3.2 Техникалық құралдар, материалдар: Компьютер,смартфон
4 Сабақтың барысы: Тұқымды тазалау. Егін жинағаннан кейін астықта әр түрлі қоспалар — арамшөптердің тұқымдары, жемістері, жеміс шоғырлары, вегетативті мүшелерінің сынықтары, негізгі дақылдардың семгендәндері, топырақ кесектері жөне басқалар болады. Олардың ылғалдылығы жиі түрде жоғары болуы мүмкін, ал ол қырманда астықтың өздігінен қызуына, өңезденуіне, өнуге ұрындырады. Сондықтан жалпы өнімнен барынша құнды бөлігін (фракцияларды) себу жадығаты ретінде бөліп алып сақтаған жөн, ал бұл тазалау, уақытша консервілеу, кептіру, сорттау, іріктеу және тұқым өңдеуге бірқатар қосымша үрдістерді іске асыру арқылы орындалады. Тазалау және іріктеу (сорттау) жолымен басты үш мәселе шешіледі: мемлекеттік үлгі қалыптау (МҰҚ) талаптарына сәйкес қоспаларды аластату және негізгі дақылдың таза тұқымын алу, тұқымның физикалық көрсеткіштерін жақсарту; себу үшін барынша жоғары өнімді тұқымды бөліп алу. Бұл мәселелерді шешу әр түрлі дақылдар тұқымдарының физикалық-механикалық қасиеттеріндегі айырмашылықтарды, олардың ішінде барынша іссаналық маңызы барларын — аэродинамикалық қасиеттерін, тұқымның мөлшері мен пішінін жан-жақты пайдалану негізінде іске асырылады. Тұқым тазалау және іріктеу тұқымның мөлшері, пішіні және беткі күйі бойынша астық тазалағыш күрделі машиналарда жүргізіледі. Соңғы уақытта тұқымды тазалау мен іріктеуде тұқымның электрлік қасиеттеріне негізделген жаңа тәсілдер жасалуда. Бұл тәсілдер қиын ажыратылатын қара сұлы қоспаларынан егістік сұлыны бөліп алуға мүмкіндік береді.
Тұқым мен қоспаларды бірінен-бірін бөліп алудың жаңа тәсілі — түстері бойынша фотоэлектрон жүйесінен өткізу: зарядталған қара түсті белшектер зарядталған ақ түстілерден оңай ажыратылады.
Тұқымды тазалап, іріктеуге елеуіштерді (решета) дұрыс таңдап алу үшін тұқымдық жадығатты қолмен үлгі елеуіште немесе классификатор құралымдарында елеп, қандайы қажет екенін анықтайды. Шамалы тұқым тобын машинадан өткізіп елеуіштердің дұрыс таңдалғанын тексереді. Іріктегенде тұқымның тек қана ірі бөліктері бөлінбейді, сонымен бірге биологиялық қасиеттері жоғары тұқымдар сұрыпталады. Астық өнімін арттырудағы тазалау мен іріктеудің рөлін ескере отырып, әсіресе тазалау жұмысын күрделі тұқым тазалағыш машиналарда егінді жинап алысымен жүргізу қажет. ЗАВ-25 дән тазарту агрегаты бидайды, дәнді дақылдарды, бұршақ дақылдарын және майлы дақылдарды орып-жиюдан кейіннен өңдеуге арналған. Дәнді тазалау агрегаты құрамында, екі бөліктен тұратын біртұтас технологиялық желіде жиналған және қиыстыруға байланысты машиналар мен жабдықтардың жиынтығы. Алғашқы бөлімде дән массасы, ірі және кішкене қоспалардан алдын ала тазарту, дәнді уақытша сақтау, бункерлерде аэрирлеу кезінде болса. Екінші бөлімде дәннің түпкілікті шарттарға дейін тазартылады және фракциялар бункерлер бойынша бөлінеді, содан кейін көлік құралдарына түсіріледі. Бірінші бөлімге ГУАР-15Н автожүктүсіргіш, төкпе ұра сиғыштығы 40 м3 жұғымды-мөлшерлеүіш вибрациалы, аралық транспортер, екі нории, алдын ала тазалау машинасы (MПO-50) және дәнді уақытша сақтау бөлімі жатады. Екінші бөлімі жел экранды тазалау машинасы (ЗВС-20А), екі триерлы блок, екі нориа, дән желісі, аспирациялық жүйе (ауа бөлігі). Жұмыс жасау барысында төкпе ұрадан алынған дән массасы көректендіргіш-мөлшерлеүіш пішінді вибраторы арқылы аралық транспортерге беріледі, ал ол болса оны нориға жібереді. Нориеден бастап дән массасы тазартқыш машинаға түседі. Осы машинаның таралмағыш құдықтарынан дән материалы еңіс тақтасымен үлкен қалдықтар (сабан, масақтары және т.б.) бөлінген шұңқырға арналған тор конвейеріне түседі. Торлы транспортер арқылы өтетін дән, жеңіл қоспалардан әуе желісінде тазаланады. Ауа бөлігінің тұндырғыш камерасынан жеңіл және үлкен қоспалар сырғымамен сыртқа шығарылады, сосын қоқыс жинағышқа өздігінен ағу арқылы жіберіледі, және дән норимен уақытша сақтау қоймасының сақтау бөлімі арқылы екі ағынмен толтырылады. Аралық транспортер мен нориа бойынша уақытша сақтау бөлмесінен түпкілікті тазалауға арналған дән, екі електен тұратын саңылаудан өтіп дән тазарту машинасына түседі. Електер мен ауа ағыны дән материалын фракцияларға бөледі: тазартылған дән, жемшөп және қалдықтар, өздігінен ағып қоқыс бункеріне тарайды. Екі еселенген норидегі дән мен жемшөп жинауға және таза дән шұңқырына ауыстырылады. Егер дән материалдарында қиын бөліктердің қоспалары (қарамықша, қарасұлы және т.б) бар болса, ол қабылдау блогына жіберіледі. Өңделетін материалдың құрамын есепке ала отырып, қабылдау блогы жүйелі және параллель жұмыс үшін дайындалады. Екі есе дән 238 триерлі блоктарынан кейін қысқа және ұзақ қосындылар тиісті бункерге түседі. Дәндер мен қалдықтарға арналған бункерлер деңгейлік қадағалармен жабдықталған, ал уақытша сақтауға арналған бункер да дәннің температура қадағаларымен жабдықталған. Нориада кептіргіштердің автоматты ысырмасы олардың жүктемелерінде орнатылады. Бункерлік аэраторлық жүйе дәндік қабатының ауадағы қанықтылығына ықпал етеді, ол бункерден түсірілсе астық массасының өздігінен ағуды қамтамасыз етеді. Аэрация жүйесі дәнді салқындату және газды залалсыздандыру үшін қолданылады. Бұл жүйе бункерлердің астына орнатылған төрт желдеткішті және желдеткішпен жабдықталған ауаны беру каналын қамтиды. Дән аэрация кезінде ауаның жабық электр тоғымен жабық тұрған бір бункердің шұңқырының алдында ашық тетіктер арқылы өтеді. Жұмысқа дайындық мынадай. 30-55 минутта қондырғы нориадағы және дәнді тазалайтын машиналарда ауыспалы жетекпен жұмыс істемейді. Сонымен қатар, ауа шүмегінің электр шұңқырларының және нори қақпағының жұмысы тексеріледі. Жұмысқа дайындық агрегаттың жұмыс сызбасын құрастыруды қамтиды. Бұл сызба дәнді алдын-ала тазалауға арналған машина, дәнді тазалау машинасы, триерлі блоктар және дәнді уақытша сақтау дербес жұмыс істей алады. Сызбаны құрастырған кезде өсімдіктің түрін, оның бітелуін, ылғалдылығын және өңдеу мақсатын ескеру қажет. КЗС-25Ш және КЗС-25Б дән тазалағыш және кептіру кешендеріне СЗШ-16А және СЗСБ-8А кептіргіштері бар ЗАВ-25 агрегат жиынтығы кіреді. Кептіру бөлімдерін дәндермен толтырып немесе алдын ала өңдеуден алынған дәндерді салыңыз. Кептіру аяқталғаннан кейін, дәнді резервтік бункерге, ал содан кейін соңғы тазалауға жіберіледі.
5 Сабақ бойынша рефлекция: 6 Үй тапсырмасы: 1. Дәнді тазалау және сұрыптаудың мақсаты қандай?
2. Дән тазалау машиналары қалай жіктеледі және пайдаланылады?
3. Дән тазалау машиналары қандай агротехникалық талаптарға
сай болуы керек?
4. ОВС-25 үйім тазалағышынан қандай жұмыс органдарынан
тұрады?
5. ОВС-25 үйім тазартқышты жұмысқа қалай дайындайды?
6. СЗСБ-8А құрғатқышы қандай құрастыру қондырғыларынан
бірліктерінен тұрады?