Пәннің аты
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім
|
Сабақтың атауы
|
С. Сейфуллин. Ақсақ киiк
|
Мақсаты
Күтілетін нәтиже
|
Мақсаты: Ақын шығармашылығымен таныстыру, өлеңнің мазмұнын меңгерту, эстетикалық және экологиялық тәрбие беру; әдебиет теориясынан мағлұмат алу
Міндеті: оқушылар топ ішінде ынтымақтастықпен жұмыс істейді; бір-бірімен ой бөлісіп, берілген өлеңді талдап салыстырады; жұмыс кезінде ойларын ортаға салып, жауап береді.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, топтастыру, деңгейлік тапсырмалармен жұмыс
Пәнаралық байланыс: география, сурет.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, ақынның портреті, Қазақстан картасы, жануарлар суреті.
Барысы: Сыныпты үш топқа бөлу, топ жетекшілерін тағайындау.
|
Психологиялық ахуал
|
Психологиялық дайындық
Біз балдырған баламыз,
Құстай қанат қағамыз.
Дүниені аралап,
Оқып білім аламыз.
|
Оқушылар шеңберде жиналып,мұғаліммен бірге бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді.
|
Қызығушылықты ояту
|
Үй тапсырмасын сұрау
1. Жамбылдың ұстазы кім?
2. Оқушылардың батырлық, туған жер, төрт түлік туралы жазған жұмыстарын тыңдау
3. Пейзаж деген не?
4. Түркістан қаласы туралы не білеміз?
Ой қозғау.
- Оқушылар, мына бір өлеңді еске түсірейік.
Үйден шығып балалар
«Жаз болды, міне!» десіп тұр.
Сағындырған жаз желі
Оңтүстіктен есіп тұр.
Жылы ескектің лебімен
Дүние балқып иіп тұр.
Сағындырған жаз әсері
Құшақтап беттен сүйіп тұр.
- Сәкен Сейфуллиннің «Наурыз» өлеңі.
- Өте дұрыс. Сонымен бүгінгі сабағымыз Сәкен Сейфуллиннің өлеңі «Ақсақ киік» Ендеше, Сәкен туралы не білеміз? Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізейік.
І деңгей
1. Оқулықтан ақын өміріне топтастыру жұмысын жүргізу(1-слайд Сәкеннің суреті,топтастыру сызбасы) 2. Сурет арқылы киікті тауып, ақынның шығармасы киікке арналғанын анықтау (2-слайд аңдардың суреттер топтамасы)
Мұғалімнің қосымша дерек беруі. (Ақбөкен, киік – жұп тұяқтылар отрядының бөкендер туысына жататын, тұлғасы ірі, қойға ұқсас, дөңес тұмсықты, күйіс қайыратын түз жануары. Үстіңгі ерні салбырап, етті тұмсыққа айналған. Текесінің мүйізі қайқылау келеді, ешкісінде мүйіз болмайды. Жаз айларында арқа түсі сарғыш тартады, қыста түсі ақшылданады. Қазақ халқы «Құралайдың салқыны» деп атайтын мамыр айындағы киіктің баласын өргізуіне атаған. Көбіне егізден, кейде 3 лақ та туады. Өте ақылды және қандай табиғи ортада болмасын, тез бейімделіп кететін жануар екендігі анық. Бетпақдаладағы ақбөкендер өсімдіктің 81 түрімен қоректенеді. Олар әр түрлі шөптерді жылдың мезгіліне қарай таңдап жейді. Киіктер шөпті жерден жұлып жеуге ғана дағдыланған.)
3. «Ақсақ киік» өлеңін түсіне, мәнерлеп тізбектей оқу (Оқулықпен жұмыс)
ІІ деңгей
1.Өлеңде қандай жерді суреттеген? (3-слайд Қазақстан картасынан Бетпақдаланы көрсету) (Бетпақдала – Сарыарқа деген үлкен аймақтың шөл даласы. Онда киік мекен етеді. Өйткені ол шөлді жақсы көреді. Онда елді мекен, өзен, көл де болмайды. Өсімдіктен жусан өседі. Шағын бұтақтардың өзінде де «қу баялыш» жапырақ болмайды.)
2. Қандай өсімдік атаулары кездесті? Дәптермен жұмыс. (Көкпек, баялыш, жусан шөлді жерде өсетін жапырақсыз шөптер)
3. Киікті неге теңейді? (Өлеңде киік суреттеледі. Ақын оны жас балаға теңейді. Әрбір кішкентай бала сұлу болады. Бөкен бала сияқты сұлу. )
ІІІ деңгей
1. Киіктің портреті қандай?
(Таңы аппақ, екі көзі мөлдір қара
Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім
Көздері мөлдіреген ақ бөкенді
Қап - қара екі көзі мөлдіреген
Әдемі екі танау желбіреген)
2. Өлең қалай аяқталған? (Өлеңде сұлу аң киіктің аянышты тағдыры, адам қолынан жасалған қиянат айтылады. Оқиға жапан далада оқ тиіп жараланған бөкеннің шыбын жанын қоярға жер таппай мазасызданған сәтін суреттеумен аяқталады.)
3. Өлеңге талдау жаса Дәптермен жұмыс. (1.Тақырыбы:киіктің аянышты тағдырына арналған; 2. Шумақ саны -17; буын саны – 11; идеясы – экологиялық жағдайды ашына айтуы)
ІҮ деңгей
1. «Азайды соңғы кезде байғұс бөкен»,
«Мүйізін пайда қылып, шетке сатқан» деген жолдарда нені түсіндік? (Адамдардың өз табиғатына зиянкестік іс-әрекет жасап, зияны жоқ аңдардың саны қазіргі кезде сиреп кеткені туралы айтса, киік мүйізінен пайда тапқысы келген пайдакүнем , ақшаға құнығып, табиғатқа кесел келтірген адамдарды ашық айыптап отыр).
2. Өлең саған несімен әсерлі болды? (Өлеңдегі ақынның табиғатты суреттеуі, жанашырлығы ұнады. Басқа шығармаларға қарағанда бізге әсер еткені – адамдардың табиғатты қорғамауы, мергендердің аяусыз жазықсыз аңды атуы. Мергеннің мергендігі жалғыз киікке түскені адам баласын ашындырмай қоймайды. Себебі қазіргі таңда саны жағынан азайып бара жатқан түз жануары.)
3. Өлең қалай аяқталады деп болжам жасайсың? (Ақын киіктің өлгені не өлмегені туралы бізге нақты мәлімет айтпаған. Сондықтан қансырап өлуі мүмкін немесе жолаушыға кез болып мейірімді жандардың қолында жарақатынан жазылуы мүмкін, ит – құсқа жем болуы мүмкін немесе жолшыбай адамға кез болып, ол адам қазақша бауыздап етін азық етуі мүмкін.)
Бекіту:
1. Бетпақта келе жатты, сандалып,
Қаңғырақтап басын иіп,
Анда-санда әлін жиып,
Шағады шыбын жанның қиналғанын
Жалғыз - ақ мөлдіреген екі көзі
Әлі кетіп сорлы киік жығылғанда
Ботагөз сахарада қына терген – өлең жолдарынан әдебиет теориясының қай түрі бар? (кейіптеу)
Үйге тапсырма 1) Өлеңнен үзінді жаттау
2 ) Қазақстанның «Қызыл кітапқа» енген жануарлар және құстар туралы мәлімет жинап келу.
|
Сергіту сәті
|
Ой толғаныс
|
Үйге тапсырма
|
Мазмұндау
|
Күнделіктеріне жазып беремін
|
Бағалау
|
Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау
|
Бағалау парақшасын толтырады.
|
Кері байланыс
|
|
Смайликтерді өзі қалаған нұсқаға жабыстырады
|
Пәннің аты
|
Уақыты:
|
Кабинет:
|
Мұғалім
|
Сабақтың атауы
|
Б. Емельянов. Бүркiт
|
Мақсаты
Күтілетін нәтиже
|
1. Мәтінді көркем әдеби тілде мазмұндап үйрету
2. Бүркіт пен киіктің қорғауға алынған жануар ретінде оларға арналған мемлекеттік іс - шаралармен таныстыру
3. Табиғатты қорғауға, аялауға үйрету
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, нақыл сөздер, портреттер, топтама,
ән таспа, кестелер
Сабақтың әдісі: әңгімелеу, оқыту, түсіндіру, ой жинақтау, топтық, жеке
жұмыстар, ассоциация т. б.
Сабақтың түрі: сот сабағы
|
Психологиялық ахуал
|
Психологиялық дайындық
Біз балдырған баламыз,
Құстай қанат қағамыз.
Дүниені аралап,
Оқып білім аламыз.
|
Оқушылар шеңберде жиналып,мұғаліммен бірге бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді.
|
Қызығушылықты ояту
|
Оқушылар назарын сабаққа аудару.
Психологиялық дайындық
Мұғалімнің кіріспе сөзі:
Оқушылар, бүгін сабағымыз ерекше – сот сабақ түрінде өтеді. Сынып оқушыларының ішінен сот төрағасы, мемлекеттік айыптаушы және қорғаушы сайланып отыр. Сонымен бірге сот сабағымызға «Айқын» газетінің тілшісі Жазықбаева Диана және аудандық жұқпалы аурулар бөлімінің дәрігері Мүрсәлиева Балауса қатысып отыр. Ал партадағы оқушылар – куәгерлер болып табылады.
Енді сабағымызды бастаймыз. Мемлекеттік сот мүшелерін шақырамыз.
- Орындарыңыздан тұрыңыздар, сот келеді!
(Сот мүшелері кіреді)
- Сот төрайымы: Асанбек Дильяра
- Мемлекеттік айыптаушы: Әуезхан Дильяра
- Қорғаушы: Көркемов Жандос
- Осы сабақты саралап, бағалау, қорытындысын жасау хатшы маған беріледі.
Сот төрайымы: Сот сабақ басталды!
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
1. Тақтамен жұмыс
А) табиғатқа байланысты тыйым сөздер жазу
Ә) «киік» сөзіне ассоциация құру
2. Сәкен Сейфуллин кім? (ауызша сұрақтар қою)
3. «Ақсақ киік» өлеңін жатқа сұрау.
4. Оқушыларды бағалау
ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту
Хатшы: Үй тапсырмасын қорыту үшін Сот мүшелері сөз сіздерде.
Қорғаушы: - Қазақстанда 1921 жылдан бастап киіктерді аулауға тиым салынды. Ал, осыдан 100 жыл бұрын Сәкен осы киіктердің азайып бара жатқанын жырлап кеткен.
Айыптаушы: 1957 - 58 жылдары олардың саны 2 миллионнан асқандықтан қайта аулауға рұқсат етілді. Осы жылдары Қазақстандағы киіктердің ең көбейген кезі болды. Бірақ кейіннен адамдардың жауыз әрекеттерінің салдарынан бірнеше рет жаппай қырғынға ұшырады. 1990 жылдары үкімет басшысы Әкежан Қажыгелдин Қытай мемлекетіне 1 млн. киікті атуға рұқсат берген. Қазақстан Республикасы Үкіметі 2005 жылдан бастап елімізде киіктерді аулауға тағы да қайта тыйым салатын қаулы шығарды, олардың санын көбейту және қорғау шаралары қолға алынды.
Қорғаушы: Сіздің атаған деректеріңізден кейін де киіктер көбейе қойған жоқ. Сарыарқада қазіргі жүрген киіктердің саны 47 - 48 мың ғана. Себебі неде деп ойлайсыз?
Айыптаушы: Мен бұған аңшыларды кінәлаймын. Үкімет киіктерді қорғау мақсатында 2006 жылы «Қызыл кітапқа» ендірді.
Сот төрағасы: Мыңдаған жылдар бойы дала жыртқыштарынан, адамдардан қашып жүрген осы бір жануарларға өз елімізден қорықтар ұйымдастырып, Қазақстан тарихы пәніне тақырып ретінде енгізілуіне барлығымыз ат салысуымыз керек.
- Хатшы: «Ештен кеш жақсы» деген емес пе. Бұл айтылған игі шаралар қолға кеш алынып отыр. Өсімтал жануар күтімі көп, қорғауы жақсы болса, санаулы жылдардан соң саны көбейіп әлі - ақ даламыздың сәнін келтірер. Осындай киелі жануарға арнап ақын - жазушылар шығармалар жазған. Мысалы, Жақсыкелді Сейілов ағамыз «Жезкиік» әнін, осыдан 100 жыл бұрын жазылған Сәкеннің өлеңіне жерлесіміз Әлмырза Ноғайбаев ән шығарған, атақты Құрманғазы «Ақсақ киік» күйін шығарыпты. Енді сол Әлмырза атамыздың орындауындағы «Ақсақ киік» әнін тыңдап жіберейік.
ІҮ. Жаңа сабақ
«Ол не?» танымдық ойыны.
- Ол табиғаттың бір бөлшегі, ол киік сияқты киелі.
- Ол еркіндіктің, дарқандық пен қырағылықтың, ой - арманның шарықтауының көрінісі.
- Ол көк түсті, ою өрнекті матада алтын күннің астында орналасқан.
- Ол не?
Құрметті куәгерлер, бүгінгі таңда адамзат алдында ең күрделі мәселелердің бірі болып - өзімізді қоршаған орта, оның қазына байлықтарын қорғау, барынша ұқыпты пайдалану болып табылады. Өткен сабақта жоғалып бара жатқан киелі жануарымыз киік туралы айтса, бүгінгі сабағымыз киелі құс бүркіт жайлы болмақ
Сот сабағымызға келіп отырған журналист және дәрігерді ортаға шақырайық.
Журналист:
Бүркіт сұңқартәрізділер отрядына, қаршыға тұқымдасына жататын үлкен құс. Көбінесе тоғайлы және таулы жерде тіршілік етеді. Биік ағаштар мен зәулім жартасқа ұя салып, 1 — 2 жұмыртқа табады. Орта Азияда, Қазақстанда бүркітті қолға үйретіп түлкі, елік, қарақұйрық сияқты аңдарға салады, шабыты түскен қырағы бүркіттер қасқырды да алады, ашынғанда адамға да түседі.
Бүркіт көк Тәңірінің елшісі, ол Күннен жаратылған, күннің еркесі, көктің иесі деп көп халықтың көне сенімінде аса жоғары дәріптеледі. Бүркітке табыну күллі жануарлар мен адамзат әлемінен жоғары тұрды.
Бүркітті баулып, онымен аң аулау кәсібі, саятшылықтың бір түрі.
Дәрігер
- Оба аса қауіпті жұқпалы ауру. Обаның өкпелік, ішектік, тері - бубондық, септикалық түрлері болады. Табиғатта түрлі кемірушілер арқылы таралады. Адамдарға кемірушілерден, не бүргелерден жұғады. Жұқпаның жасырын кезеңі 2 күннен 6 күнге дейін болуы мүмкін. Оба ауруы өте қатты қалтыраумен, дене қызуының жоғарлауымен жедел кенеттен басталады. Әлсірейді, жүрегі айниды, кейде құсу - ауруға тән белгілері, бұлшық ет ауырсынулары болуы мүмкін. Алғашқы уақытта жүрек қан - тамыр жүйесінің зақымдану белгілері дамиды.
Аурудың алғашқы белгілері пайда болғанда дереу медицина қызметкерлеріне қаралып, ауруды дер кезінде анықтап, дәрігерлік көмек алу қажет.
Автор жайлы түсінік беру
Мәтінмен жұмыс
3 топқа бөліп іштей оқыту.
Мәтінді мазмұндату.
Хатшы: Құрметті сот куәгерлері, сот үкім шығаруға кетеді. Орындарыңыздан тұрыңыздар!
(Сот мүшелері үкім шығаруға шығып кетеді)
Тапсырмалармен жұмыс
1. Мәтінге сүйеніп, қазақ ауылы тұрған жерді суретте.
2. Бүркітті сипаттап көр.
3. Мәтіндегі жауыз адамдардың әрекеттерін санамалап айтып бер.
4. Бүркіттің әрекетін жауыз адамдардың әрекетімен салыстыр.
5. Мәтіннің әрбір бөлігіне ат қой.
6. Төмендегі суреттерді ретімен орналастыр.
Дәптермен жұмыс
Мәтіндегі ең соңғы сөйлемді жазып ал.
Жақсылықты ұмытпауды үйрен.
Ү. Жаңа сабақты қорыту
1. Артық болмас білгенің.
Салбурын
Аңшы, саятшылардың топталып, бірнеше күнге аң аулауға шығуы, яғни топтық аң аулау. Салбурын аңшылардың мерекесі тәрізді, негізінен қыс мезгілінде өтеді. Мұнда ауланған аң бәріне бірдей тең бөлінеді. Ауыл ақсақалдарының үлесі бөлек есептеледі. Салбурын аңшылардың ерлігі мен ептілігін, азаматтығын сынайтын жол. Аңшылардың қысты күні күтетін сәті – сонар. Қансонарда қыстың тынық күні ұлпа қар жерге түскен кезде аңның ізі тайға таңба басқандай анық көрініп жатады. Аңшылар осындай сонарда салбурынға шығады да, ізіне түскен аңды қаумалап жүріп, соғып алады. Салбурын кезінде інінде, апанында тығылып жатқан аңды аңшылар дабыл қағып, айғайлап, қиқулап, ит қосып үркітіп шығарады.
Саятшылықты Абай, Шоқан, Мұхтар, Ақан сері қатты ұнатқан. Қазірде де саятшылықпен айналысатын адамдар аз емес. Жақында ғана Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданында «Сонар - 2014» республикалық құсбегілер турнирі өтті.
2. Киік ататын аңшылар мен құсбегілерді салыстыру.
3. Сот үкімін оқу
Сот үкімі:
1. Бүркіт пен киікті аяусыз қырып, азапқа салғаны үшін аңшылар мен орыс әскерлері жазаға тартылсын.
2. «Ақсақ киік» мәтіні бойынша «Қызыл кітапқа» енген киіктерді қорғауға барлық куәгерлер атсалыссын.
3. 17 адамды оба ауруынан құтқарған бүркітке «Құс патшасы» деген атақ берілсін.
4. Бүркітті жойылып бара жатқан құстардың санатына қосып, «Қызыл кітапқа» енгізу.
5. Бүркіттің көбеюіне жағдай жасау.
|
Сергіту сәті
|
Ой толғаныс
|
Үйге тапсырма
|
Мазмұндау
|
Күнделіктеріне жазып беремін
|
Бағалау
|
Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау
|
Бағалау парақшасын толтырады.
|
Кері байланыс
|
|
Смайликтерді өзі қалаған нұсқаға жабыстырады
|
Достарыңызбен бөлісу: |
