Сабақ «Шешендік сөздің дәлдігі, ойдың айқындылығы»

• 
  Оқушыларды түгендеу.
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару 
  
  
  
• 
  Топтарға бөлу. Түрлі – түсті кәртешкелер арқылы топқа бөлу. Кәртешке артына «Мен шешен болсам», «Мен би болсам» жазып қоямын. Осы ой арқылы оқушылардың пікірлерін тыңдай отырып, «Шешендер» тобы, «Билер» тобы деп екі топқа бөлемін.
  

І.Қазақ би-шешендерінің сөздерін сахналанған көрініс арқылы көрсету.

ІІ.Зымыран сұрақтары:
1.Шешендік сөз деген не?

2.Шешендіктің отаны қай елдер болып табылады?

3.Қазақ шешендік өнерінің 1-кезеңі қай кезең және бұл кезеңде өмір сүрген шешендер кімдер?

4. Қазақ шешендік өнерінің 2-кезеңі қай кезең және бұл кезеңде өмір сүрген шешендер кімдер?

5. Қазақ шешендік өнерінің 3-кезеңі қай кезең және бұл кезеңде өмір сүрген шешендер кімдер?

6. Қазақ шешендік өнерінің 4-5кезеңі қай кезең және бұл кезеңде өмір сүрген шешендер кімдер?

7. Шешендік сөздер құрлысына қарай нешеге бөлінеді?

8.Шешендік сөздер мазмұнына қарай нешеге бөлінеді?

1.Сөз дәлдігі – ойдың айқындылығы

2.Билердің нақыл сөздері

3.Шешенге тән қасиеттер

4. Қортынды сөз.

Мұғалім сөзі:

Қол бастау қиын емес,

Шабатын жерден ел табылады.

Ел бастау қиын емес,

Қонатын жерден көл табылады.

Шаршы топта сөз бастаудан қиынды көргем жоқ:

Тауып айтсаң мереке қылады,

Таппай айтсаң келеке қылады, - деген екен сөз құдіретін қалың қазаққа танытқан Досбол би. Ал, олай болатын болса көпщілік алдында сөйлейтін сөз орамдары жайлы не білеміз деп,- тақырыптың мағынасын ашып көрейік.

Ойдың айқындылығы сөз қолданыстағы дәлдікпен тығыз байланысты. Сөз қолданыстағы дәлдік

сөйлеушінің белгілі бір тақырыпты қаншалықты меңгергендігімен,ойлау жүйесінің тереңдігімен,қазақ әдеби тілінің байлығы мен нормасын жетік білуімен өлшенеді.Сөз мағыналарын жақсы білген адам сөзді орнымен жұмсай алады. Сөйлеуші сөздердің табиғи мүмкіншіліктерін – тура мағынасынғкөп мағыналылығын,синонимдік,антонимдік,омонимдік қасиеттерін кең түрде пайдаланумен бірге тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін мақал-мәтелдер мен фразеологизмдерді дәлдікпен қолданғанда,ойдың айқындылығымен қоса,сөйлеудің көркемдік деңгейін көтереді. «Етігің тар болса,дүниенің кеңдігіненне пайда»,-дейді қариялар. «Еркіндігіңе қамыт түссе, елдігіңнен не қайыр»,-деген екен Қазыбек би. «Құм жиылып тас болмас,құл жиылып бас болмас», «Құмды илей білсең – пана болады, қараны билей берсең пана болады»,-деген екен Ақтамберді жырау. Осы жолдарда шешендердің мақалдап,мәтелдеп сөйлеуі айтылмақ ойдың нанымды,анық,түсінікті жеткізілуіне көмектесіп тұр.

Сондай –ақ халық даналығынан туған «қиыннан қиыстырып», «жауырды жаба тоқып», «әліпті таяқ деп білмей», «халық айтса,қалып айтпайды», «екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетеді», «тіл ұстартып өнер шашқан», «сілтідей тынып», «нілдей бұзылып», «ләм-мим деп тіл қатпастан», «жүйкесін құртып», «екі иінінен дем алып», «ауырдың үстімен,жеңілдің астымен», «місе тұтпай» тәрізді толып жатқан тұрақты тіркестерді қалыпын бұзбай орнымен жұмсай алса,қандай тақырыптағы шешендікте болмас айтайын деген ойды тап басып, дәл жеткізері хақ.

1. 
   Қар жана ма? (Қалауын тапса қар жанар)
   
2. 
   Түкіріктен көл құрала ма? (Көп түкірсе көл)
   
3. 
   Тауық түс көре ме? (Тауық түсіне тары кіреді)
   
4. 
   Тас пен басты не жарады? (Тіл тас жарады,тас жармаса бас жарады)
   
5. 
   Билік айту мен біліп айтудың айырмашлығы ?(Билік айту оңай,біліп айту қиын)
   
6. 
   Қандай бас аяққа тыным бермейді? (Басында дымы жоқтың аяғында тынымы жоқ)
   
7. 
   Тура сөздің темірге, қылышқа қатысы қанша? (Тура сөз темірді теседі,жұмсақ сөз қылышты кеседі)
   
8. 
   Бес ешкісі бар кісінің өзге қызметі бола ма? (Айдағаны бес ешкі,ысқырығы жер жарады)
   

ойтолғау жазу.

Оқушылардың сабаққа қатысуына қарай білімдері бағаланады.