Білімділік: Денелердің механикалық қозғалысын зерттеу барысында ауырлық, серпімділік, үйкеліс күштері туралы түсіндіру. Механиканың ең іргелі заңдарының бірі Ньютонның екінші заңын тұжырымдау.
Дамытушылық: Оқушылардың ақыл-ойын, байқағыштық қабілеттерін дамыту, физика пәніне қызығушылығын арттыру.
Қандай санақ жүйесі инерциялық деп аталады? Мысал келтір.
Жермен байланысқан санақ жүйесі инерциялық жүйеге жата ма?
Ньютонның бірінші заңын тұжырымда. Мысал келтір.
Үдеу дегеніміз не? Формуласын жаз.
“Кім жылдам?”
Күш. Масса.
Ньютонның екінші заңы.
Жаңа сабақ
Күш деп бір дененің екінші бір денеге механикалық әсерін сипаттайтын және осы әсердің өлшемі болатын векторлық физикалық шамасын айтады. “Күш” деген терминнің денелерің өзара әсерлесуімен байланысты екенін және оның сандық мөлшері екенін есте ұстаған жөн. Ньютонның атымен Халықаралық бірліктер жүйесінде күштің өлшем бірлігі – ньютонмен өлшенеді.
Тең
Тең емес
Ауырлық күші деп денелердің Жерге тартылу күшін айтады. Ға=mg,
мұнадағы m- дененің массасы , ал g- дененің еркін түсу үдеуі, оның модулі шамамен
9,8 м/с2- қа тең
Ға
серп
серп
Серпімділік күші деп дененің пішіні мен көлемі өзгерген кезде пайда болатын күшті айтады.Бұл күш денелерді қысу, созу, майыстыру немесе бұрау кезінде пайда болады. Серпімділік күші әр қашан дененің пішіні мен өлшемдерінің өзгеруін тудырған күшке қарама-қарсы бағытталады.
Гук заңы
Үйкеліс күші деп денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады және ол күш әрдайым жанасу бетінің бойымен қозғалыс бағытына қарама - қарсы жаққа қарай бағытталады.
|Fүйк|=μN, мұндағы μ- үйкеліс коэффициенті деп аталатын пропорционалдық коэффициент.
Қарастырылатын дененің үйкеліс күші екінші дененің бетін басып қысатын күшке (демек, тіректің реакция күшіне де) үйкелісетін беттердің материалы мен өнделу сапасына байланысты болады.
Тіректің реакция күші деп тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күшін айтады.
Теңәрекетті күш деп денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әрекетіндей әрекет жасайтын күшті айтады.
Дененің массасы – оның инерттілігінің, яғни күштің әрекетінен белгілі бір үдеу алу қабілетінің сандық сипаттамасы болып табылады.
Денелер жүйесінің массасы оны құрайтын денелердің массаларының қосындысына тең болады, яғни
m = m1+ m2+…+mn. Денеге бірдей күш түсірілген жағдайда денелердің алатын үдеуі олардың массаларына кері пропорционал болатындығын байқаймыз. Дененің массасы неғұрлым үлкен болса , белгілі бір күш әрекетінен ол соғұрлым аз үдеу алады.
Дененің үдеуі мен оған әрекет етуші күш арасында Ғ ~ а (m= const кезінде) және кез келген дененің үдеуімен оның массасының арасында а ~ (Ғ= const болғандағы) байланыс болса, онда механиканың іргелі заңдарының бірі Ньютонның екінші заңы былайша тұжырымдалады:
Дененің үдеуі мен оған әрекет етуші күш арасында Ғ ~ а (m= const кезінде) және кез келген дененің үдеуімен оның массасының арасында а ~ (Ғ= const болғандағы) байланыс болса, онда механиканың іргелі заңдарының бірі Ньютонның екінші заңы былайша тұжырымдалады:
Есте сақта
Дене туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал оның массасы кері пропорционал:
Күш.Масса.Ньютонның екінші заңы тақырыбына есептер шығару
1) Егер m 1 = m2 = 2кг , ал Ғ = 12 Н болса , онда денелер қандай үдеумен қозғалады?
І деңгей
2) Массасы 4 кг дене қандай да бір күшті әрекетінен 2м/с2 үдеу алады. Массасы 8 кг денеге дәл осындай күшпен әрекет еткенде , ол қандай үдеу алады?
3) Реактивті ұшақтың массасы 60 т қозғалтқышының тарту күші 90 кН болса , ол екпін алғанда қандай үдеумен қозғалады ?
ІІ деңгей
1) Массасы 5кг дене 15 м\с 2 үдеумен вертикаль құлауы үшін оған қандай күш әрекет ету керек ?
2) Жеңіл автокөлігінің массасы 2 т, ал жүк автокөлігінің массасы 8 т . Жүк автокөлігінің тарту күші жеңіл автокөлігінің тарту күшінен екі есе артық, олардың үдеулерін салыстырыңдар.
3) 1,5 м/с² жылдамдықпен үдейтін массасы 600 кг машинаға әсер ететін тең әсерлі күшті есептеңіз.
600кг
ІІІ деңгей
а
0,4м\с 2
2км\с 2
0,1м\с 2
5см\с 2
m
8кг
3г
200кг
10г
F
2Н
6мН
20Н
1 кН
Ғ күшінің әсерімен массасы m-ге тең дене a үдеумен қозғалады. Кестені толтырыңдар.
