Сабақтарынан арналған әдістемелік өңдеу Мамандығы: 0302000 «Медбикелік іс» Курсы: ІІ семестрі: IV
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы
жүктеу/скачать 6,02 Mb.
|
| Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)
Постнатальды дамудың кезеңдерімен танысу. Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) Постэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтары. Онтогенез механизмдері. Адам репродукциясының ерекшеліктері. Адамның репродуктивтік денсаулығын қорғау. Геронтология негіздері. 14. Сабақтың тақырыбы: Постэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтары. Онтогенез механизмдері. Адам репродукциясының ерекшеліктері. Адамның репродуктивтік денсаулығын қорғау. Геронтология негіздері. Сағат саны: 135 минут (100%) Сабақ түрі: Аралас сабақ. Сабақтың мақсаты: Оқыту: Студенттерге постэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтарын, онтогенез механизмдерін, адам репродукциясының ерекшеліктерін, адамның репродуктивтік денсаулығын қорғауды, геронтология негіздерін оқыту тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану. Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар. а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы. б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме. Әдебиеттер: Негізгі оқулықтар: 1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига» 5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Қарапайым типінің жіктелуі. Саркодалылар класы Талшықтылар класы Споровиктер класы Инфузориялар класы Қарапайымдылардың тудыратын аурулары Ауруларды емдеу шаралары Ауруларды алдын алу Сабақтың мақсаты мен міндеті: Сабақты өткен сабақпен,күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%) Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру. Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%) Тақырыпты жоспармен таныстыру Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы. Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану. Ұрықтанғаннан кейінгі жасушаны зигота деп атайтындығы баршамызға белгілі. Ағзаның жеке дамуы немесе-онтогенез ұрықтанудың соңынан жүретін күрделі әрекет. Онтагенез екі кезңнен тұрады: эмбриордық (ұрықтану) даму және постэмбриондық дааму , яғни ағзаның жұмыртқа қабығын жарып шыққаннан кейінгім кезеңі. Бөлшектіудің нәтижесінде бір қабаты ұрық - бластуланың түзілуі. Сары уызы мол жұмыртқа жасушаларының тек цитоплазманың ядро орналасқан үстіңгі жақбөлігі ғана бөлшектенеді, ал сары уызы бөлшектенбейді. Сары уызы аз жұмыртқа жасушалары толық бөлшектенеді, оны қандауыршаның жұмыртқа жасушалары мысалында қарастырыйық. Зигота митоз жолымен бөліне отырып, бірінен соңбірі үлкендіктері бірдей бөлшектерге айналады- осы әрекетібөлшектену деп атайды. Ұрықтанғанжауша, яғни зигота көріп отырғандай әуелібойлай бөлініп төрт жасуша түзіледі. Бұдан кейінгі бөлінукөлденең бағыттажүріп сегізжасуша қалыптасады. Одан әрі бойлай бөліну мен көлденең бөлінукезектесіп,16, 32, 64, 128, т. б. блостомерлергеайналады. Осындаймитозжолымен бөлінудің нәтижесінде пайда болған бөлшектерді бластомерлердеп атайды. Алғашқы блостомерлердің санының өсуі геометриялық прогрессияға сай келеді. Бөлшектену жедел жүретін болғандықтан, бластомерлер өспейді, керісінше олардыңкөлемі кішірейе түседі. Бөлшектенудің нәтижесіндепайда болған жасушалардан іші қуыс шар түзіледі. Бұл бір қабатты ұрық - бластуланың қалыптасқандығын көрсетеді. Сонымен бөлшектену кезеңі шар тәрізді бластуланың қалыптасуымен аяқталады. Гаструла. Үш қабатты ұрықтың пайда болуы. Дамудың келесі сатысындабластула қабатының қабырғасы ішкеқарай жиырылу арқылы жасушаның ішкі қабатының қабырғасы ішкі қарайжиырылуарқылыжасушаның ішкі қабаты пайда болады. Осының нәтижесінде қос қабат қалыптасады. Мұндай қос қабаты даму сатысын гаструла деп атайды. Бұл екі қакбат ұрық жапырақшалары деп те аталады. Ішкі қабат - энтодерманемесе ішкі ұрық жапырақшасы деп аталады. Энтодерманың ішкі қуысыбірінші реттік ішекқуысы болып саналады, ал оның сыртқа ашылатын тесігі бірінщі реттік ақуыздың бастамасы. Мүшелердің дамуы. Гаструла сатысы аяқталғаннан кейін де жасушаның бөлінуі журе береді, бұдан кейінгі сатыны - нейрула деп атайды. Бұл сатының негізгі ерекшілігі, осы кезденбастап келешек дәрнәсілдің немесеересек ағзаның жеке мүшелрі дамуы. Нейрулла сатысында эктодерма қабатының бірнеше жасушалар бөлініп төмен түседі. Осы жасушалардан жүйке тақташасы түзіледі де, соңынан ол жүйке түтігіне айналады. Бұл ми мен жұлынның дамуына бастама береді. Мидың дамуына байланысты эктодерма қабатының басқа бөлімінен әр түрлі мүшелер пайда болады. Сыртқа жабын тері мүшесі, есту мүшесі және иіс сезім мүшелері пайда болады, осыдан кейін ұрықтың дамуына жеделдей түседі екен. Дәл осы мерзімге энтодерма қабатынан пайда болған түтіктен ішкі мүшелерінің бастамасы алғашқы ішектің асқорыту жүйесі, өкпе, бауыр, ұйқыбез, т. б. дами бастайды. Жасушадағы Эмбриондық даму басталған кезде мүшелерінің дамуын қамтамасыз ететін хромасомалардың әр түрлі кесіндісінің жұмысы күшейе түседі. Постэмбриондық даму ағзаның жұмыртқа қабықшасын жарып шыққаннан кейін, ал ұрығы құрсаққа дамитын сүтқоректіңлерде туа салысымен басталады. Дұрыс дамуға жорғалаушыларды, құстар сүтқоректілердің дамуын мысалға клтіруге болды, омыртқасыз жануарларда сүліктер қырықаяқтар және өрмекшілер де осы жолмен дамиды. Кез келген тірі ағза өсіп дамиды. Ағзалардың өсуі дегеніміз оларда байқалатын сандық өзгерістер, яғни олардың денесінің не жекелеген мүшелерінің мөлшерінің, салмағының өсуі. Ал, даму дегеніміз ағза денесінде не оның мүшелерінде байқалатын кері кай-тпайтын сапалық өзгерістер болып табылады. Ағзалардың өсуі мен дамуы бір-бірімен тығыз байланысқан, бірінсіз бірі болмайтын күрделі физиологиялық кұбылыстар болып саналады. Олардың екеуі де генстикалық, гуморальдықжәне жүйкелік тетіктер (механизмдер) арқылы реттелініп отырады.Даму құбылысын, әдетте, екі түрлі мағынада түсінеді: 1) ағзалардың жеке дамуы —онтогенез; 2) ағза топтарының, яғни систематикалық топтардың немесе ағзаның мүшелері мен мүшелер жүйесінің тарихи дамуы —филогенез. Онтогенез түрлері. Онтогенез — (грекше онтоз — тіршілік, генизис— даму) тірі даралардың жеке дамуы, яғни зиготадан бастап ағза дүние салганға (өлгенге) дейінгі уақыттар аралығында байкалатын күрдслі өзгерістер жиынтығы болып табылады. Онтогенез терминін алғаш рет 1866 жылы Э. Геккель енгізген болатын. Әртүрлі ағзалардыңонтогенезітүрлішежолдарменжүреді. Осыған орай, онын екі түрін ажыратады: 1. тура даму; 2. тура емес (түрленіп) даму. Тура даму дегеніміз жұмыртқадан не ұрық қабығынан барлық мүшелері қалыптасқан, ересек өкілдеріне өте ұқсас, тек олардан дене пропорциялары арқылы ғана ерекшеленетін және өз бетінше дербес тіршілік ете алатын ұрпақтардың дүниеге келуін айтамыз.Даралардың тура дамуы ана денесінен тыс жағдайларда (мысалы, жұмыртқаларда — кұстар, жорғалаушылар) не тікелей ана ағзасында (мысалы, жатырда сүтқоректілер) жүруі мүмкін. Тура емес немесетурленіп даму (метаморфоз) деп жүмырткадан ересек формаларына мүлдем ұқсамайтын аралық формалардың (дернәсілдер, қуыршақ т.с.с.) пайда болуы арқылы дамуды айтамыз. Оның екі түрі белгілі: 1) толықтүрленіп даму — жұмыртқадан бір немесе бірнеше формалы дернәсілдер, содан кейін қуыршақ, ересек дара — имаго дамып жетіледі (бунақденелілерде); 2) шала түрленіп даму - бүл жағдайда жүмыртқадан- дернәсіл, ал одан ересек дара дамып жетіледі (бунакденелілер). Жоғарыда сипатталған онтогенез түрлері ұрықгану нәтижесінде жүзеге асады. Кейде даралардың дамуы ұрықтанбайақжұмыртқа жасушасының ядросының, не сперматозоид ядросының бөлінуі нәтижесінде жүзеге асуы мүмкін (жалпаққұрттар, бунақденелілер). Дамудың бұндай жолын, яғни даралардың ұрықтанбай дамуын-партеногенез деп атайды. Партеногенез жыныстық көбеюдің ерекше түрі болып табылады. Бұндай жолмен көбейетін даралар ұрпақтары гаплоидты (п), даражынысты болып келеді. Партеногенездің екі түрі белгілі: 1) ганогенез — жұмыртқа жасушасына сперматозоидтар еніп бірақ қосылмай оның әрі қарай дамуына түрткі болады; 2) андрогенез — жұмыртқа жасушасына енген сперматозоид ядросы жұмыртқа жасушасының өліп жойылған ядросын алмастырып жаңа ағзаның дамуын қамтамасыз етеді. Онтогенездің мәнін толық анықтайтын түпкілікті теория әлі күнге дейін жоқ. Бірақ XIXғасырдың басынан бастап оның мәнін анықтау мақсатында бірнеше гипотезалар (болжамдар) айтылуда. Олардың негізгілері — преформизм және эпигенез гипотезалары. Преформизм гипотезасы бойынша болашақ ағза жыныс жасушаларында барлықмүшелері толықкалыптаскан, бірақөте кішкентай күйде күнібұрын анықталтан. Сол кішкентай ағза ішінде олардың болашақ ұрпақтары да айқындалған, яғни болашақағзаларжыныс жасушалары қосылмай тұрып қалыптасқан. Ал, онтогенез (жеке даму) дегеніміз сол кішкентай, күнібүрын қалыптасқан ағза мүшелерінің, денесінің жәй өсуі ғана болып табылады, яғни онтогенез барысында ешқандай жаңа қөрылымдар - ұлпалар, мүшелер түзілмейді деп уағыздаған. Мүндай болжамды еңалғаш ежелгі грек дәрігері Гиппократ айтқан болатын. Преформизмді қолдаушы оқымыстылардың өздері дайын кішкентай ағза қандай жыныс жасушаларда кездеседі (жүмыртқа жасушасында ма, әлде сперматозоидтарда ма) деген сұраққа байланысты екі топқа бөлінген: бірі қалыптасқан кіпкіштай ағза жүмыртқа жасушасында болады деп уағыздаса - овиеттер; екіншісі — сперматозоидтарда кездеседі деп болжамдағаін - анималкулисттер. Қазіргі деректер бойынша жыныс жасушаларында барлық мүшелері қалыптасқан кішкентай ағза болады деп айту қате, дегенмен, соңғы кездерге дейін преформизм идеясын жаңғыртуға тырысушылар оқтын-оқтын табылып жатты, оларды неопреформисттер деп атайды. Ерте замандардың өзінде-ақ преформизм гипотезасына қарама-қарсы пікірлер айтылған. Бүл пікірлерді эпигенез гипотезасы деп атайды. Эпигенез гипотезасы бойынша жыныс жасушаларында (жұмыртқа жасушасы, сперматозоид) ешқандай дайын, күні бұрын айқындалған кішкентай ағза болмайды, тіпті жыныс жасушаларында ешқандай күрделі күрылымдар да кездеспейді. Олар құрылыссыз, гомогенді — біркелкі массадан тұрады, ал болашақ ағза ұрықтанғаннан кейін күрделі жаңа құрылу құбылыстарының нәтижесінде дамып жетіледі деп айтқан. Яғни жыныс жасушаларының ағза онтогенезі үшін ешкандай рөлі болмайды деп уағыздаған. Эпигенез идеяларының өріс алып дамуы орыс ғалымы К. Вольфтың еңбегімен тығыз байланысты. XVIIXVIІІғасырларда осы екі гипотеза жақтастары арасында ұзаққа созылған ымырасыз пікірталас жүріп келген. Бірақ XIXғасырдыц бас жагында К. Бэр өз тәжірибелері негізінде жоғарыда келтірілген гипотезалардыңешқандай шындыққа жанаспайтынын дәлелдеп көрсеткен. К. Бэрдің айтуынша жыныс жасушаларында дайын күні бұрын айқындалған кішкентай ағза болады деп айту әбестік, сол сияқты жыныс жасушалары болашақ ағзаның дамуына ешкандай ұлес қоспайды дұрыс емес. Онтогенез өте күрделі құбылыс, оның әрбір кезсңдері мен сатыларында күрделі өзгерістер, жаңа құрылымдар пайда болып отырады. оның келесі кезеңі мен сатысының қалыпты жүруі одап дейінгі кезеңдер мен сатыларда болып өткен құбылыстар жиынтығына тығыз байланысты болады. Сондықтан да онтогенезді - преформацияланған эпигенез деп қарастыруымыз керек. К. Бэрдің осы болжамы қазіргі кезде де көптеген оқымыстылар тарапынан қолдау табуда. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%) Постэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтарын, онтогенез механизмдерін, адам репродукциясының ерекшеліктерін, адамның репродуктивтік денсаулығын қорғауды, геронтология негіздерімен танысу Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) Дамудың туа біткен ақаулары. Тератогенез 15. Сабақтың тақырыбы: Дамудың туа біткен ақаулары. Тератогенез Сағат саны: 135 минут (100%) Сабақ түрі: Аралас сабақ. Сабақтың мақсаты: Оқыту: Студенттерге дамудың туа біткен ақауларын, тератогенез құбылысын оқыту тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану. Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар. а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы. б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме. Әдебиеттер: Негізгі оқулықтар: 1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига» 5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Жалпақ құрттар типінің түрлері Сорғыштар класы,тіршілік циклі,аралық және түпкілікті қожайыны Таспа құрттар класы, тіршілік циклі,аралық және түпкілікті қожайыны 4. Кірпекшелі құрттар класы, тіршілік циклі,аралық және түпкілікті қожайыны Сабақтың мақсаты мен міндеті: Сабақты өткен сабақпен,күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%) Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру. Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%) Тақырыпты жоспармен таныстыру Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы. Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану. Эмбриогенез құбылысының қалыпты жүруінің бұзылуы әртүрлі ақаулықтарға алып келеді,оларды дамудың туа біткен ақаулықтары (ДТБА) деп атайды. ДТБА дегеніміз ағзаның қалыпты құрылысының морфологиялық бұзылуын айтамыз. ДТБА негізінен ұрықтық дамудың бұзылуы нәтижесінде немесе сирек,туылғаннан кейін кейбір мүшелердің әрі қарай қалыптасуының ауытқуы салдарынан пайда болады.Адам ақаулықтарын зерттейтін ғылымды тератология,ал сол ақаулықтарды тудыратын факторларды тератогендік факторлар деп атайды. Ғылыми деректерге қарағанда қазіргі кездері өркениетті елдер тұрғындарының,әсіресе жас балалардың сырқаттануы мен қаза болуының басты себептерінің бірі ретінде адамдардың туа біткен ақаулықтары саналады. ДТБА жаңадан туылған нәрестелердің кем дегенде 2-3 пайызында кездеседі;нәрестелердің алғашқы апталарда ақ өліп қалуының себептерінің 25-30 пайызы да осы ДТБА байланысты.Кейбір елдерде бөбектердің қаза болуының басты себебі ДТБА болып есептелінеді. Дамудың туа біткен ақаулықтарына көптеген өзгерістер жатады. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%) Дамудың туа біткен ақауларын альбом бетіне түсіру Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) Паразитизм биологиясы. Медициналық паразитология негіздері. Медициналық протозоология 16. Сабақтың тақырыбы: Паразитизм биологиясы. Медициналық паразитология негіздері. Медициналық протозоология. Сағат саны: 135 минут (100%) Сабақ түрі: Аралас сабақ. Сабақтың мақсаты: Оқыту: Студенттерге паразитизм биологиясын, медициналық паразитология негіздерін, медициналық протозоология құбылысын, паразиттердің тіршілік циклін, аралық қожайын, түпкілікті қожайын түрлерін үйрету. тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану. Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар. а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы. б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме. Әдебиеттер: Негізгі оқулықтар: 1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига» 5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 1. Жұмыр құрттар типінің түрлері ас қорыту жүйесі,зәр шығару жүйесі,нерв жүйесі, тіршілк циклі 2.Нағыз жұмыр құрттар класы 3.Үшкірқұрт ас қорыту жүйесі, зәр шығару жүйесі, нерв жүйесі, тіршілк циклі. 4.Адам ішекқұрты,асқорыту жүйесі, зәр шығару жүйесі,нерв жүйесі, тіршілк циклі. 5.Қылбасқұрт,ас қорыту жүйесі, зәр шығару жүйесі, нерв жүйесі,тіршілк циклі. 6.Трихинелла, асқорыту жүйесі,зәр шығару жүйесі,нерв жүйесі, тіршілк циклі.
Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру. Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%) Тақырыпты жоспармен таныстыру Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы. Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану. Паразитизм (гр. parasіtos – арамтамақ) — белгілі бір организмнің (паразиттің) екінші бір организмді (иені) тіршілік ортасы ретінде пайдаланып, сонда өсіп дамуы, қоректенуі. Паразит организмнің сыртында тіршілік етсе эктопаразит, ал ішкі органдар мен тін, ұлпаларда тіршілік етсе эндопаразит деп аталады. Паразитизм вирустар мен бактериялардан бастап, өсімдіктер арасында да, жануарлар арасында да кездеседі. Сондай-ақ, түгелімен паразиттерден ғана тұратын «кластар» мен «отрядтар» бар. Мысалы, қарапайымдардан споровиктер, жалпақ құрттардан трематодалар, моногенеялар, цестодалар, жәндіктердің ішінде бүргелер мен биттер, т.б. Жоғары сатыдағы өсімдіктер арасында омела (лат. vіscum) және сұңғыла (лат. orobanche) туыстарын айтуға болады. Жалпы бір организмде паразиттің бірнеше түрі тіршілік етеді, олар әр түрлі органдар мен тіндерде (ұлпаларда) орнығады да, өзгеше қауымдастық — паразитоценоз құрады. Паразиттің даму сатысының бір кезеңі иесі организмінде (мысалы, тек қоректену кезінде) өтетін болса, оны «уақытша паразитизм» деп, ал дамуының көпшілік уақыты иесі организмінде өтетін болса «тұрақты паразитизм» деп атайды. Паразиттер облигатты (міндетті) және факультативті (міндетті емес) деп бөлінеді. Паразиттерге тән ерекшелік — тіршілік ету жағдайына байланысты оларда бір органдары (мысалы, ас қорыту, сезім жүйесінің, т.б.) жойылса, керісінше екінші бір органдары (мысалы, көбею, бекіну, т.б.) күрделілене түседі. Паразитизм процесі кезінде паразиттердің дамуы бір ғана емес, бірнеше иеде өтуі мүмкін. Мысалы, безгек қоздырғышының иелері — адам мен анофелес туысына жататын маса; эхинококк ауруы қоздырғышының иелері — адам мен ит, т.б. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%) Микроскоп арқылы нағыз жұмыр құрттар, үшкірқұрт, адам ішекқұрт, қылбасқұрт, трихинелла класына жататын паразиттерді анықтап,альбом бетіне түсіру. Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) Медициналық гельминтология. 17. Сабақтың тақырыбы: Медициналық гельминтология Сағат саны: 135 минут (100%) Сабақ түрі: Аралас сабақ. Сабақтың мақсаты: Оқыту: Студенттерге жалпақ және жұмыр құрттар типінің көптеген өкілдері адам ауруларының қоздырғыштары, таратушылары, аралық қожайындарды және табиғи резервуарлары болып табылатынын, олардың денесінің буылтықтарға бөлінгенін, бір – бірімен кірігіп дене бөлімдерін – бас, көкірек, құрсақ пайда ететінін,денесі хитин қабатымен қапталғанын жеткізу. тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану. Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар. а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы. б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме. Әдебиеттер: Негізгі оқулықтар: 1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига» 5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 1. Буынаяқтылар типінің өкілдері 4. Өрмекші тәрізділер класы,асқорыту жүйесі, зәр шығару жүйесі,нерв жүйесі. 5. Кенелер отряды,тіршілк циклі. 6. Иксода кенелері,тіршілік циклі. 7. Аргаз кенелері,тіршілік циклі. 8. Поселке кенелері,тірішлік циклі.
Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру. Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%) Тақырыпты жоспармен таныстыру Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы. Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану. Жалпақ күрттар типі — Ріаіһеітіпіһез. Бұл типке 7300-ге жуық түрлер жатады. Олар теңіздерде, тұщы суларда, топырақга кездеседі; көпшілігі паразиттік тіршілік етуге көшкен. Бұл типтің өкілдерінің ерекшелікгеріне мьналар жатады: бұлар 3 кабатты жануарлар болып табылады; денесі тері — бұлшықет капшығымен кпиталған; дене қуысы болмайды, яғни мүшелер арасы паренхимаментолтырылған; денесі екі жақгысиммстринлы болып келеді; денесі арқа-құрсақ бағытында жалпақтанған; Бұларда асқорыту, зәр шығару, нерв және жыныс мүшелерідамып, қанайналым, тыныс алу түтікшелері дамымаған. Жалпақ құрттар типі3 класқа бөлінеді: 1) кірпікшелі құрттар ; 2) сорғыштар класы; 3) таспа күрттар класы Адам паразиттері соңғы екі класқа кіреді, сондықтан да біз соларға тоқталамыз. Бұл класка 3000-ға жуық түрлер жатады, олардың бәріде паразиттер болып самнлады. Бұлардың денесі жалпақ, жапырақ тәрізді болып, өлшемі 2-ден800 мм дейін жетеді. Денесі тері-бүлшықет қапшықпен қапталған. Ол сыртқы қабаттан тегумент және 3 қабаты (сақиналы, диагналь, ұзына бойына орналасқан) біркелкі салалы бұлшықеттен құрьшған. Сорғыштар класының ерекше белгісінің бірі-қожайын денесіне бекінуге және қоректік затты соруға арналған ерекше сорғыштарының болуы. Әдетте, 2 сорғышы болады - ауыз сорғышы және құрсақ сорғышы. Ауыз сорғышы денесінің алдыңғы жағында орналасады және ол ауыз қуысымен байланысқан, ал құрсақ сорғышы дененің құрсақ бетінде орналасып бекіну қызметін атқарады. Асқорыту жүйесі - ауыз қуысынан, бұлшық етті жұтқыншақтан, өңештен және екіге тарамдалған ішектен тұрады. Ішектері тұйық аякталады, аналь тесігі болмайды. Қорытылмаған ас қалдығы ауыз қуысы арқылы кері шығарылады. Сорғыштар қожайын ішегінің жасушаларымен, сілемей және қан плазмасымен қоректенеді. Зәр шығару жүйесі - протонефридиялардан тұрады. Олар көптеген жұлдызша тәрізді (терминалды) жасушалардан басталады. Жұлдызша тәрізді жасушалардың кірпікшелі арнашықгары болады, ал олар көпжасушалы зәр шығару арнасына келіп құйылады. Зәр шығару арнасы зәр шығару порасы арқылы сыртка ашылады. Нерв жүйесі - жұтқыншақ айналасындағы нерв сақинасынан және одан таралған 3 жұп нерв тізбектеріненарқа, бүйір және кұрсақ нерв тізбектерінен тұрады. Нерв тізбектері бір-бірімен көлденең жіпшелер арқылы байланыскан, сондықтанда олар тор тәрізді болып келеді. Сорғыштардың бәрі дерлік гермофродитгер болып саналады. Аталықжыныс жүйесі-жұп аталық бездерден, 2 шәует жолынан, шәует қуйылатын арнадан және жыныс мүшесі- циррустан тұрады. Аналық жыныс жүйесі - тақ аналык безден, жұмыртқа жолынан және сарыуызды қапшықтан тұрады. Олар кең оотипке келіп құйылады. Оотипте жұмыртқа жасушасы ұрықтанады және сарыуызды қапшықтан, Мелис денешігінен келіп жететін қоректік заттарды пайдаланып әрі қарай дамиды. Жұмырткалар оотиптен жатырға өтедіде жыныс тесігі арқылы сыртка шығарылады. Жатыр, сол сияқгы, қынап қызметінде аткарады, яғни ол арқылы оотипке аталықжыныс жасушалары келіп жетеді. Сорғыштар айқас ұрықтанады. Тіршілік циклі - күрделі, қожайын алмастыру және бірнешеличинкалық сатысының алмасуы арқылы жүреді. Сорғыштардың түпкілікті қожайыны-адамдар және омыртқалылар, аралық қожайыны болып міндетті түрде молюскілер саналады. Кейбір сорғыштардың екінші аралық қожайыңцарыда боладыол балықтар не омыртқасыз жануарлар. Тіршілік циклінің ерекшелігі – личинкалықсатыларының партеногенез жолымен көбеюі болып табылады. Сорғыштар тудыратын ауруларды трематоздар деп атайды. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%) Микроскоп арқылы нағыз жұмыр құрттар, үшкірқұрт, адам ішекқұрт, қылбасқұрт, трихинелла класына жататын паразиттерді анықтап,альбом бетіне түсіру. Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) Медициналық арахноэтномология. 18. Сабақтың тақырыбы: Медициналық арахноэтномология. Сағат саны: 135 минут (100%) Сабақ түрі: Аралас сабақ. Сабақтың мақсаты: Оқыту:Студенттерге бунақденелілер класының ең жоғары сатылы омырқасыз жануарлар болып табылатынын,олардың қоректенуін,басқа паразиттермен салыстыру. Бунақденелілер класына-таракандар отряды, биттер отряды, бүргелер отряды, қос қанаттылар отрядының морфофизиологиялық ерекшеліктерін, асқорыту жүйесін, тыныс алу мүшесін, зәр шығару мүшесін, қан айналымын, нерв жүйесін оқыту. тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу. дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану. Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар. а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы. б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме. Әдебиеттер: Негізгі оқулықтар: 1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига» 5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
1.Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. 2.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
4.Таракандар отряды, морфофизиологиялық ерекшеліктері,асқорыту жүйесі, тыныс алу мүшесі, тыныс алу мүшесі, зәр шығару мүшесі, қан айналымы, нерв жүйесі. 5.Биттер отряды, морфофизиологиялық ерекшеліктері, ас қорыту жүйесі, тыныс алу мүшесі, зәр шығару жүйесі, қан айналымы,нерв жүйесі. 6.Бүргелер отряды, морфофизиологиялық ерекшеліктері,асқорыту жүйесі, тыныс алу мүшесі,зәр шығару жүйесі,нерв жүйесі, тіршілк циклі. 7.Қосқанаттылар отряды, морфофизиологиялық ерекшеліктері, асқорыту жүйесі, тыныс алу мүшесі, зәр шығару жүйесі, қан айналымы,нерв жүйесі. Сабақтың мақсаты мен міндеті: Студенттерге насекомдар класының өкілдерін, таракандар отряды, биттер отряды, бүргелер отряды, қос қанаттылар отрядының қоректенуін, асқорыту жүйесін, тыныс алу мүшесін, зәр шығару мүшесін, нерв жүйесін оқыту. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%) Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру. Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%) Тақырыпты жоспармен таныстыру Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы. Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану. Буынаяқтылар типінің көптеген өкілдері адам ауруларының қоздырғыштары, таратушылары, аралық қожайындарды және табиғи резервуарлары болып табылады. Буынаяқтылар - жоғары сатылы омыртқасыз жануарлар болып, оларға 1,0-1,5 миллиондай түрлер топтастырылады. Буынаяқтылардың денесі буылтықтарға бөлінген. Буылтықтары бір-бірімен кірігіп дене бөлімдерін - бас, көкірек, құрсақ пайда етеді. Буынаяқтылардың аяқгары да буылтықтардан тұрады. Аяқтарының қызметі түрлішеолар тек қана қозғалу қызметін актарып қоймай, сол сияқты сезу, ауыз аппараты, қорғаныс және шабуылдау қызметтерін де атқарады. Денесі хитан қабатымен капталған. Хитин сыртқы қаңқа, қорғаныс кызметерін атқарады. Бұлшықеттері көлденең жолақты болып күшті және әртүрлі қимыл - қозғалыстарды қамтамасыз етеді. Дене қуысы - аралас немесе миксоцель күйінде. Эмбриогенез барысында бірінші болып алғашқы дене куысы қалыптасады, сосын соңғы дене қуысы пайда болады, бірақ алғашқы дене қуысы толық жойылмай шамалы бөлігі болса да сақгалынып қалады. Мұндай дене куысын аралас дене қуысы деп атайды. Асқорыту жүйесі - алдыңғы, ортаңғы, артқы бөлімдерден тұрады. Алдыңғы бөлімінде хитинді тістері (ұнтақтаушы аппарат), ортаңғы бөлімде жұп өскіншеасқорыту безінің (бауыр) бастамасы болады. Ауыз аппараты 3 жұп турөзгерген аяқтарынан құрылған. Қан айналуы ашық типті, 5 бұрышты қалтатәрізді жүректен және қысқа қан тамырларынан тұрады. Тыныс алу мүшелері- желбезек, жапырақша тәрізді өкпе және демтүтіктерден (трахея) тұрады. Зәр шыгару жүйесі - метанефридиялардан, мальпигиев сосудтарынан немесе жасыл бездерден кұрыдған. Нерв жүйесі бас миынан және құрсақнерв тізбектерден тұрады. Буынаяқтылардың көпшілігі дара жынысты. Буынаяқгылар типі — шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер және бунақценелілер (насекомдар) кластарына бөлінеді. Олардың ішінен өрмекші тәрізділердің және насекомдардың медициналық маңызы белгілі. Өрмекші тәрізділердің кейбіреулерінің дене буылтықгары кірігіп 2 бөлімге баскөкірек, құрсақ - (бұзаубастар) бөлінген, екіншілерінің барлық буылтықтары өзара кірігіп бөлімдерге бөлінбеген, мысалы әрмекшілер, кенелер. Бұлардың 6 жүп аяқтары, оның ішінде 4 жұп жүру аяқтары болады. Асқорыту жүйесінің құрылысы түрліше, бірақ барлық өрмекшітәрізділердің қоректену ерекшелігі - сүйық, жартылай қорытылған асты сорып қоректенеді. Ол үшін жұтқыншақ мықты дамыған бүлшықеттерден қүрылған. Алдыңғы ішекке жұп сілекей бездері ашьшады және ортаңғы ішекте жүп өскін - бауыр дамыған. Зәр шығару жүйесі түрөзгерген метанефридиялардан не Мальпигиев сосудтарынан, тыныс алу жүйесі жапырақ тәрізді өкпеден не трахеядан (демтүтік) түрады. Нерв жүйесі бас миынан және құрсақ нерв тізбектерінен түрады, канайналым жүйесі кәдімгідей. Өрмекші тәрізділер өкілдерінен тек кенелер отрядының медициналық маңызы белгілі. Насекомдар ең жоғарғы сатылы омыртқасыз жануарлар болып табылады. Сонымен қатар насекомдар ең улкен класс яғни оларға 1 млн астам түрлері кіреді. Насекомдардың денесі 3 бөлімге бөлінген – бас, көкірек, құрсақ. Көкірек бөлімі 3 буылтықтан тұрады, әрбір буылтығында 1 жұп жүру аяқтары болады. Демек, насекомдардың 3 жұп жүру аяқтары болады. Құрсақ бөлімі 6-12 буылтыққа бөлінген. Басы көкірек бөлімімен қозғалмалы байланысқан. Онда жұп мұртшалары, ауыз аппараты және 2 қарапайым не күрделі көздері орналасқан. Ауыз аппараты 3 жұп аяқтарынан пайда болған. Ол үстіңгі және астыңғы жақтардан,төменгі және үстіңгі еріндерден тұрады. Ауыз аппаратына сол сияқты ауыз қуысының төменгі бетінің хитинді өскіншесі тіл немесе гипофаринкста жатады. Насекомдардың көпшілігі көкірек бөлімінің екінші және үшінші буылтықтарында жұп қанаттары кездеседі. Кейбір насекомдардың қанаттары болмауы мүмкін. Қанатсыз насекомдар алғашқы қанатсыздар және соңғы қанатсыздар болып бөлінеді. Насекомдардың практикалық маңызы өте зор.олар гүлді өсімдіктердің айқас тозаңдануын қамтамасыз етеді. Насекомдар арасында адам не жануарлар паразиттері немесе ауру қоздырушы паразиттерді таратушылары да көптеп кездеседі. Сол сияқты насекомдардың улы түрлері де белгілі. Бунақденелілер класына таракандар отряды, биттер отряды,бүргелер отряды, қос қанаттылар отряды жатады. Биттер ұсақ қанатсыз насекомдар. Олардың көптеген түрлері белгілі. Бір қожайын денесінде паразиттік тіршілік етеді.Адамдарда бас биті, киім биті және қасаға биттері кездеседі.Бас биті адамдардың шашында кездеседі. Мөлшері 2-3 мм. Басы кішкентай екі мұртшасы екі жай көздері тесіп сорушы ауыз аппараты болады. Көкірек бөлімінде уш жұп аяқтары кездеседі. Бүргелер денесі бүйір жағынан қысылған қанаттары дамымаған. Басында қысқа мұртшалары жұп жай көздері тесуші-сорушы ауыз аппараты орналасқан.Аяқтары,әсіресе соңғы жұп аяқтары үлкен және жақсы дамыған.Толы түрленіп дамиды.Едендердің жырықтарына, тесіктеріне, құрғақ қоқыстар арасына жұмрытқаларын жұмыртқалайды.жұмыртқадан ақ құрт тәрізді аяқсыз личинка шығады. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%) Микроскоп арқылы насекомдардың, таракандардың, биттердің, бүргелердің, қос қанаттылардың құрылысын альбом бетіне түсіру. Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%) Сабақты қорытындылау 3 мин (2%) Үйге тапсырма беру 3 мин (2%) жүктеу/скачать 6,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|