Сабақ мақсаты: Элементар бөлшектер, ғарыш сәулелері туралы түсінік беру

1927 ж. П. Дирак антибөлшек – позитронның болуы туралы болжам айтты.

1932 ж. Андерсон тәжірибе жүзінде позитронды ашты.

1955 ж. антипротон,

1956 ж. антинейтрон,

1969ж. антигелий, яғни антизат алынды.

1. Элементар бөлшектер деп қанадй бөлшектерді айтады?

2. Бөлшек пен антибөлшек бір-бірінен қалай ерекшеленеді?

3. Бөлшектр аннигиляциянғанда не болады? Мысал келтіріңдер.

4. Протондар мен антипротондар аннигиляцияланғанда пайда болатын π-мезондар массаларының шамалары туралы қандай пайымдау жасауға болады?

5. Ғарыш сәулелері деген не?

1. 
   Ғарыш сәулелерінің шығу тегі, пульсарлар, заттың сингулярлық күйінің ерекшелігі, қара құрдым, үлкен жарылыс туралы түсінік беру.
   
2. 
   Оқушыларды өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге жетелеу.
   
3. 
   Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
   

1. Элементар бөлшектр деп қандай бөлшектерді айтады?

2. Бөлшек пен антибөлшек бір-бірінен қалай еркшеленеді?

3. Бөлшектр аннигиляциянғанда не болады? Мысал келтіріңдер.

4. Протондар мен антипротондар аннигиляцияланғанда пайда болатын π-мезондар массаларының шамалары туралы қандай пайымдау жасауға болады?

5. Ғарыш сәулелері деген не?

Ғарыш сәулелерінің пайда болуы - жұмбақ. Жұлдыздарда термоядролық отын таусылғаннан кейін, ядролардың бірігуі кезінде туатын ғаламат зор сәулелік қысым жойылады. Сөйтіп, гравтитациялық тартылыс күші, өзіне қарсы бағытталған сәулелік қысым жойылысымен, жұлдыз массасын оның центріне қарай алапат зор күшпен қысады. Егер осындай күшке Жер немесе Күн тап бола қалса, онда Жер радиусы бар болғаны 1 см шардың, ал Күн радиусы 3 км шардың аумағына сыйып кетер еді. Бұндай радиустарды гравитациялық радиус деп атайды. Алапат гравитациялық қысым салдарынан жұлдыз атомдарының электрондары ядро ішіне еріксіз сығымдалады. Сөйтіп, электрондар мен протондар бірігіп, нейтрондарды құрайды. Осылайша пульсар деп аталатын нейтрондық жұлдыз пайда болады.

Гравитациялық қысымның әсерінен пульсардың температурасы біртіндеп миллиардтаған градусқа көтеріледі. Соңында қартайған жұлдызда жинақталған есепсіз мол ішкі энергия коллапс деп аталатын қопарылысқа алып келеді. Коллапста босайтын энергия Күннің бүкіл 10 млрд жыл бойы шығаратын энергиясынан 100 еседей артық болады. Коллапсқа ұшыраған жұлдыз күндізгі Күн жарығанан да басым түсіп, көк жүзінде әсіре жарқырап барып сөнеді. Осындай коллапстарды біздің бабаларымыз да, қазіргі замандастырамыз да жай көзбен-ақ көрген. Көк жүзінде күндіздің өзінде де көзді ұялтып, кенеттен пайда болатын бұндай жұлдыздарды әсіре жаңа жұлдыз деп атайды.

Күн – орташа жұлдыз. Ал Күннен массасы ондаған, жүздеген есе үлкен жұлдыздар гравитациялық радиусқа дейін сығылса, онда олар «қара құрдымға» айналады. Гравитациялық радиус аумағында зат сингулярлық күй деп аталатын ерекше бесінші күйге ауысады.

Әлемнің бір нүктеге қарай жиырылуынан шексіз өскен энергия қара құрдымда жарылыс жасайды да, Әлем қайта кеңейіп жаңадан құрыла бастайды. Қазіргі Әлемнің кеңеюі мен дамуы Үлкен жарылыс деп аталатын нүктелік қопарылыстан басталған.
IV. Пысықтау.

1. Ғарыш сәулелерінің шығу тегі туарлы қандай болжам айтуға болады?

2. Пульсар деп қандай жұлдызды айтады?

3. Заттың сингулярлық күйінің ерекшелігі не?

4. Қара құрдымдар қалай пайда болады?

5. Үлкен жарылыс дегеніміз не?