Сабақ тақырыбы: Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» романы Сабақ мақсаты: ҚР «Білім туралы»

Қорытынды: Айша – тағдыр талқысында жігері мұқалмай, балаларына өмірлік адами мәнді жұмыстарға араласуына бағыт-бағдар берген, намысқой, жігерлі, төзімді қазақ әйелі.

Эпиграф: Ана сүтін ақ ішкен ақ ұлға

Қорытынды: Барсхан қиын-қыстау күндерді басынан өткізсе де, өмір ерте есейткен ақылды, еңбекқор, өжет, туған жеріне, адамдарға деген ізгілігін жоғалтпаған кейіпкер.

Қорлық-азапқа жаны қас, балаға тән аңқаулығы бар, ойын баласынан ойлы балаға айналған.

Жуанқұл, Тасбет

Эпиграф: Басшы ақылсыз болса – елге азап

Жуанқұл

Бөлімдері	Іс-әрекет
Қара арпа	Баланы түнгі арпа күзетіне қойды, халық жауының баласы деп аузын аштырмады.
Қара арпа, қара бие	Егіндікте масақ қырыққан екі баланы (Қорғанбай, Барсхан) қамбаға қамап, соттатамын деп қорқытты.
Сүдігерде изен ызыңдайды	Ақжол күшікті атып тастады.
Жілігімді жағайын	Айша аштықтан, суықтан бейнет көргенде, көмегін Айшаның киіз үйіне айырбастады.
Шалдар ысқырады	Жағдайы жақсы үйінде қымызы бар. Дімкәс Сүлейменге бір жұтым қымыз бермеді.
Тентек көше	Жаңадан көше саламыз деген желеумен Айшаны отбасымен үйінен қуды, далада түнетті.

Тасбет

Бөлімдері	Іс-әрекет
Аққыз	Шешесі ауырып қасында қалған Барсханды қамшының астына алды. Контра деп тілдеді. Мал дөктірі шығыпты, малың ауру деген сылтаумен сиырын тартып ала жаздады.
Шалдар ысқырады	Ұятсыз. Әр маяның түбіне бір жатады. Мұқтаждық қысқанда «тырқ» еткізіп жел жібереді. Қырман басында әртүрлі тілдеулер айтып, Айшаны боқтайды. Жұмыстан себепсіз кетті контра түрмемен сес көрсетеді.

Қорытынды: жүректерінде мейірім жоқ, имансыз, обал-сауаптың не екенін білмейді. Сол кездегі атқамінерлердің жетім-жесірлерге істеген қиянаты көп болатын.

Эпиграф: Адамдардың маған істеген жақсылығы – Алланың нұры

Қапаста қалмағаным – соның арқасы

Нәметқұл	Мешел болып қалған Батырханды қамқорлыққа алды. Нәметқұл бөдене аулауға ертіп шықты. Еңбекке баулыды.
Ноха	Барсханға әліппе, дәптер, қалам, қарындаш әкелді.
Қамқа	Жоғалған ешкілерін табуға көмектесті.
Аққыз	Ауырған Айшаға емшілік шарапаты тиді
Арыз	Нағашылары Сәли, Қали, Бөпетайлардың қамқорлығын көп көрді.
Хасен Өзденов	«Көйлегің тозғақ, өмірің озғақ болсын» киіммен көмектесті.

Салыстыру

Осыған ұқсас шығармаларды еске түсіру, салыстыру.

1. Сияқұл алғашқы хатын кімнің атына жазды?

А) Сталин

В) Калинин

С) Ворошилов

D) Молотов

2. Заман соққан жел. Біз – қаңбақ. Троптың қандай түріне жатады?

А) теңеу

C) метафора

D) символ

3. «Ай мен Айшаны» жазғанда жазушының жасы нешеде болды?

А) 30-40 аралығы

B) 40-50 аралығы

C) 50-60 аралығы

D) 60-70 аралығы

4. Ш.Мұртазаның туған жері?

А) Мыңбұлақ

B) Көксай

C) Ақсай

5. Түрмеден Мұртаза не жіберді?

А) сыйлық

B) тамақ

D) ине

A) доп ойнау

B) тығылыспақ

C) демалмас

D) жүзу

7. «Үйшік-үйшік» ойынын ұйымдастырушыны белгіле

B) Әсем

D) Жолдасбек

8. Барсханның туған күні?

А) 28.09

C) 21.09

9. «Мұхтар Әуезов: Абай» кітабын Барсхан қайдан алды?

А) Дүкеннен

B) Кітапханадан

C) Нәметқұлдан

D) Досмырза Нұрпейісовтен

10. Кетпе деп кәріқыз, ошаған, тікен, алабота, қарасора, тобылғы, аяққа шырмауық оралды. Табиғат ана көз жасын төкті. Троптың қай түріне жатады?

А) теңеу

C) метафора

D) эпитет
Сабақты қорытындылау

Проблемалық сұрақтар:(Өзіндік сыни баға беру)

Шығарманың «Ай мен Айша» аталуы...

Жазушының балалық шақта алған тәрбиесі қазіргі азаматтық ұстанымына әсер етті ме?

Қамқаның «Тәңіртаудың басындай болмасаң да, бауырындағы тасындай бол» деген батасы орындалды ма?

Қандай тәлім-тәрбие алдыңдар ?Не ұнады,не ұнамады?

Бағалау

Үйге тапсырма: Жазушының тіл шеберлігі

«Ай мен Айша» романының көркемдік ерекшелігіне талдау жасау.

Сабақ №2

Сабақтың тақырыбы: «Ай мен Айша» романының көркемдік ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты: жазушының сөз қолданысы мен көркемдік ерекшелігіне талдау жасау арқылы, оқушылардың дүниетанымын кеңейту, логикалық ойлауын қалыптастыру; тапқырлық, шешендік, ойшылдық, адамгершілік сияқты халқымыздың асыл қасиеттерін бойына сіңіру

Сабақ типі: білімді бекіту сабағы

Сабақ түрі: дәстүрден тыс, сайыс сабақ

Сабақ әдісі: талдау, іздендіру, сұрақ-жауап, рөльде ойнау

Шешілетін мәселе:

• 
  Жазушының халықтық сөйлеу тілден әдеби тіл жасау шеберлігін;
  
• 
  Қарапайымдылығын, шыншылдығын;
  
• 
  Адам характерін сомдау шеберлігін;
  
• 
  Шығарма композициясын құру ерекшелігін;
  
• 
  Әңгіменің тіл нәрін (портрет, суретттеу, баяндау);
  
• 
  Юмор, сатираның тиімді қолдана білуін дәлелдеу, сезіну;
  

а) амандасу; оқушы назарын сабаққа аудару

ә) топқа бөлу; сабақ мақсатын айқындау

ІІ. Өткен материалды бекіту

І кезең. «Мықты болсаң, тауып көр»

А) Мақал-мәтел, нақыл, тыйым сөздердің қай оқиғаға байланысты айтылғанын тап.

1) Енесі тепкен құлынның еті ауырмайды

2. 
   Шашты аяқ асты тастауға болмайды
   
3. 
   Мың сіз бізден – бір шыж-быж
   
4. 
   Бай баласы - байға ұқсайды,
   

2. 
   Адам басы – Алланың добы
   
3. 
   Еңбек етпей тапқан мал бойға сіңбес
   
4. 
   Нысап – тойым, нәпсі – тойымсыз
   
5. 
   Түсі игіден түңілме
   
6. 
   Жетімнің басынан сипаған қол
   

2. 
   Мылқаудың астына түспе
   

1. 
   Бауырын қараусыз қалдырып, Айшадан таяқ жегенде;
   
2. 
   Айшаның шешектен шетінеген 3 баласы жайлы әңгімесінде;
   
3. 
   Аштықтан бұратылып ұйықтай алмай жатқанда;
   
4. 
   Дала алай-түлей.Шырпы әкелуге жұмсағанда;
   
5. 
   Өзге ұлт өкілдерін Қазақстанға жер аударғанда;
   
6. 
   Молотов мектебіне бір сыныпты оқыдым деп сыныбын қосып айтқанда;
   
7. 
   Алғаш рет ақша тауып, Айшаны қуантқанда;
   
8. 
   Мектепке ұстаз Қаратаев келгенде;
   
9. 
   Нағашыларының ауылына көшіп барғанда;
   
10. 
    Дүйінбайды қорлық көргенде;
    

1) Өңірінде өңірінде қара ши барқытпен тысталған көмкерілген жосалы сары тон, басында дәл сондай теріден тігілген телпек. Оның жиегі қара қозының елтірісі; соқалы сарыдан қызғылттау. (Мұртаза)

2) Сталин фурашкелі, галифе шалбар, сары гимнастерка, белдік, иығында қайыс сөмке, шикілсары, орыстан аумайды, даусы жіңішке, бірақ удай. (Финагент)

3) Айша шамалас, бәлкім одан да жас па екен, бірақ самай шашы ағарған, екі езуінен жоғары қарай терең сызық түскен, шап-шақ қана кісі екен. (Үбәйда)

4) Қоладан құйғандай шомбал денелі, түр-түсі тотыққан, дидары мейлінше пейілді, көзқарасы ибалы, жұмсақ. (Мұхаметжан Қаратаев)
ІІ. «Кейіпкер болып, ойнап көр» (жазушының адам характерін сомдау шеберлігі)

Шарты: Қалаулары бойынша ұнаған кейіпкер, нанымды кейіпкер, шебер жасалған кейіпкер рөлінде ойнау, жеке де топпен де

ІІІ. «Ойлы болсаң, озып көр»

Шарты: Екі топ романның композициялық құрылысына байланысты сұрақтар әзірлейді, бір-біріне қояды.

ІV. «Жүйрік болсаң, шауып көр»

Шарты: Эпитет, тұрақты тіркес, метафора, кейіптеу т.б. бейнелі сөздерді тез әрі көп жинау.

V. «Шешен болсаң, сөйлеп көр»

Шарты: Шығармадағы Ай, көк бөрі, жылан, тау, қырғи символдық бейнелерін негізге ала отырып, өз шешендіктерін көрсету.

Бағалау

«Қайран біздің аналар», «Шерхан – шебер суреткер»,

«Көк бөрінің тұқымы», «Рухты елдің белін ешкім сындыра алмайды»


Сабақ №3

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаевтың «Түркістан» өлеңі

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік.

М. Жұмабаевтың шығармашылығы жайлы алған теориялық білімдерін оқушы есінде қайта жаңғыртып, тереңдете түсу.

2. Дамытушылық.

«Түркістан» өлеңі туралы алған білімдерін әр түрлі тапсырмалар арқылы жүйелеу, балаларды тез ойланып, жауаптарын тиянақты айта білуге дағдыландыру.

3. Тәрбиелік.

Оқушының тіл байлығын жетілдіру, М. Жұмабаев секілді өз тілін, елін, жерін сүйе білуге тәрбиелеу.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Балалар, біз өткен сабақта «Мағжанның барлық өмірі – поэзиясында» деген тақырыпқа тоқталғанбыз. Бәріміз тақтаға назар аударайық.

Мағжанның барлық өмірі - поэзиясында

Осы тақырыптар аясында өз ойымызды ортаға салсақ.

1. 
   Неліктен Мағжан өмірін оның поэзиясымен тоғыстырамыз?
   

Мағжан – сыршыл ақын. Мағжан сөзіндей тілген жұмсақ, жүрекке жылы тиетін, үлбіреген нәзік әуез қазақтың бұрынғы ақындарында болған емес. Ол жүректің қобызын шертеді, не жазса да, сырлы, көркем, сәнді жазады.

Жаралдым топырағыңнан, сен – түбім,

Жалғаны жоқ бәрі сенен жан – тәнім.

Сенен басқа жерде мәңгі қараңғы

Жарық болар Шолпан, Айым, сен – Күнім.

(М.Әуезов)

2. «М.Жұмабаев – Абай мен қазіргі қазақ поэзиясының арасындағы поэтикалық көпір»

(Ғ.Ибрагимов)

3. «Мағжанның ақындығы да, кісілігі де ерекше бөлек еді. Ақындық өміріне, біліміне келсек, алаштың екі күшті адамының бірі, тіпті ең дарындысы, күштісі Мағжан болатын. Бірі – біздің осы күнгі М.Әуезов»

(С.Мұқанов)

Халқымыздың осындай аптал азаматтарының пікірлеріне қарап, М.Жұмабаевтың жұлдызы қазақ өлеңінің аспанында ерекше нұрланып, жанып, жарқырағанын байқауымызға болады.

М.Жұмабаев өз өлеңдерінде туған жерге деген махаббат тақырыбын айрықша жыр арқауы еткен. Қане, туған жер, атамекен тақырыбына арнаған қандай өлеңдерін білесіңдер?

М.Жұмабаев өлеңдерін саралап жазып көрсету.

Ақын өз өлеңдерінде туған жерге деген жүрек жарды жырын Сарыарқасына, дүниеге келген жері Сасықкөліне арнаған. Өлеңнің әрбір жолы перзенттік сүйіспеншілікке толы.

«Сағындым» өлеңі мен «Көкшетау» өлеңін мәнерлеп оқиды.

Мағжан бойындағы бүкіл қасиет – оның поэзиясында. Ендеше Еркеш Ибрагимнің мына өлең шумағы арқылы ойымызды түйіндейміз.

Ақын болу дегенің – теңіздейін тебірену,

Ақын болу дегенің – анадайын емірену.

Ақын болу дегенің – арыңа бір шық тұрмау,

Ақын болу дегенің – жүректерді тұтқындау.

Ақын айтқан осы қасиеттің бәрі Мағжан бойында бар екеніне көзіміз жетті.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Абзал ақынның сырлы дүниесіне үңілу мақсатында бүгінгі өтетін сабағымыз – ақынның «Түркістан» өлеңі.

«Әлемдегі ел өмірі ақ қағаздай байқасаң, -

Депті бір қарт ақиқаттың құдіретіне бас иген, -

Сол қағазда нақыл сөз бен аты қалған жақсының,

Тауып айтқан сөздеріне адам түгіл тас иген», - деп

«Түркістан» деген өлеңі – елім, жерім, ерім деп соққан ақын жүрегінің қайнарынан төгілген отаншылдық жырдың шынайы да шебер үлгісі.

Тұран – көне мәдениет бесігі, сәулет өнерінің кең сарай көрінісі. Нелер ұлы ақындар ордасы. Қазақ халқының өткендегі тарихы, тағдыры, мәдениеті Тұранмен ұштасып жатыр.

М.Жұмабаев - өз тілін, ел дінін, мәдениетін, тарихын, жер – суын жетік білетін ақын.

«Түркістан» өлеңін мәнерлеп оқып беру, жекелеген шумақтарына түсінік беру.

Түркістан – екі дүние есігі ғой,

Түркістан – ер түріктің бесігі ғой.

Тамаша Түркістандай жерде туған.

Түріктің Тәңірі берген несібі ғой.

Тұранға жер жүзінде жер жеткен бе?

Түрікке адамзатта ер жеткен бе?

Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял

Тұранның ерлеріне ер жеткен бе?

Ақынның еліне, жеріне деген нағыз шынайы перзенттік сезімін осы жолдардан байқауға болады. Түркістанға, Тұранға оқушыны ынталандыру үшін дыбыстардан керемет өрнек, сурет жасаған.

Ол Алашын алаламай, Түркістан, Тұран – тұтас түндік, бәрі – түрік жері, қазақ жері деп есептеген. Мұнда мекендеген халықтар бір кіндіктен жаралды деп таныған.

1. 
   Қасиетті Түркістан - бабалар мекені.
   
2. 
   Тұран жері – түркілер елі.
   
3. 
   Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял ер түрік.
   
4. 
   Тұран топырағындағы ұлы тұлғалар.
   
5. 
   Туған жер – тұғырың.
   

Тумайды адамзатта Шыңғыстай ер,

Данышпан, тұңғиық ой, болат жігер.

Шыңғыстай арыстанның құр аты да,

Адамның жүрегіне жігер берер.

Бұл Тұран ежелден-ақ Алаш жері,

Тұрансыз тарқамаған алаш шері.

Тұранның топырағында тыныштық тапқан

Алаштың арыстаны – Абылай ері.

Тұранның билері бар Тарағайдай,

Сол биден Темір туған от боп ойнай.

От шашып жер жүзіне Асқақ Темір,

Жарқ етіп өте шыққан нажағайдай.

Түріктің кім кеміткен музыкасын,

Фараби тоғыз шекті домбырасын?

Шерткенде тоқсан тоғыз түрлендіріп,

Жұбанып, кім тыймаған көздің жасын?!

Ертеде Оқыс, Яқсарт – Жейхун, Сейхун,

Түріктер бұл екеуін дария дейтін.

Киелі сол екі су жағасында

Табасың қасиетті бабаң бейтін.

(Суреттердің жанына жазып қою)

Оқыта отырып, түсінік беру

Мағжан –халқының болашағына сенген, келешектен зор үміт күткен. Кейінгі ұрпақ шуақты күн шапағатына бөленетініне сенім білдірген. Мағжан – ұлтжанды ақын. Ол бүкіл ақындық талантын ұлтына, Алашына бағыштаған. Ол әрдайым халқының адал перзенті болған. Алаш жұртын бөлмей, оған өз жүрек жылуын, жан мүпілін білдіре жырлайды. Өлең жолдарындағы әсем сөз маржандары оқушыны сұлулық әлеміне ендіріп, сүйіспеншілік сезімге бөлейді. Ақынның бізге үлгі-өнеге еткен Түркістанның 1500 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде тойланды. Той 2000 жылы 19 қазанда өтті. Осының өзінен-ақ Түркістан жерінің тарихи тамыры тереңде жатқанын байқауымызға болады.

«Түркістан» өлеңін 4 оқушыға мәнерлетіп оқыту, 1 шумақтың өлең құрылысына талдау жасау.

3 4 4

3 4 4

3 4 4

3 4 4

Өлеңде 1 шумақ, 4 тармақ, 12 бунақ бар.Өлең 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған.

Өлеңнің көркемдік тіліне талдау жасау.

Эпитет: Ер түрік, кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял.

Метафора: от болып туған, отқа ұқсап, Арқаның ардагері – қалың алаш, Алаштың арыстаны.

IV. Сабақты бекіту.

Дұрыс, енді тақтаға назар аударайық. Осы өтілген тақырып бойынша сұрақтар шығады, сендер соған жауап бересіңдер.

1. 
   «Түркістан» өлеңі қай тақырыпқа арналып жазылған? (туған жер, атамекен)
   
2. 
   Бүкіл түрік елі Түркістанды киелі жер – екінші Мекке деп түсінеді. Себебі неде? («Бабаның басына барып қайту-үлкен сауап», - деп саналады)
   
3. 
   «Ер Түрік» дегенде «ер» деген эпитеттің ақынның қолданысындағы мәні неде деп түсінесіңдер?
   
4. 
   «Тұранда түрік ойнаған ұқсап отқа,
   

Көп түрік енші алысып тарасқанда,

Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па?!»

Өлеңнің осы шумағындағы ақынның айтайын деген ойын анықтаңдар.

5. Бұл өлең қандай лирикаға жатады?

Қорытынды:

- Міне, балалар, ақын ағаларыңның туған жеріне деген жан толғанысы кез -келгенімізді бей-жай қалдырмайды деп ойлаймын.

Туған еліміздің жыр маржанын төккен асыл ұлдарын әрқашан ардақтап, жадымыздан шығармауымыз керек.

V. Балаларды бағалау.

VІ. Үйге тапсырма: «Түркістан» өлеңін жаттау. «Жыр толғау». «Сыр толғау».