Сабақ жоспарлары 5-сынып Қаратөбе мектеп-гимназиясының қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі С. С. Есқожинаның тәжірибесінен

Қаратөбе өлкесіндегі әдебиет өкілдері

Өлеңді мәнерлеп жатқа оқиды.

Суреттер галериясы арқылы сабақтың тақырыбын ашу

15 мин

Қаратөбе

Қазынаң қойнауында таусылмаған.

Көмір де, темір де емес текше-текше,

Байсың сен – адамыңмен, паңсың, далам!

Куәмін рахатыңа, азабыңа.

Қараймын, Қаратөбем, махаббатпен,

Мен сенің қараторы қазағыңа.

Момақан, мерейлі де, мерейлі де.

Баянды бақыты да баяғыдан,

Басынан бір сәт, сірә, сейілді ме?

Ақырған алай-түлей бұрқағына.

Мақтанып, мен қалайша сүйсінбейін,

Ырысты ұлы Мұхит ұрпағына.

Дәм-тұзың, ризығың таусылмаған.

Естимін айқай түгіл, сыбырыңды,

Кетпейді құлағымнан даусың әман!

Үзінді жатқа айтады

«Сақ болыңдар, тірілер!» өлеңі

Өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашады.

Өлеңнің идеясын ұғыну

Берқайыр Аманшиннің Махамбет ақын

туралы «Махамбеттің тағдыры» атты роман

жазғаны жөнінде шолып айту

15

15 мин

Қырық бірінші жылдың июні...

Күндердің қауырт қиыны-

Тарқатты елдің базарын,

Соқты да соғыс құйыны.
Орманда көкпен таласқан

Өксіді Өмір адасқан,-

Қан-жоса болып қара жер,

Қақырап түсті көк аспан

Теңселіп кетті төңірек.

Жынданды құдай жердегі-

Жалмауыз жуан зеңбірек.

Аулымды бұлап жасқа көп,

Жесірлер жайып шаштарын,

Жетімдер қалды қасқа боп.

Қайғыдан жүрек мұздады,-

Қаусатып кетті қарттарды,

Қартайтып кетті қыздарды.

Таусылып бітті жаны аздар,.

Мұржаға қара қарғаша

Үйілді қара қағаздар.

Орылмай қалған егіндер.

Ашылмай қалған түндіктер,

Аш-жалаңаш тірліктер.

От шарпыған жыл айлар.

Өртеніп кеткен сол отқа

Оқталып келген талайлар.

От алып қайта жүгірер.

Өлгендер қайтып келмейді,

Сақ болыңдар, тірілер.

-Өлең не туралы?

-Өлеңде қандай мәселе көтерілген?т.б

1. 
   Пікір
   
2. 
   Дәлел
   
3. 
   Мысал
   
4. 
   Түйін
   

Өлеңдеріндегі автордың бейнесін ашады.

Авторға мінездеме жасайды;

Мәтінді оқып, 2 ашық сұрақ құрастырыңыз. Сұрақ мазмұнында қыстырма, қаратпа сөздерді қолданыңыз. Жұбыңыздың сұрақтарына өз пікіріңізді білдіре отырып, жауап беріңіз.

15 мин

1-ашық сұрақ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-ашық сұрақ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Өлеңнің тақырыбы мен идеясын табыңыз?

Туған жер

Ер мінез, жомарт көңіл, батыр тұлға,

Сүйікті мекен болған қыз мен ұлға.

Уа, менің қасиетті Қаратөбем,

Балалық пәк жүрекпен қостым жырға.
Гүл жайна құлпыра түс туған жерім,

Сен барда көңілде жоқ уайым-шерім,

Уа менің, қасиетті Қаратөбем,

Арман не өзің үшін ақса терім!

Секілді ішжу-маржан, бейне лағыл.

Уа менің, қасиетті Қаратөбем,

Өскенсің өр арманым болып қабыл.

Жүрсем де қай жерінде ұлы Отанның,

Уа менің қасиеттіөскен жерім,

Әрқашан Қаратөбе ұлы атандым.

- Мәтіндегі негізгі ақпаратты сақтайды.

- Жинақы мәтін жазады.

10 минут

Сабақтың ортасы

Сабақтың соңы

10 минут

Оқушыларға Қ.Хасанов шығармашылығы туралы бейнеролик көрсетіледі.

Бейнеролик

Поэзиялық шығармадағы автор бейнесін анықтау.

Шығармадағы көркемдегіш құралдардың (теңеу, эпитет, ауыспалы мағынадағы сөздер, қайталау, өлең құрылысы) қолданысын талдайды

- Автор бейнесіне талдау жасайды

нар қамыстың

қалыптастыру

3 минут
Сабақтың басы

7 минут

Қолдану

«Сұрақ-жауап» әдісі бойынша үй жұмысын тексеру.

1. Қ.Хасанов туралы не білеміз?

2.   Қандай шығармалары бар?

«Туған жер» өлеңінің аудионұсқасын тыңдатамын. Сұрақ-жауап арқылы тақырыпты ашу.

• 
  Ақын туған жеріне деген сезімін қалай жырлады?
  
• 
  Туған өлкенің табиғаты өлеңде қалай бейнеленген?
  

10 минут

Жұптарға өлең жолдары бөлініп беріледі. Олар өлең жолдарынан көркемдегіш құралдарды құралдарын (теңеу, эпитет, ауыспалы мағынадағы сөздер, қайталау) тауып, төбесіне көркемдегіш құрал түрін жазып қояды.

Шығармадағы көркемдегіш  құралдардың қолданысын талдай алады;

Ақынның тіл шеберлігіне сыни тұрғыдан баға бере алады.

Дескриптор

–  оқушылар тақырыптың негізгі мәселесін анықтайды;

Бағалау

Өлеңде ақынның ішкі жан дүниесі, сезімі қалай бейнеленген?

Кері байланыс

(3 минут)

қалыптастыру

5 минут
Сабақтың басы

5 минут

Қолдану

Ақынның өлеңін жатқа айтқызамын

«Ақ жайық», «Ауылда» өлеңдерінің мәтінін мәнерлеп оқытамын. Сұрақ-жауап арқылы тақырыпты ашу.

• 
  Ақын Жайық өңірін, туған аулын қалай сипаттайды?
  
• 
  Туған өлкеге деген ақын сезімі өлеңде қалай бейнеленген?
  

Өлең мәтіндері

10 минут

Жұптарға өлең жолдары бөлініп беріледі. Олар өлең жолдарынан көркемдегіш құралдарды құралдарын (теңеу, эпитет, ауыспалы мағынадағы сөздер, қайталау) тауып, төбесіне көркемдегіш құрал түрін жазып қояды.

Шығармадағы көркемдегіш  құралдардың қолданысын талдай алады;

Ақынның тіл шеберлігіне баға береді.

Дескриптор

–  оқушылар тақырыптың негізгі мәселесін анықтайды;

Бағалау

Ақтарып тамашанды бар ғажайып

Тамсатқан талайларды ар ма, Жайық.

Апыр – ау, қалай әсем ырғаласың,

Кептірген орамалдай талға жайып.

Етегін күміс көбік астарлаған,

Толқының қандай ерке тас қармаған.

Қос ғашық қайықпенен жөнелгенде,

Жүректе сыр қала ма ақтармаған...

Болса да жағаңның, көк ар жағы алап,

Жүргем жоқ күн өткізіп баржа қарап ,

О, Жайық саған деген махаббаттың ,

Күн сайын мауқын бастым жар жағалап.
Ауылда

Білмеймін ай асқанба, жыл асқан ба

Қалада ауылдасқа сыр ашқанға.

Босайды жүйкем менің елге келіп,

Әркіммен аман-саулық сұрасқанда.
Білмеймін ай асқанба , жыл асқан ба

Қоштасып, төс қағысып жыласқанға.

Қайын аға болғанымды білдім бір – ақ,

Келіндер келіп саулық сұрасқанда.

Аттанып сирепті қарт қатары да.

Осы ғой деп ойладым шыққан күнің

Мезгілімен ұясына батары да.

Сағыныш қайта оянды қыр асқанда.

Күн сайын туған жерге шақырғандай,

Жарқырап алтын күнім тұр аспанда .

Өлеңде ақынның ішкі жан дүниесі, сезімі қалай бейнеленген?

Кері байланыс

(3 минут)

Шығарма үзіндісіне тарихи құндылықтар жағынан баға береді.

Тарихи құндылығын табады.

Аққұм мен «Қалдығайты» өзенінің суретін көрсету арқылы оқушыларға сұрақ қою.

-Бұл суреттердің бүгінгі шығармаға қандай қатысы бар деп ойлайсыздар?

Құрманғазы Қараманұлы - 1943 жылы 5 желтоқсанда Батыс Қазақстан облысының Қаратөбе ауданы, Егіндікөл ауылында туған. Орта мектепті бітіргеннен кейін аудандық «Еңбек туы» газетінде әдеби қызметкер болып жұмыс істеді. 1969 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. Одан соң «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, 1976—1996 жылдары «Жалын», «Балауса» баспаларында редакция меңгерушісі, бас редактордың орынбасары, «Көк Аспан — Қара жер» танымдық газетінің редакторы қызметтерін атқарған. Қазір «Айта жүрер әңгіме» дайджест-альманағының редакторы. Қазақстан Жазушылар одағы жанындағы Көркем аударма жөніндегі кеңестің төрағасы. Алғашқы көлемді шығармасы — «Шайтантөбедегі от» әңгімесі 1960 жылы облыстық «Октябрь туы» (қазіргі «Орал өңірі») газетінде жарияланған. Сондай-ақ ол ағылшын жазушылары Э.Хемингуэйдің «Қош бол, майдан!» («Жалын», 1979), И.Стоунның «Грек қазыналары» («Жазушы», 1983), орыс жазушысы Г.Гриннің «Комедианттар» («Жалын», 1984), Сервантестің екі бөлімнен тұратын «Дон Кихот» («Аударма», 2006,2007) романдарын, Чезаре Павезенің «Ғажайып жаз»,«Жотадағы жынойнақ», «Жолдас», «Ай мен алау» («Аударма», 2008) роман-хикаяттарын қазақ тілінде аударған. 1987 жылы «Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері» атағы берілген. Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты (2008) Қ.Қараманұлының әкесі Мұстафа Дүйсенғалиев 1939-1941 жылдары ауданның Қаратөбе совхозында партия ұйымының хатшысы қызметінде болады. Кейін соғысқа аттанып, 1944 жылы қаза табады. Анасы Орынша Көшербаева «Социализм» жеті жылдық мектебі, қазіргі Егіндікөл орта жалпы білім беретін мектебінде ұзақ жылдар жұмыс жасап зейнеткерлікке шыққан. 1997 жылы дүниеден озған анасының құрметіне арнап, мектептегі озат оқушыларға «Ақ Орынша» атындағы сыйлықты тағайындаған. Жазушының бұл идеясын мектеп директоры болған Мақуза Айсағалиева құптаған.

Қаламгердің «Жалғыз атты жолаушы», «Періште мен пенде» повестерінде өткен ғасырдың жиырмасыншы-отызыншы жылдарындағы қазақ қауымының өмірінде болған өзгерістер мен сол тұста тағдыр тәлкегіне ұшыраған тағдырлар жайы баяндалады. «Ай куә», «Тағы мысық» хикаяттарында ауылда туып-өскен қыз-жігіттердің шынайы сүйіспеншілігі, өкініші жайлы әңгімеленсе, «Алтын іздеушілер», «Жапан түздегі жұрт» повестерінде сексенінші-тоқсаныншы жылдардағы ауыл өмірі суреттелген. Бұлардың бәрі – кезінде оқырманы жылы қабылдаған, әдеби сын тарапынан жоғары бағаланған шығармалар. Осыншама үлкен ізденіс пен аударма ісіндегі шеберлігіне сай жазушы 1987 жылы «ҚР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері», 2003 жылы «Қаратөбе ауданының құрметті азаматы» атағына, 2008 жылы «Әдебиеттегі жетістігі мен әдебиетті насихаттаудағы еңбегі үшін» аталымы бойынша Халықаралық «Алаш» сыйлығына ие болады.

15 мин

Алашорда офицері Құлбатырдың әлеуметтік-қоғамдық трагедиясын нақты көрсеткен повесть тартымды шыққан. Бас кейіпкердің мәрттігі мен ірілігі, әділет жолын іздеудегі табандылығы, мергендігі ширақ та шымыр көрініске ие болған. Кешегі Кеңестік дәуір құрығына іліккен жалғыз қалып, саяқ жүрген салт аттының күні қараң еді.

Автор өзінің газеттерге берген сұхбаттарында Құлбатырдың бейнесін тарихтағы жазықсыз жапа шеккен тұлғалардың жиынтық бейнесі деп көрсетеді.

«Жалғыз атты жолаушы» повесі кейіпкердің драматизмге толы тағдырын ашып көрсетеді. Автор шығармадағы басты кейіпкердің тағдырын терең психологизм арқылы арқылы танытқан.

Мысалы, «Аққағаз сәт сайын әлсіреп бара жатқан-ды. Соған қарап Құлбатыр әлгінде бой көтерген болмашы үміттің қалай бұлдырап кеткенін байқамады...

Ақ тілекпен көңіл қосып, азапқа душар болған Аққағаздың тағдырын ойлап күйінеді. Неліктен тағдыр бұларға мұнша әділестіздік жасады? Кінәлі кім? Заман ба, адам ба? Көкірегі қарс айырыла аһылайды...». Бұл үзіндіде кейіпкер трагедиясының қаламгер өз шегінде бере білген. Кеңес өкіметін алғашқы орнату жылдары жүрген солақай, ұр да жық саясаттың кесірінен қарапайым адамдарды халық жауы атандырған дүрбелеңнің болғаны шындық.

Құлбатыр образы тарихтағы Құныскерей Қожахметовпен тағдырлас екенін тануға болады. Оған себеп, тарихи деректердің Құныскерей Қожахметов іс-әрекеттерімен сәйкес келетін тұстарын көркем шығарманы оқи отырып табуға болады.

Құныскерей Қожахметов 1885 жылы Атырау облысы, Қызылқоға

ауданының Кеңқоқты деген жерінде дүниеге келген.

Оның банды атануының себептерін баласы Айтмұқан Сәлімгереев әкесінің кезінде Совет қызметін атқарғандағы жұмысына жоғары жақтан риза болмаған басшылықтың «Өкіметке қарсы шықтың!» деген жаласымен байланыстырады. Оның үстіне 1928-1929 жылдары кәмпеске кезінде Құныскерей атын жамылып, елді қан қақсатқан ұры-қарылар шықса керек.

Қаламгер өз шығармасында Құлбатыр образын Құныскерей бойынан табылатын, ел аузындағы аңыз-әңгімелерге сүйене отырып жасайды.

Мысалы, Құныскерейдің қашып жүріп Түрікпен жеріне өтіп кеткендігі, сол жерде басқа ат жамылып, өз ажалынан өлгендігі туралы деректер бар. Ал көркем шығармада:

«-Дұрыс айтасың, Райыс. Кетуім керек. Кетем. Бірақ жалғыз кетпеймін, Аққағаз бен Тұяқты ала кетем. Сен Таңатқа бар. Жақсылық қылса бүтін қылсын, жолдасым болса жәрдемін берсін. Біз Түрікпен жаққа кетеміз. Қарағанды құмынан өткізіп салсын».

Өлкетанушы, журналист Қ.Хасанов өзінің «Қос батырдың хикаясы» атты кітабында Қадыр Нұржанов деген ақсақалдың: «Құныскерей моласының Түркімен ССР-і, Мары облысы, Машкөпір стансасы, «Саратжа» совхозынан төрт шақырым жердегі «Кіші әулие» бейітінде екенін айта келіп, құлпытасында – «Жаманов Әбілхайыр. 1885 жылы туып, 1968 жылы 28 қаңтар күні опат болды. Руы - Шеркеш» деп жазылған» деген деректі келтіреді.

Тарихтағы Құныскерейдің мергендігін де жазушы шығармада көрсете біледі. Оны ауыл-аймақ адамдарының арасындағы диалогы арқылы береді:

-Әй, осы Шанау иттің, құдай біледі, оқ қағар ақ шайтаны бар.Қырыққа келіп ана жылы тай үйреткенде, тайы қадаға апарып жыққанда да өлмей аман қалды.

-Болса болар, құралайды көзге атқан Құлбатырдың оғы дарымаған соң не жорық?!»

Бұл деректерге қарап отырып автордың туған өлке тарихына қанық болғанын байқаймыз. Тарихи деректерді көркемдікке ұштастырған жазушы шығармаға тағдыр тәлкегіне ұшыраған Құныскерей Қожахметовтың өмір деректерін, соған қатысты ел аузындағы әңгімелерді арқау етіп алғандығын айтуға толық негіз бар.

ӘТН1. Қазақ тілінің дыбыстар жүйесін, үндестік заңын, емлелік ерекшеліктерін ескере отырып, орфографиялық нормаға сай жазу.

Мәтіннің мазмұнын түсінеді, нақты ақпараттарды табады, орфография ережесін еске түсіреді..

Тақырыпқа байланысты өз ойын білдіреді, сөздерді орфографиялық нормаға сай жаза алады.

Тақырыпты өмірмен байланыстырып,сөздердің орфографиялық нормаға сай жазылу ерекшеліктерін түсіндіре алады.

– Мәтіннің жалпы мазмұнын түсінеді;

– Мәтін мазмұны негізінде нақты ақпараттарды анықтайды;

– Тақырыпқа қатысты өз ойын білдіреді;

– Сөздерді орфографиялық нормаға сай жазады;

Тақырыптан негізгі ақпаратты анықтайды, өмірмен байланыстырып, өз ойларын білдіре алады.

Айтыскер ақын, Қаракөл селолық округінде дүниеге келген. Әкесі Батыр Қыдырниязов ақын, журналист. Анасы Бибібатима Ерғалиева

– Ш.Қыдырниязова туралы не білеміз?

– Қандай өлеңдерін білеміз?

Орфографиялық норма ережесін біледі.

5 мин

(оқушылар 1-2-3-ке саналып, 1-қолымен, 2-басымен, 3-қолымен бір-бірімен амандасады.)

30 мин

Ш.Қыдырниязова туралы бейнебаян көрсетіп, бүгінгі сабақтың тақырыпын болжатамын.

• 
  Бейнебаян мазмұнын түсінеді.
  
• 
  Өз ойларын жинақтайды.
  
• 
  Ойларын болжам түрінде айтып сипаттайды.
  

Жалпы мазмұнын түсіну үшін оқу.

Оқушылар мәтінді әуелі жеке оқиды, содан кейін мазмұнын жұпта, топта меңгереді.

           ҚР еңбек сіңірген мәдениет қызметкері

1949 жылы 6 мамырда  Батыс Қазақстан облысы Қаратөбе ауданы Қаракөл селолық округінде дүниеге келген. Әкесі Батыр Қыдырниязов ақын, журналист. Анасы Бибібатима Ерғалиева сөзге ұста, эпостық жырларды жатқа айтатын өнерлі жан болған.  1956- 1966 жылдары мектепте орта білім алады.

Еңбек жолын аудандық «Еңбек туы» газетінде бастайды. Газетте жұмыс жасай жүріп, өлең, мақалаларымен аудан жұртшылығына танылады. Аудандық ақындар айтысына қатысып, жоғары білімді ұстаз Құмарғали Ғұбайдуллинмен сөз жарыстырып тұсауын кестіріп,  «Аудан ақыны» атағын алады, жеңімпаз ретінде облыстық ақындар айтысына жолдама беріледі. Қаратөбе ауданының атынан  айтысқа шыққан  он жеті жасар Шолпанға Тайпақ ауданынан жиырма бес жасар Мақот Құсанов деген өнерпаз қарсылас болып, екеуі жарасымды жұп құрап, бірінші орынды бөліседі, екеуіне де «Облыс ақыны» деген атақ беріледі.Айтыста жарқ еткен жас қыз сол жылы  А.С.Пушкин атындағы  Орал педагогикалық институтына оқуға қабылданады. Төрт жыл жоғарғы оқу орнында оқи жүріп  ақындар айтысына тұрақты қатысып, өнерін шыңдап, облыс жұртшылығының көзайымына айналады.Республикалық телехабарларға шақырылады, баспасөздер ол туралы көлемді материалдар жариялап, елге таныстыра бастайды.

  А.С.Пушкин атындағы  Орал педагогикалық институтының  түлегі (1971), қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.

Сегізжылдық мектепте мұғалімдіктен бастап, мектеп директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары (1971-1976), аудандық газетте жергілікті радио хабарын ұйымдастырушы, газеттің жауапты хатшысы (1976-1983), халық депутаттары аудандық Совет атқару комитетінде  ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, төраға орынбасары, аудан әкімінің әлеуметтік мәселелер жөніндегі орынбасары (1983-1993), Орал қаласына қоныс аударуына байланасты «Қазақгаз» мемлекеттік холдинг компаниясының салалық «Рауан» газетінде тілші, «Батысгаз», «Тахат» акционерлік қоғамдарының кадр бөлімінің бас маманы (1993-2002), Орал қалалық мәдениет бөлімінде, облыстық мәслихатта аудармашы (2002-2004), Батыс Қазақстан облыстық тілдерді дамыту басқармасының бастығы (2004-2008) қызметтерін абыроймен атқарады. Қазіргі кезде зейнеткер. Саналы ғұмырының жиырма жылын мемлекеттік қызметке арнаған ол талай таланттың жолын ашып,талай өнерпазға қамқорлық жасады. Бір ғана Қаратөбе ауданының өзінен сегіз өнерпаздың «Облыс ақыны» атағына ие болуында оның үлесі зор.Облыстық тілдерді дамыту басқармасының бастамасымен облыста  тұңғыш рет бәйгеге бес жеңіл автокөлік тігілген халықаралық ақындар айтысы оздырылғанын халық әлі күнге дейін мақтанышпен еске алады. Шолпанның еңбегі елеусіз емес, халық оны «Ақжайық айтысының анасы» десе, мемлекет тарапынан да марапаттауларға ие.

«Қазақстан республикасының еңбек сіңірген мәдениет қызметкері» атағының (1980), «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» ,«Ерен еңбегі үшін» медальдарының, Қазақстан Республикасы мәдениет министрлігінің  Құрмет грамотасының,  «Қаратөбе  ауданының  құрметті азаматы» төс белгілерінің иегері.  51айтысқа қатысып, соның 29- ында І-орын алған.

         «Жазира»  (1980) ,«Ерке құс» (1991) , « Елігі еркін даланың»  (2004), «Қос  қанат» (2010) жыр жинақтарының авторы. Бұдан басқа  ақынның  өлеңдері мен айтыстары   «Жайықтың мөлдір сырлары», «Жыр шашу», «Он алты қыз, бір жігіт» топтамаларына, ол туралы мәлімет республикалық «Кто есть кто», Батыс қазақстан облысының энциклопедиясына, «Ақжайықтың асыл арулары» энциклопедиясына,  тіл  дамыту және өнер иелері жөніндегі мақалалары мен ұсыныс, пікірлері  халықаралық, республикалық, облыстық  конференциялар жинақтарына енгізілген.

– Мәтін мазмұнын жеке, жұпта және топта меңгереді.

Нақты ақпаратты анықтау үшін оқу.

– Әр оқушы өз пікірін жазады.

– Ортақ пікір қалыптастырады.

– Пікірлерін қорғайды.

Берілген мәтіндегі орфоэпиялық норма бойынша жазылған сөздерді тауып, оны орфографиялық нормаға сай жазады.

А.С.Пушкин атындағы Орал педагоикалық институтының түлөгү (1971), қазақ тілі мен әдебиеті пәнінін мұғалімі

Қазіргі кезде зейнекер Саналы ғұмұрұның жиырма жылын мемлекеттік қызметке арнаған ол талай таланттың жолын ашып, талай өнерпазға қамқорлық жасады. Бір ғана Қаратөбө ауданының өзүнен сегіз өнерпаздың «Облыс ақыны» атағына ие болуында оның үлөсі зор
Дескриптор:

– Мәтіннен орфоэпия норма бойынша жазылған сөздерді табады.

– Сөздерді орфографиялық нормаға сай жазады

Саралау жұмысы:

1. Қабілетті оқушылар өз біліміне сүйеніп жазады және осы сөздерді қатыстыра отырып әдеп тақырыбымен байланыстырып сөйлем құрайды.

2.Тапсырманы орындауға қиналған оқушыларға орфографиялық сөздік ұсынамын.

ҚБ. Мұғалімнің қолпаштау сөзі.

Мәтін жазылған парақ

Флипчарт

Тапсырмасы бар карточкалар

Орфоэпиялық норма бойынша жазылған мәтін

Тапсырмалары бар карточкалар,

орфографиялық сөздік.

10 мин

Маған бәрі де Сұрақтар пайда

түсінікті болды

Мен есте Түсінбедім

сақтадым

«Барып қайт, балам ауылға!» өлеңі

Өлеңдегі шығарманың басты тақырыбы мен автордың бейнесін ашады.

Өлеңнің идеясын ашады,;

Көптеген өлең, дастан, толғаулары түрлі газет-журналдарда (соның ішінде Түркияда), ұжымдық жинақтарда 1979 жылдан бастап жарық көрген. «Айту — парыз» (1996), «Ақ мама» (1997), «Барып қайт, балам, ауылға» (1998), «Иманға жүгін, ей, пенде!» (2000) жыр кітаптарының авторы.

1990—1994 жылдары Қазақстанның азаматтық «Азат» қозғалысы басқармасының мүшесі, Орал облыстық бөлімшесінің тең төрағасы болған, 1991 жылдың қыркүйек айында Орал қаласында жергілікті казактардың Ресей казак әскерлері басшылығымен бірігіп, «Орал казактарының патша ағзамға қызмет етуінің 400 жылдық мерекесін тойлау» жөніндегі отаршылдық арандату әрекетіне қарсы тойтарыс акциясын ұйымдастырушылардың бірі. Дүниежүзі түркі халықтарының I қүрылтайының (1994, Измир қаласы, Түркия) делегаты.

15 мин

БАРЫП ҚАЙТ, БАЛАМ, АУЫЛҒА:

Барып қайт, балам,
Ауылға туған барып қайт.
Шалғынға аунап,
Құмында ойнақ салып қайт.
Өр болып келед біз жақтың азаматтары,
Намысты соның көкірегінде жанып қайт.
Барып қайт,
Барып қайт балам,
Ауылға туған барып қайт.

Белесі, белі,

Болад деп қандай

Аулың жайлы,

Басына барсаң,

Ертелі-кеші

Барып қайт, балам,

Өлеңдеріндегі автордың бейнесін ашады.

Мағынасын анықтайды;

Барлық топтарға НҰСҚАУ:

Күн моншағы төгілген.

Күн құшағын жазғандай,

Ыстық леп бөлінген.

Шабақ ойнап көл беті,

Шағала жүр қорыған.

Сағымның да келбеті,

Қырдың басын торыған.

 

Жаз шыққанда шыбындар,

Мал суатқа ағылар.

Жусап жылқы, құлындар,

Сиыр, қойы тағы бар.
Су бетіне үңілген,

Балықшының ермегі.

Қармағына ілінген –

Бір балығы еңбегі.

Жаз шаттығы тамаша,

Еңбегімен өнікті.

Берекесі жараса,

Адамдар да көрікті!

Ауыл
Жусанның иісі аңқыған,

Сағынып тұрасың ауылды.

Ынтымақ Қаймағын қалқыған,

Аңсап-ақ тұрасың қауымды.

Төлімен толтырып қыратын,

Ойнаған төскейде

сағымы.

Өрістен шұбырар

табыны.

 

Құс үнін тыңдаған көлмегі,

Жатады айнадай

жарқырап.

Балығын шоршыған көлдегі,

Шағала ториды

сән құрап.

 

Ауылдас үй-үйді жағалап,

Саулығын сұрасып

 дәм татқан.

Ағайын тумасын аралап,

Ауылдың арасын

шаңдатқан.

 

Ауылдың ғажайып

таңы да,

Қораздың үнімен ататын.

Түні де ерекше

тағы да,

Арасында алысып.

Келіс болмай кей кезде,

Қалды олар қағысып.

Алысты да жұлысты,

Қайта енді келісіп,

Бір-бірімен ұғысты.

 

Жыртып бірі кимесін,

Бірі үзіп түймесін.

Бар ойынды түгесіп,

Қайтты олар үйге кешін.
Көріп әже киімді,

Қабақ шытып күйінді.

Бергеніңе шүкір деп –

Содан кейін сыйынды.

«Тентегім» деп, сүйгесін,

Қадау үшін түймесін.

Қолға алды әжесі,

Жібі менен инесін.

 

Шиыршықтап сабағын,

Жасауратып жанарын.

Немересін шақырды:

Сабақта – деп, қарағым!

 

Әжесінің мақтаны –

Немересі ақтады.

«Әжесінің көзі» - деп,

Әжесі оны мақтады!

15 мин

Өлеңдеріндегі автордың бейнесін ашады.

Өз ойын білдіреді;

Е.Бимұханов – республикалық, облыстық ақындар айтысы мен жазба ақындар мүшәйрасының бірнеше дүркін жүлдегері.

2002, 2007 жылдары елордасы Астана қаласында өткен Халықаралық шығармашыл жастардың «Шабыт» фестивалінің «Әдебиет», «Журналистика» номинациялары бойынша дипломанты атанған.

Е.Бимұхановтың туындылары «Қос ішек-Струны души» (Астана), «Жыр Жайық», «Жырлайды Жайық», «Ауылдың азаматтары», «Айтыстың аясында ару Жайық», «Мемлекеттік тілге – құрмет», «Әнімен елді тербеген...» (Алматы), «Батыс Қазақстан ақын-жазушыларының библиографиялық көрсеткіші» т.б. кітаптарына енген.

2006 жылы Орал «Ағартушы» баспа лингвистикалық орталығынан мемлекеттік тапсырыс бойынша «Ақындық-азаматтық тұлға қалыптастыру жолдары» атты педагогикалық-әдістемелік кітабы, 2014 жылы «Өлеңмен қалдыр оңаша...» атты тұңғыш өлеңдер жинағы, «Тарих таңбасы» кітаптары жарыққа шыққан. 

Е.Бимұханов 2006 жылдан Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың алғыс хатымен марапаталған.

2016 жылы Ертай Сағындықұлы «Қазақстан Республикасы ақпарат саласының үздігі» медалімен марапатталған. 

https://adebiportal.kz/kz/auylym/view/466

15 мин

Сырын шертіп бұйрат құмдар, тың далам,

Ел-жұртыммен жасап келем бірге аман.

Тұла-бойым тазалықтан тұрады,

Сал Мұхиттың асқақ даусын тыңдағам.

Ұрпақ қамын жайсыздықтан қалқалап,

Көкірегіне қазынаны қаттаған,

Сал Мұхиттың ән мұрасы – салтанат.

Ғарекеңнен мұра қалып соңғыға,

Қанымда бар қонақжайлық қасиет,

Шаңыраққа шақырады домбыра.

Туған  жерден бұйырғасын құт қадам,

Менің жаным тазалықты қалайды,

Тышқантайдың зәмзәм суын ұрттағам.

Бәйтеректің тамырындай мәуелеп,

Махаббаттан жолы болған адаммын,

Ескендірдің «Гүлсезімі» әуелеп.

Құтты өлкенің тас емшегі біз емген,

Аты аңызға айналған жер Аққұм да,

Анау-мынау қатемді де түзеген.

Ат дүбірі – домбыраның  қағысы,

Менің жазған жырларымның барлығы,

Қалдығайты өзенімнің ағысы.

Жұмақ жердің жаннаты ғой бұл нағыз,

Арманыма алыстатпай апарды,

Қасиетті Қаратөбем құмдағы із.

Қаратөбем – асқақ даңқың, мәртебем,

Менің мәңгі жүрегіме орныққан,

Таудан биік құдіретті әр төбең.

 
Төмендегі өлеңді оқу арқылы, алған әсерің бойынша автор стилін сақтай отырып, «Менің туған өлкем» атты әдеби эссе немесе авторға хат жаз.

Өлеңдегі шығарманың басты тақырыбы мен автордың бейнесін ашады.

Кейіпкердің образын ашады,;

15 мин

Қарызың өтелер ме, ұйқысыз таңың үшін?

Аяулы, айбыным, арайлы, ай күнім

Бақытым,байлығым - анашым

Өмірдің сынақ бәрі, әлдиін құлақ тілін

Қабыл ал арман әнін, балаңның жырақтағы
Аяулы анашым...

Аяулы, айбыным, арайлы, ай күнім

Бақытым,байлығым - анашым


АНА


Өлеңдегі Ана бейнесін

топтастыру


ҚБ тапсырмасы: «Концептуалдық кесте»

Ақынның осы өлеңді жазуына не түрткі болды деп ойлайсыз?	Көркемдегіш құралдар	Ақын сағынышы мен өз сағынышың...