Сабақ тақырыбы: «Аяз би» ертегісі Сыныбы: 5 «Араласқан жоспар»

2.Жаманның жақсы мен жаманды айыра білуі.

(Ащы мен тұщыны татқан білер, Алыс пен жақынды жортқан білер)

5.Жаманның сертке берік болуы. (Сертке берік бол, досыңа серік бол.)

7.Жаманның Барсакелмеске баруы. (Жігітке жар қымбат, намыс пен ар қымбат)
1.Құстың, шөптің, адамның жаманын табуға ханның уәзірлерін жұмсауы. (Есірген хан елді ермек етер.)

9. Хан тағына отырған Жаман. (Ақылды жетер мұратқа, Ақылсыз қалар ұятқа.)

3.Ханның Жаманды уәзір етуі. (Ақыл – ердің қорғаны.)

4.Меңдінің Жаманды таңдауы .( Кедейлігіне қарама, кісілігіне қара.)

6.Қырық уәзірдің хан мен Жаманды араздастыруы. (Арсыз адам жала жауып аздырады, Ақылды адам жол тауып оздырады)
8.Хан сөзін шеше алмаған уәзірлердің Жаманға келуі. (Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш.)

2.Үй тапсырмасын сұрау.

«Интервью» стратегиясы арқылы дұрыс құрылған жоспар бойынша оқушылардан ертегі мазмұнын сұраймын.

Күтілетін нәтиже: 1.Оқушылар ертегі желісі бойынша араласқан жоспарды дұрыс құрап оқиды.

2. Құрылған жоспар бойныша ертегі мазмұнын әңгімелейді.

1.Құстың, шөптің, адамның жаманын табуға ханның уәзірлерін жұмсауы. (Есірген хан елді ермек етер.)

2.Жаманның жақсы мен жаманды айыра білуі.

(Ащы мен тұщыны татқан білер, Алыс пен жақынды жортқан білер)

3.Ханның Жаманды уәзір етуі. (Ақыл – ердің қорғаны.)

4.Меңдінің Жаманды таңдауы .( Кедейлігіне қарама, кісілігіне қара.)

5.Жаманның сертке берік болуы. (Сертке берік бол, досыңа серік бол.)

6.Қырық уәзірдің хан мен Жаманды араздастыруы. (Арсыз адам жала жауып аздырады, Ақылды адам жол тауып оздырады)
7.Жаманның Барсакелмеске баруы. (Жігітке жар қымбат, намыс пен ар қымбат)
8.Хан сөзін шеше алмаған уәзірлердің Жаманға келуі. (Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш.)

9. Хан тағына отырған Жаман. (Ақылды жетер мұратқа, Ақылсыз қалар ұятқа.)

Сонымен, Жаман деген кім? Ханның қырық уәзірінен айырмашылығы қандай? Венн диаграммасы

3.«Кешегі күн» стратегиясы бойынша «Аяз би» деген атауды естігенде көзіңе не елестеді?

Аяз би адам би ақылды

тапқыр момын адал

Өзінің ақылдылығы, даналығы арқасында Мадан ханның бірнеше сынынан өтіп,уәзір болған, ханның тұлпарының сиырға, өзінің қара халыққа шатыстығын айырып берген. шартты жұмбағын шешіп, бай қызы Меңді сұлуға үйленген, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқарған. Мадан мойындап, халық қалап, хан етіп көтерген - Аяз би кім болды екен? Төрт топқа төрт мәтін беріледі, сол мәтінді ұжымдасып оқып, бір-біріне түсіндіру арқылы қорытынды жасайды.

Аяз би Жаманұлы (шамамен 711-800 ж.ж.)
Аяз би Жаманұлы- қазақ халқының ежелден елге аты мәшһүр болған, аты аңызға айналып кеткен ақылгөй абыз, шешен, биі. Оның есімі бүгінгі ұрпаққа «Аяз би» ертегісі мен «Аяз би, әліңді біл, Құмырсқа жолыңды біл» дейтін қанатты нақыл сөз арқылы сақталып жеткен. Аяз бидің ғұмырнамасы жөнінде әр түрлі деректер бар. Майқы би Мән баласының шежіресін жазған Шапырашты Қазбек бек Тауасарұлының өзінің «Түп-тұқияннан өзіме дейін» («Жалын», 1993 ж.) дейтін кітабында Аяз бидің және оның серігі Құмырсқа батырды «Майқы би дәуірінде өмір сүрген, Майқы Мәнұлының оң жағында отыратын сенімді ақылгөй билер еді», -деп жазады. Сонда бұл дерек бойынша Аяз би хижра жыл санауынан 711 жылы бұрын туып, 800 жылы дүниеден өткен, Майқы Мәнұлының замандасы, тұстас болып шығады. Ал зерттеуші Балтабай Адамбайұлының «Алтын Сандық» атты (1989 ж.) кітабындағы шағын мәліметте Аяз би -Хиуа хандығы дәуірінде өмір сүрген тарихи адам деп, оны XI-XII ғасырға жатқызады. Бұл-әлі зерттеуді қажет ететін мәселе.
Аяз бидің қандай би болғаны, адамгершілік қадір-қасиеті жөнінде қазақ энциклопедиясында былай жазылған: «Бұрынғы қойшы, кедей Аяз өзінің ақылдылығы, даналығы арқасында уәзір болады. Ол Мадан ханның бірнеше сынынан өтеді. Оған шөп жаманы-қоға, құс жаманы- сауысқан екенін дәлелдеп береді. Ханның тұлпарының сиырға, өзінің қара халыққа шатыстығын айырады. Шартты жұмбағын шешіп, бай қызы Меңді сұлуға үйленеді, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқарады. Аяздың даналығын, достыққа адалдығын, сертке беріктігін, қайырымдылығын, әділдігін Мадан мойындап, халық қалап, оны хан етіп көтереді»

Майқы би өзінің төңірегіне ақылды, дана, би, шешендерді, батыр, балгер, көріпкел әулиелерді көп жинап, олармен ақылдасып отырады. Майқының Әндір, Мәді деген аспан әлемін, жұлдыздар сырын болжайтын білімпаздары болған. Олар аспанға, жұлдыздарға қарап, мал-шаруа жайын, егіншілікке қолайлы мерзімді күні бұрын болжап, халыққа пайдасын тигізеді. Ал Аяз би сияқты дана билеріне өзінің оң жағынан орын береді екен. Аяз бидің Құмырсқа деген әрі би, әрі батыр жан серігі болыпты. Қайда барса да екеуі жұбын жазбай жүреді.Ол екеуі Майқы бидің сілтеуімен қазылық құрып, көбінесе ел мен ел арасындағы елшілік, бітімгершілікпен айналысады. Сондықтан да Майқы би Аяз би мен Құмырсқаға көбінесе арқа сүйеп, оларға сенеді.Ол екеуімен Майқы би халық тағдыры, ел жағдайы, шаруа қамы жөнінде жиі-жиі ақылдасып, ой-пікір алысып отырады. Кейде дәл жауап айта алмай, шалыс басқан заматта оларға ескерту жасап түзеп, бағыт беріп жібереді екен. Бір жолы ол екеуі жарыса сөйлеп, Майқының алдын кес-кестей беріпті, сонда Майқы би оларға былай депті:

Тарихи аңыздарға қарағанда, Аяз би Арал теңізі жағасында өмір сүрген.Оның тарихи адам екендігін Арал теңізінен 200 шақырымдай жерде табылған «Аяз» қаласының орны да дәлелдейді. Аңыздар бойынша Аяз әуелі ханға уәзір, кейін өзі хан болып ел басқарған. Аяз биге қатысты аңызда аталатын «Барсакелмес» деген жер Арал теңізінде орналасқан.

.«Аяз би» ертегісінен үйренеміз:

-жақсы мен жаманды айыру;

-адамгершілік;

-әділдік;

-кішіпейілділік;

-ақылдылық;

-кешірімділік;

-тапқырлық;

-қарапайымдылық;

-шыншыл;

-сертке беріктік;

1. Уәзірлер не үшін шөптің жаманы деп шеңгелді алды?

2. Уәзірлер не үшін Жаманды адамның жаманы деп шешті?

3. Уәзірлер неліктен құстың жаманы деп қырғауылды таңдады?

4. 5. Жаман тұлпардың сиырға шатыс екенін қайдан білді?

6. Жаман ханның наубайдың баласы екенін қайдан білді?

«Бала би”

Аяз би Жаманұлы (шамамен 711-800 ж.ж.)

Аяз би Жаманұлы (шамамен 711-800 ж.ж.)

Аяз би Жаманұлы (шамамен 711-800 ж.ж.)

Аяз би Жаманұлы (шамамен 711-800 ж.ж.)

Аяз бидің қандай би болғаны, адамгершілік қадір-қасиеті жөнінде қазақ энциклопедиясында былай жазылған: «Бұрынғы қойшы, кедей Аяз өзінің ақылдылығы, даналығы арқасында уәзір болады. Ол Мадан ханның бірнеше сынынан өтеді. Оған шөп жаманы-қоға, құс жаманы- сауысқан екенін дәлелдеп береді. Ханның тұлпарының сиырға, өзінің қара халыққа шатыстығын айырады. Шартты жұмбағын шешіп, бай қызы Меңді сұлуға үйленеді, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқарады. Аяздың даналығын, достыққа адалдығын, сертке беріктігін, қайырымдылығын, әділдігін Мадан мойындап, халық қалап, оны хан етіп көтереді»

Майқы би өзінің төңірегіне ақылды, дана, би, шешендерді, батыр, балгер, көріпкел әулиелерді көп жинап, олармен ақылдасып отырады. Майқының Әндір, Мәді деген аспан әлемін, жұлдыздар сырын болжайтын білімпаздары болған. Олар аспанға, жұлдыздарға қарап, мал-шаруа жайын, егіншілікке қолайлы мерзімді күні бұрын болжап, халыққа пайдасын тигізеді. Ал Аяз би сияқты дана билеріне өзінің оң жағынан орын береді екен. Аяз бидің Құмырсқа деген әрі би, әрі батыр жан серігі болыпты. Қайда барса да екеуі жұбын жазбай жүреді.Ол екеуі Майқы бидің сілтеуімен қазылық құрып, көбінесе ел мен ел арасындағы елшілік, бітімгершілікпен айналысады. Сондықтан да Майқы би Аяз би мен Құмырсқаға көбінесе арқа сүйеп, оларға сенеді.Ол екеуімен Майқы би халық тағдыры, ел жағдайы, шаруа қамы жөнінде жиі-жиі ақылдасып, ой-пікір алысып отырады. Кейде дәл жауап айта алмай, шалыс басқан заматта оларға ескерту жасап түзеп, бағыт беріп жібереді екен. Бір жолы ол екеуі жарыса сөйлеп, Майқының алдын кес-кестей беріпті, сонда Майқы би оларға былай депті:

Тарихи аңыздарға қарағанда, Аяз би Арал теңізі жағасында өмір сүрген.Оның тарихи адам екендігін Арал теңізінен 200 шақырымдай жерде табылған «Аяз» қаласының орны да дәлелдейді. Аңыздар бойынша Аяз әуелі ханға уәзір, кейін өзі хан болып ел басқарған. Аяз биге қатысты аңызда аталатын «Барсакелмес» деген жер Арал теңізінде орналасқан.

Тарихи аңыздарға қарағанда, Аяз би Арал теңізі жағасында өмір сүрген.Оның тарихи адам екендігін Арал теңізінен 200 шақырымдай жерде табылған «Аяз» қаласының орны да дәлелдейді. Аңыздар бойынша Аяз әуелі ханға уәзір, кейін өзі хан болып ел басқарған. Аяз биге қатысты аңызда аталатын «Барсакелмес» деген жер Арал теңізінде орналасқан.

Тарихи аңыздарға қарағанда, Аяз би Арал теңізі жағасында өмір сүрген.Оның тарихи адам екендігін Арал теңізінен 200 шақырымдай жерде табылған «Аяз» қаласының орны да дәлелдейді. Аңыздар бойынша Аяз әуелі ханға уәзір, кейін өзі хан болып ел басқарған. Аяз биге қатысты аңызда аталатын «Барсакелмес» деген жер Арал теңізінде орналасқан.

Аяз бидің қандай би болғаны, адамгершілік қадір-қасиеті жөнінде қазақ энциклопедиясында былай жазылған: «Бұрынғы қойшы, кедей Аяз өзінің ақылдылығы, даналығы арқасында уәзір болады. Ол Мадан ханның бірнеше сынынан өтеді. Оған шөп жаманы-қоға, құс жаманы- сауысқан екенін дәлелдеп береді. Ханның тұлпарының сиырға, өзінің қара халыққа шатыстығын айырады. Шартты жұмбағын шешіп, бай қызы Меңді сұлуға үйленеді, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқарады. Аяздың даналығын, достыққа адалдығын, сертке беріктігін, қайырымдылығын, әділдігін Мадан мойындап, халық қалап, оны хан етіп көтереді»
Аяз бидің қандай би болғаны, адамгершілік қадір-қасиеті жөнінде қазақ энциклопедиясында былай жазылған: «Бұрынғы қойшы, кедей Аяз өзінің ақылдылығы, даналығы арқасында уәзір болады. Ол Мадан ханның бірнеше сынынан өтеді. Оған шөп жаманы-қоға, құс жаманы- сауысқан екенін дәлелдеп береді. Ханның тұлпарының сиырға, өзінің қара халыққа шатыстығын айырады. Шартты жұмбағын шешіп, бай қызы Меңді сұлуға үйленеді, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқарады. Аяздың даналығын, достыққа адалдығын, сертке беріктігін, қайырымдылығын, әділдігін Мадан мойындап, халық қалап, оны хан етіп көтереді»

1 2 3 4 5

Елдана Әліби Бектұр Нұрсұлтан

1 2 3 4 5

Олжас Әлішер Айнұр Дамир Б Нұрмаш

1 2 3 4 5

Нұрдәулет Т Дамир Р Диас Айкөркем Зәуре

1 2 3 4 5