М шырақтың тік шарықтауы үлкен дөңгелектер жазықтықтарының арасындағы бурышпен өлшенеді, оның біреуі дүниенің, полюстері және М шырақ арқылы, ал екіншісі—дүние полюстері мен экваторда жататын vжазғытұрымғы күн теңелу нүктесі арқылы өтеді. Бұл нүктенің бұлай ійгалу себебі, жазғытүрым 20—21 мартта күн мен түн тенелгенде Күн осы нүктеде (аспан сферасында) болады.
Тіжлнарықтауды аспан экваторы доғасының бойымен, солтүстік полюстен қарағандағы, сағат тілінің бағытына қарамақарсы жарытұрымғы күн теңелу нүктесінен бастап санайды. Ол 0-ден 360-қа дейін өзгереді және оның тік шарықтау деп аталу себебі — аспан эваторында орналаскан жұлдыздар өздерінің тік шарықтауының өсуі қалпымен (ретімен) туады (батады). Бұл қүбылыс Жердің айналуымен байланысты болғандықтан, тік шарықтауды градустармен емес, уақыт бірліктерімен өрнектеу қабылданған. 24 сағатта Жер бір айналым жасайды (бізге жұлдыздар айналған тәрізді болып көрінеді). Демек, 360°—24 сағатқа, онда 15°—1 сағ, Г—4 мин, 15'—1 мин, 15—1°-қа сәйкес келеді. Мәселен, 90°—6 сағатқа, ал 7 сағ 18 мин— 109°30' тен. Жұлдыздық карталардың координаттык торында, атластарда және глобустарда, соның ішінде окулыққа косымша «Мектеп астрономиялық календарында» тік шарықтау уақыт бірліктерімен белгіленеді.
Оқушылар жаңа тақырыпқа байланысты өз ойларын түсіндіреді.
Әр топ өзіне берілген тақарыпты қорғап шығады.
Талдау
3 мин
4 мин
Аспанда барлығы 88 шоқжұлдыз белгіленген. Шоқжұлдыздардың 31-і аспанның солтүстік жарты шарында, 48-і оңтүстік жарты шарында, ал қалған 9-ы аспан экваторының бойында екі жарты шарғада ортақ орналасқан.Аспан сферасы- радиусы анықталмаған жорамал сфера. Аспан шырақтары әр түрлі қашықтықта болғандықтан, сфераның бетіне бақылаушы белгілі бір уақытта өзі орналасқан орнынан көретін бүкіл аспан шырақтары проекцияланады.Аспан сферасының негігі элементтері Зенит Надир. Аспан координаталары аспан денелерінің аспан сферасында орналасуын анықтайды.Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы еі бөліктен құралған: жұлдыздар картасы және қондырма дөңгелек. Жазғы күннің тоқырау нүктесі торпақпен егіздерге келеді.
Әр топ берілген тапсырманы оқулықтан оқып дәптерлеріне жазып алады және оқушылар берілген тапсырманы қорғап шығады, өз ойларын плакатка түсіріп қорғап айтып береді.
