топ Ақан – айтыс шебері.

Құлагер өлімі Ақан үшін қайғыға айналды. Ақан Құлагер өлімінен кейін мылқау ұлы Ыбанмен Қоскөлде елден жырақ өмір сүреді. Құлагерді жоқтап, «Құлагер» әні дүниеге келеді. Әнде ақынның ішкі жан сыры, күйзелісі, психологиялық толғанысы терең суреттеледі. Құлагерге қатысты тұстың бәрін тізіп жырлайды.

Құлагер құлыныңнан керім едің,

Нағашым сұрағанда беріп едім.

Шынымен өлгенің бе, Құлагерім,

Салбырап сапты аяқтай төменгі ернің...

Ақын өлеңінде ішкі күйініш, Құлагерді қимау, өткенді сағыну, Құлагерсіз өмір сүруге көндігу де бар.

«Құлагер» кинофильмінен үзінді көрсету. (2 мин)

«Құлагер» -Абайдан кейінгі ат сынын суреттеген өлең, Ол ат пен өнер жүйрігін әшкерелейтін, ішкі жан күйзелісті көрсететін өлең.

2. Өлеңді мәнерлеп оқыту.(10 мин)

3. Буын, бунақ, ұйқасқа талдау (дәптермен жұмыс) ( 20 мин)

І -топ

Ғазірет Ғали дүлдүлі тұлпар керім, а

Дүниеде оған жетер ат бар ма еді, б

Өлді ғой мен қайтейін, Құлагерім... а

ІІ-топ

Ақанның қыран құсы-Қараторғайы, жүйрік тазысы-Базаралы, ел азында аңыз болған сәйгүлігі-Құлагер болды. Ақан Құлагердің маң-маң басқан жүрісіне көңілі толып, «Маңмаңгер» деген ән шығарады.

Қазақ көшпелі халық. Сондықтан да жылқы түлігін басқа малдан жоғары бағалаған. Дүлдүл ақын Ілияс Жансүгіров қазақ үшін жылқы, «мінсе ат, ішсе қымыз, жесе қазы...» десе, этнограф Жағда Бабалықұлы  «Қазақ тарихы – жылқы тарихы» деген екен

Демек жылқы көшпенділер үшін тек мініс көлігі ғана емес, елі мен жерін қорғау барысында аса маңызды рөл атқарған қуат көзі. Сондықтан да, жылқы малын баптап-бағу, өсіру-өрістету ісіне қазақтар қатты мән берген. Жүйрік аттарын жаратып бәйгеге қосқан, оны баптап-баулитын адамдар болған. Осындай тұлғаларды қазақтар «атбегі» деп атаған. Батыс Қазақстанда  «атсейіс» немесе «сейіс» десе, оңтүстік жақта «бапкер», Шыңжаң қазақтары «сайыскер», «дадагер» т.б. атауларды қолданылады.

Атбегі – жылқының сыртқы тұрпаты, ішкі құрылысы, мінез-құлқынан бастап, көңіл күйін – психологиясын бір қарағанда білетін, қазіргі тілмен айтсақ, интеллектуалды маман. Сондықтан қазақ қоғамында атбегілердің әлеуметтік мәртебесі де жоғары болған.

Мысалы, біз 19 ғасырда өмір сүрген Күреңбай сыншы жайлы  І.Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасы арқылы білеміз. Онда Күреңбай сыншы Ақанның Құлагерін сынайды.

- Атадан балаға мирас болған қасиетті өнерді қастерлеп жүрген азаматтар жетерлік. Атап айтсам Кенелбек Игенбаев, Ерлан Сатыбалдиев, Роллан Тлеулесов, Арман Төлеуов, Жұмаш Ізбасаров, Орынтай Әмірғалиев Нәбидолла Кикебаев, Кеңес Рақышев, Серік Үмбетов, Жұмабек Жапішев, Ертілеу Сатыбалдиев, Бақыт Байдауленов, Аманқос Дербісалин, Өнербек Жанбала, Батырхан Сабуров, Серік Бекқайыров, Тлеген Маткенов, Балабек Есімов, Дархан Қыдырбаев, Ульфат Усманов, Ардақ Әмірқұлов т.б

Расында дүлдүл ақын Ілияс ағамыз айтқандай, «жылқы – қазақтың қанаты».

9. Бағалау: Білімдеріне қарай бағалау

10. Үйге тапсырма: «Ер –қанаты ат» тақырыбында шығарма жазу.

Көпсалалы «Ұлағат Қызылорда» колледжі

Келісемін

Колледж әдіскері

..........Альмердинова У.М

«.....»..........2016ж

Бекітемін:

Директордың оқу ісі

жөніндегі орынбасары:

..............А.Б.Рахымжан

Ашық сабақ

Мамандық: 0513000 «Маркетинг»

Пәні: Қазақ тілі және әдебиеті

Тобы: М-11

Тақырыбы: І. Жансүгіров өмірі, шығармашылығы. «Құлагер» поэмасындағы Ақан бейнесі.

Пән оқытушысы: Барпаяқова Р.К

Қаралды:

«Гуманитарлық-арнайы

және жалпы» пәндер

бірлестігінде

Хаттама № «...»..... 2016ж

Бірлестік жетекшісі:

...............Барпаяқова Р.К

Дамыту (градация)- алдыңғы сөзден соңғы сөздің, алдыңғы ой-пікірден кейінгі лебіздің, әдепкі құбылыстан екінші құбылыстың екпін қуатының күшейіп, өсіп отыруы. Бұл көркемдік тәсіл құрылыс, жүйесі ұқсас бірыңғай сөйлемдердің іріктеліп шығуына, ой-пікірдің өткір, әсерлі айтылуына әрі мағыналық өрістің кеңеюіне кең еріс ашады. Абайдың «Келдік талай жерге енді» деген өлеңіндегі «Сергі, көңілім, сергі енді!», «Ұш, көңілім, кекке, кергі енді!», «Өрбі, сезім, өрбі енді!» деген шумақ аралық жолдар дамытуға құрылған. Сондай-ақ, ақынның Отыз жетінші сөзінде: «Биік мансап - биік жартас, ерінбей еңбектеп жылан да шығады, екпіндеп ұшып қыран да шығады...» немесе Бесінші сөзіндегі «Көкірек толған қайғы кісінің өзіне де билетпей, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады» деген жолдары да дамыту әдісіне жатады

Ассонанс^](французша assonance, латынша assono – үйлесім) – өлең сөзде дауысты дыбыстардың үндесе қайталануы. Ассонанс сөздің интонация-музыка мәнін, экспрессивтік-эмоционалдық бояуын күшейтіп, ерекше елеулі тұстарды дыбыстандырып, ой-сезімнің әсерлілігін арттырады

Өлеңде немесе прозада бір тектес дауысты дыбысты қайталау. Бұл әдеби тілдің өркен-кестесіне әдемі ажар, айшық қосады. Сөздің айтылу әуезін, мәнін арттырып, бояу мен әсерлілігін күшейтеді. Мысалы, жазушының «Абай» операсында шырқалатын Айдар мен Ажардың дуэтінде «Жан жарым» өздеріне байланысы «ж» дыбысы бірнеше рет қайталанады:

Бұл -аллитерацияға мысал бола алады. Ал ассонансқа мысал ретінде: "е"дыбысының қайталануын айтуға болады.

«Құлагер» өлеңін сатылай кешенді түрде өлең құрылысына талдау.

Ән тәтті Ақан салған Арқадағы:

2 «Ақан өзіне-өзі мәңгі жоғалмас ескерткіш соққан ұлы ақын,әнші, халқымның сал-серілік салтының озығын өзінің бөлек болмысымен биікке көтерген асқақ тұлға» Сәкен Жүнісов.

3 «Тәңірдің берген бағына кім таласады?Ақан-ел сүйген, елмен туысқан ақын» Мұхтар Әуезов

Мұғалімнің қортынды сөзі:

Үйге тапсырма.

Ұқсас сабақтар:

Сабақтың тақырыбы: Құлагер поэмасы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік – Ілияс шығармалары арқылы оқушыларды қазақ халқының бастан кешкен сан қилы тағдырына назар аударту; Ақан образын жан - жақты ашу; өнердің құдіреттілігіне көз жеткізу; қазақ өнерінің құдіреті мен киесін таныту.
Тәрбиелік - өнер адамына, еліне, тарихына, табиғатына, туған тіліне деген ыстық сүйіспеншілігін ояту, ұлттық дәстүрлерді құрметтеуге тәрбиелеу, ұлттық рухын ояту.
Дамытушылық – Оқушыларды ой еркіндігіне баулу; тіл байлықтарын тереңдету; мәнерлеп оқу мәдениетін жетілдіру; өз ойларын айта білуге дағдыландыру.

ПЕРЕЙТИ НА САЙТ

На правах рекламы

Сабақтың түрі: аралас, жаңа технология.
Пәнаралық байланыс: тарих, әдебиет, музыка.
Сабақтың көрнекілігі: Ілияс, Ақан суреттері, газет - журнал материалдары, тест сұрақтары, Құлагердің суреті.

Сабақтың барысы.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Ақан – композитор

2. Ақан – айтыс шебері.

4. Ақан – аңыздық кейіпкер.

5. Ақан – сері.

6. Ақан – трагедиялық кейіпкер.

Поэмада «Кір көңіл сарайының батпағы бар» деп ақын Батыраштың іші тар, ақылсыз, арам пиғылды жан екенін өте бейнелі жеткізе білген. Жұлдыздай ағып келе жатқан жүйрікті жолда тосып тұрып айбалтамен шауып өлтірткен Батыраш – нағыз қаныпезер жауыз адам. Өр көңіл, жуан кеуде Батыраш арам ойын жүзеге асыруда шімірікпейді. Батыраш – Ақандай сұңғыла өнер иесінің серілігіне, сезіміне, жүйріктігіне, заманнан озып туған тума талантына қол көтерген, қараңғылықта шырмалған пасық, ақылсыз, ашуын ақылға жеңдіре білмейтін үстем тап өкілінің бейнесі. Батыраш – мәңгілік халық қарғысын арқалаған азғын адам. Батыраштың азғындық әрекетін келер ұрпақ кешіре алмайды, оған лағынет айтады. Батыраш сияқтылар өмірге келеді, кетеді, оларда қарғыстан басқа із қалмайды. Ақан өмірі – мәңгілік. Ақан өнері еш уақытта ұмытылмайды, мәңгі жасайды, ұрпақтар жалғастығын табады! Адал пәк адамдар өміріне қара түнек төндіріп зар жылатқан Батыраш сияқты қара ниетті сүйреп өлтіру керек еді. Батыраштар өмірден мәңгі аластатылсын, өмірге келмей - ақ қойсын!