Сабақ материалы Пән: «Физика» Тақырыбы: «Тербелмелі қозғалыс. Тербелістердің пайда болу шарттары. Гармониялық тербелістер»

1. 
   Период
   
2. 
   Клаузиус
   
3. 
   Сублимация
   
4. 
   Конденсация
   

1. 
   Тербелмелі қозғалысты сипаттайтын шамалар
   
2. 
   Гармониялық тербелістер
   

Бұл қозғалыстардың бір-біріне ұқсастығы: олардың барлығы қайталанып отырады. Және қандай да бір уақыт өткен соң бастапқы орнына қайтып келеді. Дененің тербелмелі қозғалысы периодтылығына тән. Қозғалыстың периодтылығы бұл дене орнының белгілі бір уақыт өткен соң шамамен дәл қайталанып отыратындығы.

1) Бастапқы күйге қайтаратын күш болуы керек, яғни серпімділік күш.

2) Үйкеліс мейлінше аз болу керек, себебі үйкеліс тербелістің өшуіне себепші болады.


Гармониялық тербеліс

Белгілі бір уақыт аралығында қайталанып отыратын процестер немесе қозғалыстар тербеліс делінеді. Тербелмелі процестер табиғатта, техникада кеңінен таралған. Мысалы, сағат маятниктерінің тербелісі, двигательдің поршеньдерінің қозғалысы, жүректің соғуы...

Физикалық табиғаты жағынан тербелістер әр түрлі болады. Сондықтан механикалық, электрлік тербелістер деп бөлінеді. Бірақ әртүрлі тербелмелі процестер бірдей сипаттамалармен, теңдеулермен анықталады. Ендеше тербелістерді бірыңғай тәсілмен зерттеу керек.

Тек механикалы шамалардың (ығысу, жылдамдық, удеу т.б.) өзгерісімен сипатталатын тербелістер механикалық тербелістер деп аталады.

Тербеліс кезінде өзгеретін шаманың мәні бірдей уақыт аралығында қайталанатын болса, ондай тербелістерді периодты тербелістер деп атайды.

Жүйеге энергия берілгеннен кейін сыртқы күштер әсер етпейтін тербелістерді еркін тербелістер деп атайды. Тербелістердің ең қарапайым түрі гармониялық тербелістер болып табылады.

Синустар немесе косинустар заңымен өтетін тербелістер гармониялық делінеді.
Гармониялық тербелістің теңдеуі

мұндағы– тербелген нүктенің орнықты күйінен ауытқуы; t - уақыт; - тербелістің амплитудасы, циклдік жиілігі, - бастапқы фазасы; - t уақыт мезетіндегі тербеліс фазасы.

Тербелістің циклдік

жиілігі

немесе

мұнда және – тербелістің жиілігі мен периоды.

Тербеліс периоды қандай? 0,4 с

Берілгені:	Шешуі:	Есептелуі:
T - ?		Жауабы: 0,25с

№3. Масаның қанат қағу тербеліс жиілігі 600 Гц, ал араның қанат қағу тербеліс периоды 5 мс. 1 мин ішінде қай жәндік қанатын көп қағады және қанша көп қағады? (24000)

Берілгені:	ХБЖ	Шешуі:	Есептелуі:
n - ?			Жауабы: 24000

Егер сезгіш магнит тілше бір сәт зер салып қарап тұрса, оның тыныш тұрмай үнемі бір жағына немесе екінші жаққа қарай ауытқып тұратынын байқау оңай. Магнит тілінің тербелістері көп болғанда күннен-күнге 15- 20 ауытқып тұрады. Магнит тілі үнемі тыныш тұра бермейді, аздап тербеліп тұрады. Кейбір күндері ол «толқып тұрады» кенеттен және абайсызда дір ете қалады да, бір мезет тыныштала қалады, сонан-соң жан-жаққа бұрылып тыпыршиды. Тілдің тербелісі бірнеше градусқа жетеді. Осылайша бірнеше сағатқа, кейде күннен күнге созылады. Магнитологтар ондай күндерді ұйыту немесе дауылды күндер деп атайды.  Ғалымдардың пайымдауынша, магнит тілінің тынымсыз тербелісі ауа райының өзгерісін, яғни дауылдың, катты желдің соғатынын білдіреді деген.

Ішек тербелгенде оны қоршаған ауаның бөлшектері де сондай жиілікпен тербеліп, бір жерде тұрған тербеліс ауаның екінші қабатына берілелі, сөйтіп, бастапқы тербеліс жан-жаққа тарай бастайды. Әрине, мұнда да ауаның бөлшектері тербеліске түседі де, қайтадан орнына келеді.            

• 
  Жүрек тәулігіне денедегі қанды толық 1000 рет айналдырып отырады. Жүректің қанды айдаған кездегі күші өте қуатты. Бір сағатта жеңіл машинаны 1 м жоғары көтеретіндей қуат бөледі.
  
• 
  Оны дүниедегі тоқтаусыз істейтін жалғыз мотор дейді.
  
• 
  Жүрек минутына 70 рет, бір жылда 37 миллионнан астам соғады.
  

1. 
   Г.Герц туралы баяндама жазу
   
2. 
   «Тербелістің тұрмыста қолданылуы» тақырыбында конспект
   
3. 
   «Тербеліс және менің мамандығым» эссе
   

Валюталық тербеліс туралы аңыз

Ертеде жұмыс істеп, көршілерімен сауда жасап үш ағайынды өмір сүріпті. Олардың үлкені денелі әрі күшті болыпты. Көршілеріне құдықтан су тасып, сол үшін көршісі оған нан беріп отырыпты.

Екіншісі қулау болыпты, ол үлкен ағасынан нанның жартысын алып, оны екі картопқа айырбастап, бірақ ағасына бір картоп әкеліп беріп, біреуін өзіне алып қалып отырыпты. Ал кіші бауырлары жер жыртып, сәбіз егіпті. Ағалары оның неліктен бұлай істейтінін түсінбепті, себебі нан мен картопты көршілерге су тасу арқылы-ақ алуға болатын еді.

Бірақ бір күні көршілері өз ауласынан құдық қазып, енді үлкен ағасы суды тек жарты нанға ғана айырбастай алатын еді. Ортаншы ұл тіпті түксіз қалады, себебі үлкен ағасы жарты нанды бөлгісі келмейді. Бірақ оған жалғыз нанмен өмір сүрген қызықсыз. Сонда кіші інісі келіп, көршілерде сәбіз жоқтығын айтты. Ол сәбізді ортаншы ағасына берді. Ал ол көршілерге барып, бір сәбізді үш картопқа айырбастап алады.

Бұл аллегория кімге түсініксіз, суды мұнайға, нанды долларға, картопты айфонға, ал сәбізді қолдан жасап, шетелге сатуға болатын кез келген тауарға теңеңіз. Ал содан кейін ойланыңыздар, теңге мұнайға қазіргі кездегідей тәуелді болмау үшін не істеу керек. Себебі елдер арасындағы тауар айналымы біздің әрқайсымызға байланысты. Сондықтан әр адам жаңа тауар өндіріп, оны экспорттауға тырысу керек. Мысалы, Жапонияда ешқандай қазба байлығы жоқ. Бірақ олар неше түрлі заттарды құрастырып, шетелге сатып байып отыр. Сендердің мамандықтарың «Ақпараттық жүйелер». Сондықтан сендерге әр түрлі бағдарламалар, гаджеттер ойлап табуға балады. Ал ол үшін тымбай еңбек етіп, өз білімдерің мен іскерліктеріңді дамыту керексіңдер.