IV. Жаңа сабақтың мақсатын қою

Олай болса уақытты көп созбай бүгінгі өтілетін тақырыбымызды жазайық: «Ғарышты игеру, оны адамзаттың игеру болашағы».

Әр оқушы алдын ала алдарына ілінген зымырандағы тапсырмаларды алып, деректер қоры бойынша жеке-жеке дайындалады. Зымыранның әр қанатына оқулықтан басқа да материалдар оралған.

1. 
   Астрономияның даму процесстері. Астрономияның 2 қарқынды даму кезеңі бар.
   

2. 
   Әлемдік және Қазақстандық ең ірі обсерваториялар. (Жасөркен 19/06/2013) «Обсерватория» (observato–rium) латын тілінен аударғанда «бақылаушы» деген мағынаны білдіреді. Ол жерде зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Ежелгі обсерваториялардың қалдықтары Вавилонда, Мексикада, Перуде, Англияда, сондай-ақ, Армения мен Өзбекстанда сақталған деседі. XIII ғасырда Парижде, Лейденде, Берлинде, Утрехте, Лондон маңындағы Гринвич обсерваториялар салынды. Деректерге сүйенсек, XX ғасыр-дың ортасында дүниежүзіндегі обсерваториялардың саны 500-ге жеткен. Олардың 90 пайызы Жердің Солтүстік жарты шарындаорналасқанӘлемдегі астрономиялық обсерваториялардың ішінде Қазақстанның биік тауында орналасқан Астрофизика институтының да обсерваториялары елге танымал. Оныңқұрамында үш обсерватория бар. Оның екеуі теңіз деңгейінен 2800 метр биіктікте, тау басындаорналасқан. Бірі – Іле АлатауындағыҮлкен Алматы көлінің маңындағы Күн (Тянь-Шань) обсерваториясы. Ол Алматы қаласынан 30 шақырым жерде.. Екіншісі – Алматының шығысынан 100 шақырым жердегі Асы-Түрген обсерваториясы. Үшінші обсерватория институттың өзінде орналасқан.
   

3. 
   «Атмосферадан тыс астрономия». Ғарыштан келетін мәліметтердің басым бөлігі атмосфераның сыртында қалады. Ғарышта пайда болған сәулелерді Жер бетінен бақылауға мүмкіндік жоқ. Әлемді осы сәулелердің көмегімен зерттеу үшін бақылау құралдары ғарышқа шығарылды. Ғалымдар жер бетіндегі телескоптардан электрондық аппараттарға көшті. Ол аппараттар Жер атмосферасынан тыс автоматты астрономиялық лабороторияларда, жер серіктеріне, ғарыш кемелеріне орналастырылған. Осы арқылы ғарышты бақылауға, әлемді көруге жол ашылды. Бұл-астрономияның жаңа бөлімі «Атмосферадан тыс астрономия» Қазіргі ғарыштық телескоптар бірнеше жылдар бойы бірнеше елдердің жасаған құралдарының жиынтығы. Ғарыштағы табысты жаңалықтар әр түрлі мамандардың бірлескен еңбегінің нәтижесі.
   
4. 
   Хабблдің ғарыштық телескопы: «Хаббл» ғарыштық телескопы (ағылш. Hubble Space Telescope, HST, КТХ, обсерватория коды «250») — Жерді айналып орбитамен ұшатын автоматты обсерваториясы, Эдвин Хаббл құрметіне аталған. «Хаббл» телескопы — НАСА мен Еуропа ғарыш агенттігі бірлескен жобасы; НАСА үлкен обсерваториялары тізіміне кіреді. Қазіргі кезде аспан әлемін шарлап жүрген адамзаттың «ғарыштық көзі» - «Хаббл» аппараты. Осы құралдың көмегімен бүкіл галактика, тіпті басқа галактикалық жүйелер де зерттеліп жатыр тарихы 1925 жылдан басталады. Қазіргі кезде «Спейс шаттл» бағдарламасы бойынша «Атлантис» ғарыш кемесі аспан денелерін суретке түсіріп, жан-жақты зерттеулер жүргізу үшін ғарышты кезіп жүрген «Хабблға» қатынас жасап тұрады. Телескопқа қызмет көрсету миссиясы алғашқы рет 1993 жылы желтоқсанда атқарылды. Екіншісі 1997 жылы ақпанда жасалды. Осы уақытқа дейін жер маңы орбитасындағы «Хаббл» 22 мың аспан денелерінің — жұлдыздар, тұмандықтар, галактикалар мен ғаламшарлардың 1 млн суреттерін түсірген. Бақылау барысындағы күн сайынғы ақпарат ағыны 15 ГБ құрайды. 3900-дан астам астрономдар оны зерттеуге падалануға мүмкіндік алды, 4000 мақала ғылыми журналдарда жарық көрді. Жыл сайынғы ең көп дәйектелетін 200 мақалалардың кемінде 10 %-і Хаббл мағлұматына негізделіп жасалған мақалалар.
   
5. 
   Радиотелескоптар, олардың жұмыс істеу принциптері. Олармен жүргізілетін ғылыми жұмыстар. Радиотелескоптар жарықты жинамайды, тек олардан келетін радиациялардың түрлерін қабылдайды. Радиотелескоптарда алыс ғарыш обьектілерінің жерге сәулелерін тоғыстыруға арналған үлкен тарелке-антенналар бар. Олар ғарыштың анығырақ көрінісін беретін өзге де тарелкелермен байланысты. Радиотелескоптың айнасының диаметрі 10-даған метр, ал козғалмайтын радиотелескопта 100-деген метр болып келеді. Мысалы, Мәскеудегі Ғылым Академиясында жасалған радиотелескоптың диметрі 1000 метр. Англияда айнасының диаметрі 76 метр, салмағы 750 тонна радиотелескоп бар.
   

6. 
   VLA апертурлық синтез жүйесі. (Very Large Arre)
   

7. 
   Байқоңыр ғарыш айлағы.- адамзаттың 1-ғарыш айлағы. Оны әпқашан адамзаттың ғарышқа сапарының «бесігі» дейді.Оның негізі 1955 жылы Арал теңізінен шығысқа «Төретам» теміржолының бекетінде қаланды. Қазіргі уақытта «Байқоңыр» ғарышқа кемелер ұшыру бойынша сан жағынан басты орында. Одан «Восток», «Восход», «Союз», «Солют», «Мир», бірнеше дүркін пайдаланылатын «Энергия-Боран» жүйесі мен планетааралық космостық аппараттар және Жердің жасанды серіктері ұшырылды. Соңғы жылдары Байқоңырдан Европалық VENUS Express ғарыш агенттігінің зонды бар «Союз-ФГ» зымыраны, сондай-ақ алғашқы европалық Galileo навигациялық аппараттары сияқты европалық ғарыштық аппараттардың бірқатары ұшырылды. VENUS Expressтің мақсаты Шолпандағы вулкандардың бар-жоғын анықтап, ауа-райын зерттеп, планета картасын жасау.
   

1. 
   «Астрономиялық карта» ойыны. Әр оқушы үйге берілген тапсырма бойынша «Астрономияда ашылған соңғы жаңалықтарды» сұрағын немесе датасын бір параққа, жауабын бір параққа жазып келеді. Барлық оқушыдан парақтар жинап алынып, қайта үлестіріледі. Сұрақтарға жауаптар басылады. Қолында «Жеңілдік» парағы қалған оқушының тобы келесі кезең тапсырмасына «Бақылаушы» болу мүмкіндігіне ие болдыңыздар.
   
2. 
   «Аспан денелерінің қозғалысы». Планеталардың қозғалыс жылдамдығын Microsoft Visual Basic 6 программасында есептеп, таблицалық мәнмен салыстыру. Бір топтың оқушылары Ең алып планета Юпитердің жылдамдығын тақтада, бір топтың оқушылары компьютерлік бағдарлама орындайды.