Сабақ Пән:«Биология негіздеріндегі химия»



Дата10.06.2017
өлшемі176,65 Kb.
#18546
түріСабақ
Семей қ. «ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БАРЛАУ КОЛЛЕДЖІ» КМҚК

Ашық сабақ

Пән:«Биология негіздеріндегі химия»

Тақырыбы: Генетикалық есептер шығару.
Оқытушы: Касымжанова Ш.А.

Сабақтың тақырыбы: Генетикалық есептер шығару.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың генетика ғылымының негізгі ұғымдары туралы білімдерін тереңдету .

Генетикалық есептер шығару арқылы теориядан алған білімдерінің негізгі түйінін түсінуге, оның мәнін терең ұғынуға көмектесу. Оқушылардың генетика заңдылықтарының жолын меңгеруі үшін, әр түрлі типтегі есептерді сауатты шығаруға бағыт беру.















Дамытушылық: Оқушы бойында ұжымдасып жұмыс істеу,басқаларды тыңдау,өз көзқарасын дәлелдеп қорғай білу біліктілігін дамыту және генетикалық терминология мен символика ұғымдарын жетілдіру.Өмірмен байланыстыра отырып, оқушылардың танымдық ой-өрісін, іс-әрекетін, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту, тереңдету,іздендіру, өзін-өзі дамытуға тәрбиелеу.

Тәрбиелік:Өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлға тәрбиелеу.




Сабақтың методикалық және дидактикалық жабдықталуы:

1.Оқулық «Биология» -10сынып, СартаевА.,ГильмановМ.

2.Презентация « Генетикалық есептер шығару»

3.Әдістемелік нұсқаулықтар, дидактикалық таратпалар.

4.Видеокөрініс «Балық қабыршақты бала », « Қартқа айналған Нұржан ».

Құрал-жабдықтар:

1.Химиялық ыдыстар: Петри табақшасы,күріш дәндері,үрмебұршақ тұқымдары.

2.Құралдар: микроскоп,дайын микропрепарат «Дрозофила шыбыны».

Сабақ типі: Білімді іс-тәжрибеде қолдану сабағы Сабақ түрі :Тәжрибелік жұмыс

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап, зерттеу, бақылау, салыстыру.

Пәнаралық байланыс:математика,физика,тарих.

Cабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру кезеңі -2мин


  1. Топты түгендеу

  2. Сабаққа әзірліктерін тексеру

  3. Қауіпсіздік ережесі

ІІ.Сабақтың тақырыбы мен мақсатымен таныстыру.

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру-18мин

А. «Лездік сұрақтар»– 3мин

Ә. «Тізбектей жалған » ойыны (ауызша,жазбаша-тақтада)- 9мин

Б. « Біліміңді тексер »- сынақ сұрақтары ( 2 нұсқа ) 6 мин

ІҮ . Студенттердің білімін өзектілеу.Видеокөрініс «Балық қабыршақты бала»,«Қартқа айналған Нұржан »5м . Ү.Жаңа білім негіздерін игерту- 48мин

1.Теориялық бөлім -10мин

2.Тәжрибелік жұмыс Генетикалық есептер шығару – 33мин

VІ. Бекіту (Ауызша ,жалпы сұрау)-7мин

VІІ.Бағалау. Қорытындылау.-3мин

VІІІ.Үйге тапсырма-2мин

Cабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен сәлемдесу. Оқушыларды бүгінгі сабақ жағдайына бейімдеп, дайындау.



ІІ.Сабақтың тақырыбы мен мақсатымен таныстыру.

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау

А) Ауызша сұрау «Лездік сұрақтар»

1.Глюкозаның молекулалық формуласы қандай?(С6 Н12 О 6 ) 2.Карбон қышқылдарына анықтама бер?

3.Этикеткасы жазылмаған ыдыстағы заттың альдегид екенін қалай анықтаймыз?

4.Формальдегид,құмырсқа альдегиді,метанальдың формуласын ата?(НСОН)

5.Қандай көп атомды спирттерді білесің?(глицерин мен этиленгликоль)

6.С 6 Н5 ОН- қай органикалық заттың формуласы?(фенол)

7.Гүлдер мен жемістер құрамында болатын парфюмериялық заттарға хош иіс беретін органикалық қосылыстар ? ( эфирлер)

8.Сірке қышқылының физикалық қасиетін сипатта?(өткір иісті,түссіз,сұйық)

9.Крахмалға сапалық реакцияны ата? (иод тамызғанда көгереді.)

10. Майларды күрделі эфирлер деп те атайды? Неліктен?(себебі карбон қышқылдары мен глицериннен тұрады.)


Ә) Топпен жұмыс «Тізбектей жалған » ойыны (ауызша,жазбаша-тақтада)-10мин

Мына өзгерістерді жүзеге асыр және түзілген өнімді ата?



1топ С2 Н6 --- С2 Н4 --- С 2Н5 СІ—С2 Н5 ОН--- С Н3 СОН--- СН3 СООН -- СН3 СООNa


С2 Н5 ОNa



2 топ С2 Н4 --- С2 Н6 --- С 2Н5 СІ—С2 Н5 ОН--- С2 Н4

С2 Н5 –О- С2 Н5


3 топ

CH3Cl→CH3OH→CH3 –О – CH3

O O

CH4 // //



H – C → H – C → ( НСОО)2 Мg

\ \


H OH
Б) « Біліміңді тексер »- сынақ сұрақтары ( 2 нұсқада )

Тест 1нұсқа

1. Спирттер класының функционалдық тобы:

A. Гидроксил;


Ә. Карбоксил;
Б. Карбонил;

B. Формил;


Г. Ацетил.

2.Күміс-айна реакциясына қандай өндіріс саласы негізделген?

A. Пластмасса өндірісі;
Ә. Каучук өндірісі;

Б. Талшық өндірісі;

B. Шыны өндірісі;

Г. Айна мен шырша ойыншықтарының өндірісі.

3. Мына заттардың қай жұбы альдегидтерге жатады?

A. CH3COOH, СН3СОСН3;


Ә. СН3СОН, СН3СОС1;

Б. СН3СОН,С2Н5СОН;

B. СН3СОС1, СН3СН2ОН;

Г. СН3СОСН3, СН3 - О - СН2С1.

4.Жай эфирлердің формуласы:

A. RCOOR;

Ә. ROR;

Б. R - CH2OH;

В. R - CH2CN;

Г. RCONH2.

5. Сұйық сабынның қатты сабыннан қандай айырмашылығы бар?

A. Айырмашылығы жоқ;

Ә. Сұйық сабын жақсы көпіреді;

Б. Қатты сабын суда жақсы ериді;

B. Сұйық сабын - калий стеараты (С17Н3,СООК), қатты сабын - натрий стеараты (C17H35COONa);

Г. Қатты сабын кальций стеараты.

6.Глюкозаның формуласы:
А. С6Н12О6;

Ә. С6Н12О 6;

Б. С 12Н22О 11;

В. С5Н10О5;

Г. С6Н702(ОН)3.

7.Спирттердің жай эфир түзу реакциясын анықта:

A. С2Н5 ОН + CH3OH →

Ә. С2Н5 ОН + О2

Б. С2Н5 ОН + Na →

В.С2Н5 ОН + HBr →

Г.С2Н5 ОН →

8.Спирттер толық жанған кезде түзілетін өнімдер:

A. Көмірқышқыл газы және су.

Ә. Көмірқышқыл газы және оттек.

Б.Альдегид және су.

В.Көмір қышқыл газы және сутек.

Г.Кетон және су.

9. C5H11Cl + KOH ...?+КСІ

Реакция нәтижесінде түзілетін қосылыс:

A. Пентанол.

Ә. Метанол.

Б.Бутандиол.

В.Бутанол.

Г.Этанол.

10.Белоктың біріншілік құрылысы дегеніміз не?

A. Белок молекуласында аминқышқылдарының қалдықтарының кезектесіп орналасу реті;

Ә. Белок молекуласының кеңістікте оралып орналасуы;

Б. Белок молекуласының нығыз орналасқан жұмыр денеге айналуы;

B. Белок молекуласының кеңістікте бүктеліп орналасуы;

Г. Оның басқа молекулалармен бірігіп биокомплекстер түзуі.



Тест 2нұсқа

1.Альдегидтердің функционалдық тобы қалай аталады?

A. Карбонил;
Ә. Карбоксил;
Б. Гидроксил;

B. Формил;


Г. Оксиметил.

2.Карбон қышқылдарының жалпы формуласы:

A. СnH2nO2

Ә. СnH2n+1OH

Б. СnH2n+2

B. RСООН


Г. СnH2n-2

3.Кip сабын кермек суда көпірмейтіні неліктен?

A. Ол кермек суда ериді;

Ә. Судың кермектілігін туғызатын Са2+ мен Mg2+, олардың стеарин қышқылымен түзетін тұздары ерімейді;

Б. Кермек суда сабынның диссоциациясы тежеледі;

B. Сабын молекулалары бірігіп ассоциацияланады;


Г. Кермек суда сабынның еруі нашарлайды.

4.Крахмалға мына заттардың қайсысы реактив болады?

А. РЬ(АС)2;

Ә. Ag(NH3)2OH;

Б. Сu(ОН)2;

В.Вг2;

Г. І2.

5. Белоктың денатурациясы дегеніміз не?

А. Физикалық жөне химиялық әсерлердің салдарынан белок молекуласының табиғи қасиетін жоғалтуы;

Ә. Белоктың іріп кайта ерімейтін тұнбаға түсуі;

Б. Белоктың еріткіш есерінен ісінуі, кептіргенде қалпына келеді;

В. Белок ұйып қалады да, кайта бастапқы қалпына келе алмайды;

Г. Белоктың шіруі.

6.Формуласы СН3─СOOH болатын органикалық затты ата:

А. Ацетальдегид

Ә. сірке қышқылы

Б. этанол

В.құмырсқа қышқылы

Г.сірке альдегиді

7.Этил спиртінің жану реакциясын анықта:

A. С2Н5 ОН + 3О2 → 2CO2 + 3H2O

Ә. С2Н5 ОН + CH3OH → С2Н5 О CH3 + H2O

Б. 2С2Н5 ОН + 2Na → 2С2Н5 ОNa + H2

В. С2Н5 ОН + HBr → С2Н5Br + H2O

Г. С2Н5 ОН → C2H4 + H2O

8.Жоғары молекулалық қосылысты алуға болатын төмен молекулалы затты көрсет:

А.Эпимер

Ә.Мономер

Б.Рацемат

В.Полимер

Г.Еріткіш

9.Өсімдік майларының жануар майларынан қандай айырмашылығы бар?

A. Өсімдік майлары құнарсыздау;

Ә. Жануар майлары қатты, құнарлы;

Б. Өсімдік майларында қанықпаған жоғары молекулалы май қышқылдарының қалдықтары болады;

B. Өсімдік майлары тотықпайды;

Г. Жануар майлары оңай тотығады.

10.Аминқышқылдарының құрамына кіретін функционалдық топтар:

A.- NО2, - СООН;
Ә. - CN, - СООН;
Б. – NH2, - СОН;

B. – NH2, - СООН;


Г. - СНО, - NО2

Дұрыс жауаптары: 1нұсқа 1А,2Г,3Б,4Ә,5В,6А,7А,8А,9А,10А

2 нұсқа 1А,2В,3Ә,4Г,5А,6Г,7А,8Ә,9Б,10В ІҮ . Студенттердің білімін өзектілеу: Видеокөрініс 1. «Балық қабыршақты бала» 2. «Қартқа айналған Нұржан »5мин .

Ү. Жаңа білім негіздерін игерту: слаид1-6

Жоспар:

1.Теориялық бөлім

2.Есептер шығару

3.Қорытындылау

Теориялық бөлім: Генетика организмдердің тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылым. Бұл терминді ғылымға 1906 жылы ағылшын ғалымы У.Бэтсон енгізді.

Генетиканың нақты ғылым болып қалыптасуы чех ғалымы Грегор Мендельдің есіміне байланысты. Ол «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» деген еңбегінде тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын атап көрсетті.

Г.Мендель бұршаққа тәжірибе жасады. Ол тәжірибе жүргізуге өте қолайлы объект болды. Себебі басқа өсімдіктермен салыстырғанда, бұршақтың мынадай ерекше қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айқын ажыратылатын көптеген сорттары бар; 2) өсіруге қолайлы, күй талғамайды; 3) гүліндегі күлте жапырақшалармен толық қалқаланып тұратындықтан, өздігінен де, айқас та тозаңданады; 4) бұршақтың 34 сорты болған, 22 сортына тәжірибе жасады.

Г.Мендель бір белгісі бойынша тәжірибе жасау арқылы екі заңдылық ашты. Мендельдің 1-ші заңы «бірінші ұрпақтың біркелкілігі» және Мендельдің 2-ші заңы «белгілердің ажырауы» заңдары деп аталады.

Екі жұп қарама-қарсы белгілері бойынша будандастыруды дигибридті будандастыру деп атайды. Дигибридті будандастыруға бұршақ өсімдігінің сары түсті, тегіс қабықты және жасыл түсті, кедір-бұдыр тұқымдары алынады.

Америкалық генетик Т.Морган жеміс шыбыны – дрозофилаға тәжірибе жасау арқылы «Тіркес тұқым қуалау заңын» ашты. (Микроскоппен дайын микропрепараттан дрозофила шыбыны)

Есептерді дұрыс шығарып, нақтылы нәтижелер алу үшін 1қадам Барлық генетикалық заңдылықтар мен ережелерді білу қажет. 2қадам Генетикалық символдармен бейнелеу, 3 қадам Пеннет торын құру, тура бағытта аталық гамета, ал көлденең бағытта аналық гаметаны жазу қажет. 4 қадам Тұқым қуалау заңдылығын сипаттап жауабын жазамыз.

Негізгі символдар мыналар:



Р – будандастыруға немесе шағылыстыруға арналған ата-енелік даралар.

Г – гаметалар (жыныс жасушалары)

F – алынған ұрпақ, қасына қойылған индекс ұрпақтың реттік санын көрсетеді.

F1 – бірінші ұрпақ

F2 – екінші ұрпақ және т.б.

Х – будандастыру белгісі.

♀ - аналық дараның жыныстық белгісі (Венераның айнасы)

♂ - аталық дараный жыныстық белгісі (Марстың қалқаны мен найзасы)

АА – доминантты белгі гомозиготалы

аа – рецессивті белгі ағза

Аа - гетерозиготалы ағза


Мысалы мынандай есептер шығарып көрейік:

Мендельдің 2-ші заңы «Ажырау заңы»

Генетикалық есептер шығару №1

Асбұршақтың тұқымының сары түсі жасыл түске қарағанда доминантты.Гетерозиготалы сары бұршақты жасыл бұршақпен будандастырғандағы ұрпақтың генотипі мен фенотипін анықта.



Аа- күлгін түсті намазшам гүлі

аа- сары түсті намазшам гүлі

Аа- күлгін түсті,гетерозиготалы

Р Аа х Аа

Г А а А а

Ғ2 А А А а Аа а а

Жауабы: «Ажырау заңы», Фенотипі 3:1, генотипі 1:2:1
Генетикалық есептер шығару №2

Әкесі сау,шешесі гемофилия гені бойынша гетерозиготалы болса,отбасының ұрпақтары қандай болмақ?



Н- дені сау, қалыпты

Һ- гемофилия ауруы белгісі

Р Х Ү х ХХ

Г Х Ү Х Х

Ғ1 Х Х Х Х Х Ү Х Ү

Сау.қыз тасм.қыз сау ұл сау ұл Жауабы: 1 сау қыз,2сау ұл бала,1тасымалдаушы қыз


Тәжрибелік жұмыс№7 Генетикалық есептер шығару

Нұсқаулықпен жұмыс
VІ. Бекіту (Ауызша ,жалпы сұрау)-5мин

1. Генетика ғылымы нені зерттейді ? – тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті

2. Г.Мендельдің 1- заңы қалай аталады? – біркелкілік заңы

3. Дрозофила шыбыныны неліктен зерттеу обьектісі болды ?- өсімтал,хромосома саны-8

4. Моногибридті будандасу дегеніміз? – бір белгісімен ерекшеленетін будандасу

5. Тұқым қуалаушылық деген не? – ата-анадан ұрпаққа берілетін қасиет

6. Адамда хромосома саны қанша ?- 23 жұп

7. АА – қандай белгі? – гомозиготалы, доминантты (басым)

8. Дигибридті будандастырғанда асбұршақтың қандай белгілерін алды? – сары, тегіс қабықты, жасыл, бұдыр қабықты .

9. Г. Мендель кім? – тұқым қуалау заңдылықтарын ашқан чех ғалымы

10. Ген дегеніміз не? – хромосоманың белгілі бөлігінде орналасқан тұқым қуалау ақпаратының өлшем бірлігі
VІІ.Бағалау. Қорытындылау.-5мин
VІІІ.Үйге тапсырма (Есептер шығару)- 2мин
Есеп №10. Перзентханада екі баланы ауыстырып алған. Олардың біреуінің ата-аналарының қаны І және ІІ топ, ал екіншісінікі – ІІ және ІҮ топ екені анықталған. Балалардың қанын алып тексергенде І және ІІ топ болып шыққан. Қайсысы кімнің баласы екенін анықтау керек.


Қосымша:
Есеп №. 8

Әкесі дальтоник отбасында ұлының дальтоник болуы мүмкін бе? Жауабыңды дәлелде .


Есеп №. 9

Қара көзді (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) еркек, көк көзді, оң қолымен жақсы пайдалана алатын әйелге үйленді. Осы семьяда көк көзді, солақай бала туды. Осы аталған адамдардың генотипі қандай? Қара көз – А Көк көз– а Оң қолдылық – В Солақай – в




Тәжрибелік жұмыс № 7

Тақырыбы: Генетикалық есептер шығару.

Мақсаты: Генетикалық заңдылықтар негізінде гаметалар мен генотиптерді анықтай білуге, генетикалық есептердің шарттарын қысқаша жаза білу, әр түрлі типтегі есептерді шығарып үйрену.

Көрнекілігі: Моно, дигибридті шағылыстыру кестесі,нұсқаулықтар, Пеннет торының үлгісі.
Есептерді шығару жолдары

Негізгі символдар :

Р – будандастыруға немесе шағылыстыруға арналған ата-енелік даралар.

Г – гаметалар (жыныс жасушалары)

F – алынған ұрпақ, қасына қойылған индекс ұрпақтың реттік санын көрсетеді.

F1 – бірінші ұрпақ

F2 – екінші ұрпақ және т.б.

Х – будандастыру белгісі.

♀ - аналық дараның жыныстық белгісі (Венераның айнасы)

♂ - аталық дараның жыныстық белгісі (Марстың қалқаны мен найзасы)

АА – доминантты белгі гомозиготалы

аа – рецессивті белгі ағза

Аа - гетерозиготалы ағза



Моногибридті будандастыру

Есеп №1.

Үрмебұршақтың тұқымының қоңыр түсі доминантты , оны рецесивті тұқымы ақ түсті үрмебұршақпен будандастырғанда алынған бірінші ұрпақтың фенотипі мен генотипін анықта. Сызбанұсқаға орналастыр.



Есеп №2.

Гетерозиготалы қоңыр түсті тұқымды үрмебұршақтарды бір-бірімен қайта будандастырғанда қандай нәтиже алынады? Сызбанұсқаға орналастыр.



Есеп №3.

Толық емес доминанттылық кезінде ата-анадан берілген екі белгі де көрінбей аралық сипаттағы жаңа белгі пайда болады. Гомозиготалы қоңыр түсті тұқымды үрмебұршақ пен ақ түсті үрмебұршақты шағылыстырғанда бірінші ұрпақта будан ала түсті үрмебұршақтың тұқымы алынды. Ала түсті үрмебұршақтарды бір-бірімен қайта будандастырғанда қандай нәтиже алынады? Сызбанұсқаға орналастыр.



Есеп №4.

Күріш дәнегінің ұзын түрі домалақ дәнекке қарағанда доминантты болады. Бірінші ұрпақ дараларының фенотипі мен генотипін анықта .Сызбанұсқаға орналастыр.



Дигибридті будандастыру

Есеп №5.

Қызан (помидор) жемістерінің қызыл түсті,домалақ пішінді болуы доминантты гендермен ,ал сары түсті және алмұрт тәрізді пішіні рецессивті гендермен анықталады.Дигетерозиготалы қызыл түсті,домалақ пішінді қызанды бір-бірімен будандастырғанда , оның ұрпақтарынан қандай ажырауды күтуге болады?


Тіркес тұқым қуалау

Есеп №6. Шешесі сау,гомозиготалы. Әкесі гемофилиямен ауыратын отбасының ұрпақтары қандай болмақ?

Есеп №7 Шешесінің қаны І топқа, ал әкесінің қаны ІV топқа жатады.Балаларының қан топтарын анықта.
Қосымша:

Есеп №. 8

Әкесі дальтоник отбасында ұлының дальтоник болуы мүмкін бе?



Есеп №. 9

Қара көзді (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) еркек, көк көзді, оң қолымен жақсы пайдалана алатын әйелге үйленді. Осы семьяда көк көзді, солақай бала туды. Осы аталған адамдардың генотипі қандай? Қара көз – А Көк көз– а Оң қолдылық – В Солақай – в


Үйге тапсырма :

Есеп №10. Перзентханада екі баланы ауыстырып алған. Олардың біреуінің ата-аналарының қаны І және ІІ топ, ал екіншісінікі – ІІ және ІҮ топ екені анықталған. Балалардың қанын алып тексергенде І және ІІ топ болып шыққан. Қайсысы кімнің баласы екенін анықтау керек.
Каталог: uploads -> doc -> 0aac
doc -> Сабақ тақырыбы: Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» романы Сабақ мақсаты: ҚР «Білім туралы»
doc -> Сабақтың тақырыбы Бала Мәншүк ( Мәриям Хакімжанова) Сілтеме
doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты
doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері
doc -> Сабақ Сабақтың тақырыбы : Кіріспе Сабақтың мақсаты : «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны, Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу
doc -> Тәрбие сағаттың тақырыбы: Желтоқсан жаңғырығы
doc -> Сабақтың тақырыбы : Әбунасыр Әл- фараби Сабақтың мақсаты
doc -> Сабақ жоспары Тақырыбы: Үкілі Ыбырай Мектеп:№21ом мерзімі
0aac -> Сабақтың тақырыбы Қауырсын жабынды жануарлар. Құстар класы Жалпы мақсаты
0aac -> Алматы облысы Алакөл ауданы Қант зауыты орта мектебінің 1 деңгей мұғалімдері К. С. Тулегенова, Ғ Смайлханова


Достарыңызбен бөлісу:




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет