Сабақ өткізілетін күн Сабақ өткізілетін топ, курсы, мамандығы Өткізілетін орны

1. 
   Оқушылардың өзіндік ізденіс жұмыстары:
   

• 
  Инфрақызыл сәуле және оның қолданылуы.
  
• 
  Ультракүлгін сәуле және оның қолданылуы.
  

Спектрдің қызыл бөлігінің сыртында байқалатын, толқын ұзындығы қызыл жарықтың толқын ұзындығынан (l>7,9*10-7м) үлкен болып келетін сәулелер инфрақызыл сәулелер деп аталады. Инфрақызыл сәулелер электромагниттік толқындар шкаласында радиотолқындар мен көрінетін жарық арасындағы бөлікті алып жатады.

Инфрақызыл сәулені 1800 жылы ағылшын физигі Уильям Гершель ашқан болатын.

Инфрақызыл сәулелерді кез келген қызған дене шығарады.

Инфрақызыл сәуленің екі маңызды сипаттамасы бар: толқын ұзындығы (тербеліс жиілігі) және сәуленің интенсивтілігі.

Инфрақызыл сәулелер толқын ұзындығына байланысты үшке бөлінеді:

- жақын (0,75—1,5 мкм);

- орташа (1,5 – 5,6 мкм);

- алыс (5,6—100 мкм).

Спектрдің күлгін бөлігінің сыртында байқалатын, толқын ұзындығы күлгін жарықтың толқын ұзындығынан (l<3,9*10-7м) қысқа болып келетін сәулелер ультракүлгін сәулелер деп аталады. Ультракүлгін сәулелердің химиялық активтігі жоғары.

Ультракүлгін сәуле – көзге көрінбейтін электромагниттік сәуле, ол электромагниттік толқындар шкаласында көрінетін сәуле мен рентген сәулесі аралығын алып жатыр.
Ультракүлгін сәуленің толқын ұзындығы - 100 ден 400 нм (1 нм = 10 м) аралығында. Жарықтандырудың Халықаралық комиссиясының (CIE) классификациясы бойынша ультракүлгін сәуле үш диапазонға бөлінеді:

UV-A – ұзын толқынды (315 - 400 нм)

1. 
   Электромагниттік толқындар шкаласы.
   
2. 
   Инфрақызыл сәуле дегеніміз не?
   
3. 
   Инфрақызыл сәуле көзіне мысалдар келтір.
   
4. 
   Инфрақызыл сәуле қай салаларда қолданылады?
   
5. 
   Ультракүлгін сәуле дегеніміз не?
   
6. 
   Ультракүлгін сәуле көзіне мысалдар келтір.
   
7. 
   Ультракүлгін сәуле қай салаларда қолданылады?
   

Оқушылардың жаңа сабақта алған білімдерін пысықтау, сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау.

Оқушылардың өзіндік ізденіс жұмыстары:

• 
  Инфрақызы және ультракүлгін сәулелерінің адам ағзасына оң және кері әсері.
  

1. 
   Конграт Б.А., Кем В.И., Қойшыбаев Н. ФИЗИКА /Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытына арналған оқулық/ -Алматы:Мектеп,2006
   
2. 
   Мякишев Г.Я., Буховцев Б.Б. ФИЗИКА / Орта мектептің 10-11 сыныптарына арналған оқулық/ - Алматы: Мектеп: 2001
   
3. 
   Рымкевич А.П. Физика есептерінің жинағы. Алматы: Рауан, 1998г
   

Инфрақызы және ультракүлгін сәулелері.

Инфрақызыл сәулені 1800 жылы ағылшын физигі Уильям Гершель ашқан болатын.

Инфрақызыл сәулелерді кез келген қызған дене шығарады.

Инфрақызыл сәуленің екі маңызды сипаттамасы бар: толқын ұзындығы (тербеліс жиілігі) және сәуленің интенсивтілігі.

Инфрақызыл сәулелер толқын ұзындығына байланысты үшке бөлінеді:

- жақын (0,75—1,5 мкм);

- орташа (1,5 – 5,6 мкм);

- алыс (5,6—100 мкм).

Инфрақызыл сәуле спектрі жекелеген сызықтардан, жолақтардан тұруы немесе үзіліссіз болуы мүмкін, ол инфрақызыл сәуле шығару көздеріне байланысты болады. Қоздырылған атомдар немесе иондар сызықтық инфрақызыл спектр шығарады. Ал қоздырылған молекулалар жолақ инфрақызыл спектр шығарады. Қыздырылған қатты және сұйық заттар үзіліссіз инфрақызыл сәуле шығарады.

Бағзы замандардан бастап адамдар жылудың, ғылыми тілмен айтқанда инфрақызыл сәуленің адам ағзасына пайдалы екенін білген. Адам көзі бүл спектрді қабылдай алмайды, бірақ дене жылуды сезеді. Инфрақызыл сәулелер сыну және шағылу заңдарына бағынады және затқа жұтылады. Жұтылған инфрақызыл сәулелер денені қыздырады. Бұл сәулелер жылу алмасу, жылу энергиясын беру қызметтерін атқарады.

Инфрақызыл сәулелері көмірқышқыл газына жұтылады, сол себептен жерге көп мөлшерде инфрақызыл сәуле жіберілмейді.

Инфрақызыл сәулелер ультракүлгін және рентген сәулелеріне қарағанда адам ағзасына зиянсыз болып келеді.

Адам денесі үздіксіз инфрақызыл сәулені жұтып және шығарып отырады. Бұл тұрақты процесс жылу алмасу деп аталады да, адам денесінің және қоршаған ортаның температурасына байланысты болады. Адам денесінің инфрақызыл сәуле шығаруындағы толқын ұзындығының жоғарғы шегі 9,3 мкм-ге жуық болып келеді. Инфрақызыл сәулелердің денеге алғашқы әсерінде дене температурасы және биологиялық молекулалардың функционалдық белсендігі жоғарылайды.

Қызыл және қысқа толқынды инфрақызыл сәулелер терінің беткі қабатында жұтылады, бірақ оның біршама бөлімі (25-30%) тереңірек еніп (3-4 см) тері асты малы қабатқа жетеді. Орташа және ұзын толқынды инфрақызыл сәулелер терінің сыртқы қабаты эпидермисте жұтылады. Инфрақызыл сәулелердің өтімділігі тек олардың толқын ұзындығына ғана емес, терінің ылғалдылығына, пигментация дәрежесіне және басқа да факторларға байланысты. Инфрақызыл сәулелердің адам терісіне әсерінен теріде төмендегі ерекшеліктерге ие инфрақызыл эритема пайда болады: 1) сәулелену кезінде пайда болады; 2) теріде дақ пайда болады, оның терімен шекарасы білінбейді; 3) сәулелендіру аяқталған соң кетіп қалады.

Инфрақызыл сәулелерді емдік гимнастикамен және массажбен бірге қолдану тиімді болып келеді.

Инфрақызыл сәулелердің әсерінен ұлпаларда биологиялық белсенді заттар (брадикинин, каллидин, гистамин, ацетилхолин және басқа да қан айналысын әсер ететін белсенді заттар) пайда болады. Брадикининнің күшті тамырды кеңітушілік әсері бар, ол тек сәулемен әсер еткен жерлерге ғана емес, сондай-ақ дененің басқа да бөліктеріне әсер етеді. Инфрақызыл сәулелердің жылулық та әсері бар, нәтижесінде терінің, кілегейлі қабат, қасаң қабық, орталық нерв жүйесінің – гипоталамус және жұлынның (оған келіп түскен қанның температурасының жоғарылауы нәтижесінде) терморецепторлары қозады. Терморецепторлардан шыққан импульс орталық термореттегішке (гипоталамус пен жұлын) келіп түседі. Осыдан кейін термореттегіш реакция нәтижесінде тері тамырлары кеңейеді, қан айналысының көлемі және тердің бөлінуі көбейеді.

Ұзын толқынды инфрақызыл сәулелердің адам ағзасына жұтылуы кезінде «резонансты жұтылу» деп аталатын құбылыс пайда болады. Бұл кезде ультракүлгін сәулелердің ішкі энергиясы ағзаға жақсы жұтылады. Осы әсердің нәтижесінде ағза жасушаларының потенциалдық энергиясы жоғарылайды да, ағзадағы қажетсіз сулар сыртқа шығады, ферменттер мен эстрогендердің белсенділігі жоғарылайды. Иммуноглобулиннің мөлшері өседі және басқа да биохимиялық реакциялардың белсенділігі жоғарылайды. Бұл барлық түрдегі ағза жасушалары мен қанға тән.

Ұлпалардың иілгіштігі (эластичность) артады. Бұл сіңірдің, байламдар мен бұлшық еттердің зақымдалуы кезінде қолданылады.

Буынның қаттылығын төмендетеді.

Бұлшық еттің созылуын төмендетеді.

Ауырғандық сезімін азайтады.

Қан айналу процесін жақсартады.

Жеңіл зақымдалған ұлпаларды қалпына келтіру, етеккір циклі кезінде, нейродермит, инфекциялық экзема, беттің салдануы, диарея, өкпе қабынуы және т.б.

Қатерлі ісік ауруларын емдеуге қолданылады (жаңа әдіс).

Жапон дәрігерлерінің көрсетуі бойынша: 400⁰С – 500⁰С температура аралығындағы инфрақызыл сәулемен денеге әсер еткенде күйік кезіндегі ауырғандық сезімі басылады, емдеу мерзімі азаяды, тыртық ізі азаяды, жоғары қан қысымы төмендейді.

Жүрек пен тамыр ауруларын емдеу.

Тері ауруларына.

Денені қалдықтардан тазартуда.

Целлюлитті емдеуге және т.б.

Спектрдің күлгін бөлігінің сыртында байқалатын, толқын ұзындығы күлгін жарықтың толқын ұзындығынан (l<3,9*10-7м) қысқа болып келетін сәулелер ультракүлгін сәулелер деп аталады. Ультракүлгін сәулелердің химиялық активтігі жоғары.

Ультракүлгін сәуле – көзге көрінбейтін электромагниттік сәуле, ол электромагниттік толқындар шкаласында көрінетін сәуле мен рентген сәулесі аралығын алып жатыр.
Ультракүлгін сәуленің толқын ұзындығы - 100 ден 400 нм (1 нм = 10 м) аралығында. Жарықтандырудың Халықаралық комиссиясының (CIE) классификациясы бойынша ультракүлгін сәуле үш диапазонға бөлінеді:

UV-A – ұзын толқынды (315 - 400 нм)

• 
  Жақын ультракүлгін сәулені 1801 жылы неміс физигі Н.Риттер мен ағылшын ғалымы У.Волластон бұл сәуленің күміс хлоридіне фотохимиялық әсерін зерттеу барысында ашылды.
  
• 
  Вакуумдағы ультракүлгін сәулені неміс физигі В.Шуман құрастырған флюоритті призма мен желатинсіз фотопластинкасы бар ваккумді спектрографтің көмегімен ашылды. Құрал 130 нм. қысқа толқынды сәулені тіркеді.
  
• 
  Ультракүлгін сәулені емдік мақсатта ең алғаш рет 1890 жылы Россияда П.В.Эвальд атты дәрігер қолданды.
  

Химиялық белсенділігі жоғары, көзге көрінбейді, өтімділік қабілеті жоғары, микроағзаларды өлтіреді, аз дозада адам ағзасына пайдалы (загар), бірақ үлкен дозада кері биологиялық әсер көрсетеді: жасушаның дамуы және зат алмасу өзгереді, көзге әсері жоғары.

• 
  сызықтық (атомдары, иондары және жеңіл молекулалары);
  
• 
  жолақ (ауыр молекулалары);
  
• 
  үздіксіз (электрондардың тежелуі кезінде және рекомбинациясы кезінде туындайды).
  

• 
  Температурасы t>10000С болатын барлық қатты денелер, сондай-ақ сынап буында
  
• 
  Жұлдыздар (соның ішінде Күн)
  
• 
  Лазерлі құрылғылар;
  
• 
  Трубкасы кварцтан (кварцты лампа), сынапты болып келген газ разрядты лампа.
  

Медицина: бактерицидті, мутагенді, терапевтикалық (емдік), профилактикалық әсері бар, дезинфекция; лазерлі биомедицинада қолданылады. Ультракүлгін сәуленің ағзада жеіспеушілігі авитаминозға, иммунитеттің төмендеуіне, жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істемеуіне, психикалық тұрақсыздыққа әкеп соғады.

Ультракүлгін сәуле фосфорлы -
кальцийлі алмасуға жақсы әсер етеді, теріде D витаминінің пайда болуын реттейді, ағзадағы барлық метаболиялық процесстерге көмектеседі. Ультракүлгін сәуле ағзаның қорғаныс механизмінің белсенділігін жоғарылатады. Май алмасу көрсетіші жақсартады, тыныс алу функциясы жақсарады және т.б.

Адамға әсері:

Оң әсері:

- Ультракүлгін сәуле ағзада кальциийдің түзілуін қамтамасыз ететін Д витаминінің пайда болуын реттейді және қаңқа сүйегінің дұрыс дамуын қамтамасыз етеді.

- ультракүлгін сәуле күндік биологиялық ритмге әсер ететін гармондар талдамасына белсенді әсер етеді.

- бактерицидті функция

- зерттеулер қанды ульракүлгін жарықпен сәулелендіргенде қандағыадамның эмоциялық үйіне әсер ететін “сергектік гармоны ” – серотониннің 7%-ға көбейгенін көресетті, оның ағзада жетіспеуі депрессияға, көңіл-күйдің құбылуына әкеп соғуы мүмкін. Сондай ақ ульракүлгін сәуле эндокринді және оралық нерв жүйесінің тежелуіне әкеп соғатын – мелатониннің 28%-ға төмендеті.

Кері әсері:

— аз уақытта алынған үлкен дозадағы сәулелену (мысалы, күн сәулесінің әсерінен болған күйік).

— көзге әсері.

Қолданылуы:

Полиграфияда: мөр мен штамп дайындауда қолданылады

1877 жылы ағылшын ғалымдары Даун және Блант бактериялар күн сәулесінің әсерінен көбейе алмай қалатынын айтты. Кейін зерттеу барысында микроағзалардың көрінетін жарық, сонымен бірге ультракүлгін сәулеге өте сезімтал екендігі анықталыды.

Ультракүлгін сәуледен қорғану:

Күнге қарсы экран қолдану:

- химиялық (химиялық заттар және кремдер);

- физикалық (сәулені жұтатын, шағылдыратын түрлі кедергілер).

Арнайы киім (мысалы, поплиннен дайындалған).

Көзді қорғауға көзәйнек, шлемдер қолданылады.