Жиырма үшінші сабақ Сабақтың тақырыбы: Көкөніс, жеміс-жидек бөлімінде

Жиырма үшінші сабақ

Сабақтың тақырыбы: Көкөніс, жеміс-жидек бөлімінде

Предметы и явления окружающей действительности кроме общих признаков имеют частные индивидуальные оттенки. Они определяются путем сравнения их друг с другом. Мысалы: слово қара-черный имеет различные оттенки қаралау –

84

Маусым-июнь Тамыз-август

Қыркүйек-сентябрь Қараша-ноябрь

Қазан-октябрь Желтоқсан-декабрь
Мысалы: Жылдың бірінші айы қай ай?

Наурыз жылдың нешінші айы ?

Сіз мені түсіндіңіз бе?

Вы меня поняли?

Иә.......

Да

Иә, әрине

Жақсы, мақұл Хорошо, ладно

Түсінікті ме? Понятно?

Иә, түсіндім. Да,понял

Сіз мені түсініп тұрсыз ба?

Вы меня понимаете?

Мен сізді түсінбедім.

Я вас не понял.

Иә, жақсы түсініп тұрмын. Да,я вас хорошо понимаю.

Бәрі де түсінікті. Все понятно.

Түсінемін, бірақ.... Понимаю,но.....

тіліндегі «К» дыбысының жазылуы мен айтылуындағы айырмашылықтарға тоқталу. Қоштасу рәсімін көрсету.

Специфический звук казахского языка-звук қ. На письме он обозначается буквой Қ,қ. Этот звук сочетается только с твердыми гласными а,о,ұ,у,ы.

10
Встречается во всех позициях слова: қазақ (казах), оқулық (учебник), ақ (белый). При произнесении звука қ задняя часть языка полностью смыкается с

-ыңыз, -іңіз, после согласных, в соответсвии с законом сингармонизма

-ңыз, -ңіз, после гласных, в соответсвии с законом сингармонизма
3. Лексикалық және грамматикалық минимумдарды пайдаланып, сөйлесім үлгілерін құрастырамыз.

А теперь ознакомтесь с диалогами.

• 
  Нан жаңа піскен бе?
  
• 
  Әрине, біз ылғи жаңа піскен нанды сатамыз.
  
• 
  Маған бір бөлке ақ нан, екі тоқаш беріңізші.
  
• 
  Нан - 45 теңге, ал екі тоқаш 50 теңге тұрады. Сізден 95 теңге.
  
• 
  Міне, ақшаны алыңыз. Рақмет.
  

• 
  Бір литр сүт неше теңге тұрады?
  
• 
  Бір литр сүт жүз жиырма теңге тұрады.
  
• 
  Маған бір литр сүт, жарты келі май өлшеңізші.
  
• 
  Қаймақ алмайсыз ба?
  
• 
  Жоқ, рақмет. Қанша төлеуім керек?
  
• 
  Үш жүз жиырма теңге төлейсіз.
  

Прочитайте беседу продавца мясного отдела с покупателем.

• 
  Ет алыңыз. Бүгінгі ет жақсы, майлы.
  
• 
  Жылқы еті бар ма?
  

83

В настоящем уроке слова в барыс септік сочетаются с глаголами переходного настоящего времени и формами повелительного наклонения. Запомните способ образования глаголов переходного будущего времени и формы повелительного наклонения ІІ лица, единственного числа.

Мысалы, ал – а – мын; бар – а – мын; кел – е – мін; күт – е – міз; шақыр – а – мыз;

төле – й – мін.

Суффикс – а после согласных, после твердой основы;

Суффикс – е после согласных, после мягкой основы;

Суффикс – й после гласных, после твердой и мягкой основы;
В. Бұйрық рай ІІ лица вежливой формы, единственного числа образуется с помощью окончаний принадлежности -ыңыз, -іңіз, -ңыз, -ңіз, мысалы, бер –іңіз(дайте), төле –ңіз (заплатите), ал –ыңыз (берите), сат –ыңыз (продайте), өлше –ңіз (взвесьте).

82

задней частью нёба, после чего потоком воздуха мгновенно размыкается.

Денсаулық - здоровье

Жақсы - хорошо

Байлық -богатство

Қалам - ручка

Қуаныш -радость

Ақпарат -информация

Ақылды -умный

Бақыт-счастье

Жалақы -зарплата

Қағаз-бумага

Зейнетақы -пенсия

Оқытушы -преподаватель

Қызық -интересно

күл- зола

құн- стоимость

қол- рука

күн- день, солнце

көл- озеро

қ
11
ару- оружие

құс- птица

көру- видеть

күз- осень

қону-сесть, приземлиться

қыр- степь

көну- согласиться

кір- зайди,войди

қан- кровь

кен- ископаемые

құл- раб, слуга

Звук ғ на письме обозначается буквой Ғ,ғ . Он сочетается только с твердыми гласными . Встречается в начальной и медиальной позициях слова:

ғылым (наука), сағат (часы). При произношении этого звука губы чуть открываются, задняя часть языка приподнимается к небу, образуя полный

затвор, затем выдыхаемый воздух разрывает этот затвор, получается шум.

Из этого шума получается звонкий , твердый, гортанный звук ғ-ғ-ғ .
Потренируйтесь в произношении звука,правильно прочитав слова:
Қоғам-общество; баға-цена,оценка; ғарышкер-космонавт; аға-старший брат;

с

слова мягкий, то присоединяется мягкий аффикс: көше - көше+ге (на улицу).

В казахском языке слова в форме барыс септік имеют следующие значения:

1. Объект на которое направлено действие.

Мысалы: Зауре базар+ға бара жатыр. ( Зауре идет на базар)

2. Цель действия. Мысалы: Алма дүкенді аралау+ға келді. (Алма пришла чтобы посмотреть магазин). Цель действия передается не только инфинитивом (аралау), но и существительным. Мысалы: Мен азық-түлік+ке кеттім. - Я пошла за продуктами. В русском языке эта конструкция соответствует творительному падежу с предлогом за.

3. Обозначает лицо, к которому направлено действие. Мысалы: Мен атам-а барамын. –Я поеду к своему дедушке. Мен кәмпитті Айнұр+ға бердім. –Я отдал конфеты Айнур и т.д.

Барыс септік в большинстве случаев передается на русский язык дательными и винительными падежами без предлога и с предлогом к, в, на, за: Мен Алматыға бара жатырмын. – Я еду в Алмату. Ол дүкенге келе жатыр.- Он идет в магазин.

81

сүт өнімдері қайда сатыл-а-ды? – где продаются молочные продукты?

бұл қанша тұр-а-ды? – сколько это стоит?

жеміс-жидек қай бөлімде сатыл-а-ды? –в каком отделе продаются фрукты, ягоды?

дүкен сағат сегіз-ге дейін жұмыс істе-й-ді?- магазин работает до восьми вечера

нан бөлімі- хлебный отдел

сүт бөлімі-молочный отдел

ет бөлімі- мясной отдел

тәтті тағамдар бөлімі - отдел «Сладостей»

жаңа піскен нан –свежий хлеб
2. Енді сабақтың грамматикалық тақырыбымен танысамыз.

Знакомимся с грамматической темой урока.

А. Барыс септігі .

Форма барыс септік (Дательно-направительный падеж) обозначает место, в сторону которого направлено действие или цель действия и отвечает на вопросы кімге? (кому?), неге? (чему? зачем?) қайда? (куда?).

Дательно-направительный падеж образуется при помощи окончаний –ға/ -ге, -қа/-ке, -а/-е. Мысалы: қала+ға –в город, үй+ге-домой, базар+ға- на базар.

П
80

тағдыр-судьба; бағалау-ценить; ғалым-ученый;бағыт-направление.

Сау болыңыз!-Будьте здоровы!

Сау болыңыздар!-Будьте здоровы! До свиданья!

Кездескенше!-До встречи!

Көріскенше!-До встречи!

Келесі кездескенше!-До следующей встречи!

Қош-сау болыңыздар!-До свиданья!

Қош бол!-Прощай!

Қош болыңыз!-Прощайте!

Жолың болсын!-Удачи тебе!

Жолыңыз болсын!-Удачи Вам!

Ақ жол тілеймін!-Желаю счастливого пути!

Сәлем айт!-Передай привет!

Сәлем айтыңыз!-Передайте привет!

Ауырма!-Не болей!

Кетуім керек!-Мне надо уйти! (уехать)

Аман-сау бол!- Будь жив-здоров!

Аман-есен болыңыздар!-Будьте живы-здоровы!

-Сәлеметсің бе, Әділ!

-
13
Қал- жағдайың қалай?

-Рақмет.Жаман емес.Өзің ше?

-Жақсы.Денсаулығың қалай?

-Бәрі ойдағыдай.

-Кешір, мен асығыс едім. Сау бол !Көріскенше!

-Сау бол!

келтіру, дұрыс жазылуы мен айтылуы туралы айту.

Специфический звук казахского языка- звук ң. Ң –носовой, смычный, заднеязычный, эквивалента не имеет. На письме он обозначается

буквой Ң, ң. Этот звук употребляется с твердыми и мягкими гласными казахского языка.

- Солға бұрылыңыз.- Поверните налево.

- Бұрыштан бұрыласыз. –На углу свернете.

Жиырма екінші сабақ
Сабақтың лексикалық тақырыбы: Азық-түлік дүкенінде (В продуктовом магазине)

Сабақтың грамматикалық тақырыбы: Барыс септігі, ауыспалы осы шақ, бұйрық райдың ІІ жағы (Дательно-направительный падеж, переходно-настоящее время глагола, повелительное наклонение ІІ лица).
Сабақтың мақсаты: «Азық-түлік дүкенінде» тақырыбына қатысты коммуникативтік сөйлесім үлгілерін сабақтың лексикалық және грамматикалық минимумдарына негізделе отыра меңгерту.

Сабақтың барысы:

1. Алдымен төменде берілген лексикалық тақырыпқа байланысты минимумдарды оқып шығып, естеріңізге сақтаңыздар.

дүкен-ге – в магазин

сауда үйі-не – в торговый дом

базар-ға - на базар

азық-түлік сатып алу-ға –чтобы купить продукты

үзіліссіз жұмыс істе-й-ді – работает без перерыва

азық-түлікті қайдан ал-а-сыз? - где покупаете продукты?

79

командировке. Айгүл жұмыста отыр. Айгуль сидит на работе.
3. Лексикалық және грамматикалық минимумдарды пайдаланып, сөйлем құрастырамыз.

1. Кешіріңіз, әуежайға қалай баруға болады?- Извините, как можно проехать до аэропорта?

- Ол үшін №1 автобусқа отыру керек. – Для этого нужно сесть в автобус №1.

3.- Мен жолдан адастым- Я сбился с пути. Маған жөн сілтеп жіберіңізші. Укажите мне, пожалуйста, путь. Ш.Құсайынов атындағы қазақ драма театрына қалай жетуге болады? –Как можно доехать до казахского драматического театра имени Ш. Кусайнова?

- Онда автобуспен, таксимен баруға болады? – Туда можно добраться на автобусе, такси.

4. - Орталыққа қандай көлік барады? – На чем можно доехать до центра?

- Орталыққа бару үшін автобусқа отырыңыз. – Чтобы доехать до центра, вы должны сесть в автобус.

- Орталыққа қанша уақытта жетеміз? – Как скоро можно доехать до центра?

5. - Бұл көше базарға апара ма? – Эта улица ведет к базару?

- Тура жүріңіз. –Идите прямо.

-
78

Встречается в середине и в конце слова: аң (зверь), шаң (пыль), жеңіс (победа), көлеңке (тень) и т.п.

При неправильном произношении звука Н-Ң меняется смысл слова. Когда мы произносим звук «Н», губы открываются, и передняя часть спинки языка приподнимается к небу. При произношении звука «Ң» губы открываются и задняя часть спинки языка приподнимается к небу. Поток воздуха выходит через носовую полость.

Запомните слова:
аңшы - охотник шаң -пыль

аңшылық – охотничество таңертең - утро

аңқау - наивный соң - после

шаңғы - лыжи

заң – закон

шаңғышы - лыжник

кең - просторный

шаңсорғыш - пылесос

мең - родинка

әңгіме - рассказ

тең – равный

Обратите внимание на то, чтобы не отождествляли произношение звука «Н» с произношением звука «Ң». В зависимости от произношения букв «Н» «Ң»

15

меняется значение слов. Поэтому старайтесь научиться правильно произносить их.

Например: он –десять, оң – правый; мен –я, мең – родинка; сен – ты, сең – льдинка; кен – руда; кең –просторный.

Звук һ на письме обозначается буквой Һ, һ . Он сочетается только с твердыми гласными .

Аһ, еһ, уһ, оһ, оһо, аһа, қаһар, қаһарман, гауһар, жауһар, жиһан, жиһанкез, гауһар тас.

- У меня есть просьба к вам.

Айтшы/ айтыңызшы.

-
16

город). Арман базар+ға бара жатыр. (Арман идет на базар)

2. Цель действия. Мысалы: Қайрат қаланы көру+ге келді. (Кайрат приехал чтобы посмотреть город). Цель действия передается не только инфинитивом (көру), но и существительным. Мысалы: Мен билет+ке кеттім. - Я пошел за билетом. В русском языке эта конструкция соответствует творительному падежу с предлогом за.

3. Обозначает лицо, к которому направлено действие. Мысалы: Мен атам-а барамын. –Я поеду к своему дедушке. Мен кітапты Ерлан+ға бердім. –Я отдал книгу Ерлану и т.д.

Барыс септік в большинстве случаев передается на русский язык дательными и винительными падежами без предлога и с предлогом к, в, на, за: Мен Алматыға бара жатырмын. – Я еду в Алмату. Ол вокзалға келе жатыр.- Он едет на вокзал.
Ә. Жатыс септік (Местный падеж)

Жатыс септік септік указывает на местонахождение предмета и отвечает на вопросы кімде? (у кого?) неде? (в чем? у чего?) қайда (где?). Мысалы: кімде? (у кого?) –Жанарда (У Жанары); неде? (в чем? у чего?)- үстелде (на столе); қайда? (где?) –пойызда (на поезде) и т.д.

77
Слова в форме жатыс септік в предложений выступают в роли обстоятельства места. Мысалы: Бауыржан іссапарда жүр – Бауыржан находится в

келесі аялдама-дан түсесіз - выходите на следующей остановке

мен жол-дан адастым- я сбился с пути

оң-ға бұрылыңыз- поверните направо

сол-ға бұрылыңыз –поверните налево

бұрыш-тан бұрыласыз- на углу свернете

Форма барыс септік (Дательно-направительный падеж) обозначает место, в сторону которого направлено действие или цель действия и отвечает на вопросы кімге? (кому?), неге? (чему? зачем?) қайда? (куда?).

Дательно-направительный падеж образуется при помощи окончаний –ға/ -ге, -қа/-ке, -а/-е. Мысалы: қала+ға –в город, үй+ге-домой, орталық+қа –в центр.

Присоединение окончаний барыс септік подчиняется закону сингармонизма. Если последний слог слова твердый, то к нему присоединяется твердый аффикс: қалалар- қалалар+ға (городам). Если последний слог слова мягкий, то присоединяется мягкий аффикс: көше - көше+ге (на улицу).

В казахском языке слова в форме барыс септік имеют следующие значения:

1
76

Түсіндірші/түсіндіріңізші.

- Объясни/ объясните.

Берші/беріңізші

- Покажи/покажите.

Маған кітап беріңізші

- Дайте мне книгу

Бір минут уақытыңызды бөліңізші.

– Уделите мне минуту.
Рұқсат сұрау мағынасындағы формалар – Просьба в виде разрешения
Рұқсат па ? – Разрешите?

Рұқсат етіңізші? – Разрешите, пожалуйста!

Кіруге рұқсат па? – Можно?

Өтуге рұқсат етіңізші! – Разрешите пройти!

Шығуға бола ма? – Можно выйти?

Иә, рұқсат. - Да, можно.

Осында қалуға бола ма? – Можно здесь остаться?

Сізден сұрауға бола ма? – Можно у вас спросить?

Жазбахат қалдыруға бола ма? – Можно оставить записку?

Досыммен бірге келуге бола ма? – Можно прийти/приехать вместе с другом?

Кешірек келсем бола ма? – Можно приехать позже?

Ертерек жүруге бола ма? - Можно выехать пораньше?

17

Алтыншы сабақ
Сабақтың тақырыбы: Кешірім сұрау

Грамматикалық тақырыбы: Үндестік заңы ( Закон сингармонизма).
Сабақтың мақсаты: Қазақ тіліне тән үндестік заңының ерекшелігін түсіндіру. Сыпайы мәдениетті сөйлеу үлгілерін меңгерту.
Сабақтың барысы:
Қазақ тіліндегі ең негізгі заңдылықтың бірі –ол үндестік заңы. Бірыңғай жуан не біріңғай жіңішке болып өзара, үйлесіп айтылуын үндестік заңы деп атайды.
В казахском языке существует основной закон сингармонизма (үндестік заңы). По закону сингармонизма в составе казахского слова могут быть гласные только одного ряда: либо твердые, либо мягкие гласные. Например: Орман (только одни твердые гласные о,а), дәптер (только одни мягкие гласные ә,е). По закону сингармонизма к словам с твердой основой прибавляются только твердые варианты окончаний, например: маман-дар-ға и наоборот әріптес-тер-ге. Заимствованные слова не подчиняются закону сингармонизма - кітап-тар.При добавлении окончаний учитывается последний

18

Даяшыны оныншы бөлмеге жіберіңізші. Пришлите, пожалуйста официанта номер 10.

Қызметтеріңіз үшін рақмет! Сау болыңыздар! Спасибо за все! До свидания!

әуежай- ға –в аэропорт

темір жол вокзалы-на –на железнодорожный вокзал

орталық-қа дейін –до центра

автобус-қа отыру керек –надо сесть на автобус

бір аялдама-дан кейін –через одну остановку

Сіздің қандай қонақ үйге түскіңіз келеді? Вы в какой гостинице хотели бы остановиться?

Қонақ үйді қайдан табамын? Как я найду гостиницу?

Маған қала орталығына жақын қонақ үй керек.

Мне нужна гостиница недалеко от центра.

Мен аса қымбат емес бөлмені қай жерден жалдай аламын? Где я могу снять недорогую комнату?

Маған бір кісілік бөлме қажет.

Мне нужен одноместный номер.

Менің атыма алдын-ала әзірлеген бөлме болу тиіс.

На мое имя должен быть забронирован номер.

Тәулігіне бағасы қанша болады екен? Сколько стоит номер в сутки?

Маған тәуірлеу бөлме керек. Мне нужен номер получше.

Мен мүмкін бір апта болатын шығармын.

Я возможно пробуду неделю.

Ақшасын кететін күні төлейін бе? Деньги платить в день отьезда?

Маған сіздің төлқұжатыңыз қажет. Мне нужен ваш паспорт.

Шотты он екіге қарай әкеліңіз. Принесите счет к 12 часам.

Заттарды оныншы бөлмеге жіберіңіз. Отправьте вещи в номер 10.

Біз қонақ күтіп отырмыз. Мы ждем гостей.

74

слог.Выбор суффиксов и окончаний зависит от глухости звонкости и твердости –мягкости звуков,составляющих последнийслог. Звуки б , в , г , д в конце заимствованных слов оглушаются,поэтому к ним присоединяются окончания, начинающиеся с глухого согласного: педагог-ке.
Үндестік заңына бағынбайтын қосымшалар

(Аффиксы, которые не подчиняются закону сингармонизма).

2. Қосымшалар.Аффиксы –нікі,-дікі,-тікі : бала-нікі,ағам-дікі,мектеп-тікі.

ә) –паз : білім-паз,өнер-паз ( знаток,умелый).

б) –кор : дүние –қор,жем-қор (карыстолюбивый, коррупционер).

д) –хана: ем-хана: (поликлиника), дәрі-хана (аптека).

Кешірім өтінемін Извините пожалуйста.

19

Ғафу етіңіз Прошу прощения

Не үшін? За что?

Айып етпеңіз Не обессудьте

Мен кінәлімін Я виноват

Бұдан былай сізді ренжітпеймін Я больше не огорчу вас.

Кешіккеніме кешірім өтінемін. Извините,что опаздал.

Ренжімеңіз ,өкпелемеңіз не обижайтесь

Менің сізді ренжіткім келмейді Я не хотел вас обидеть.

Бәрі дұрыс Все нормально.

Диалогпен танысайық.
- Қайырлы күн! Кешіріңіз, бұл кітапхана ма?

- Иә, кіріңіз.

- Мына кітаптарды әкелдім, кешіктіргеніме кешірім сұраймын.

- Ғафу етіңіз, мен алған кітаптарыңызды тексеріп шығайын.

- Міне, көріңіз.

- Бәрі дұрыс.

- Бұдан былай сізді ренжітпеймін.

- Сау болыңыз.

20

Шамасы- видимо

Әрине- конечно

Білем- знаю

Қажет- нужно

Көрінеді- видно

Сияқты- похожий

Ықтимал- вероятно

Бәсе- это другое дело

Болар- должно быть

Тәрізді- как будто

Секілді- как

Шығар- наверное

Значение модальности в казахском языке передает глагол «алу»

(в сочетании с деепричастиями) с суффиксами -а,-е,-й.

Личные окончания присоединяются к вспомогательному глаголу «алу», который в данном случае переводится на русский язык глаголом «мочь».

Сен ағылшынша жақсы сөйле-й аласың.

(Ты можешь хорошо говорить по-английски).
3. Сөйлесу үлгілерімен танысыңыздар. Ознакомтесь с диалогами.

Жақын жерде қонақ үй бар ма? Есть поблизости гостиница?

73

2. Сабақтың грамматикалық тақырыбымен танысамыз.

Знакомимся с грамматической темой урока.
А)Табыс септік - Винительный падеж

Табыс септік- Кімді?/кого; Нені?/что деген сұрақтарға жауап береді.

Табыс септігінің жалғаулары:

-ны/ні- баланы, әкені

ды/ді- қызды, гүлді

ты/ті- бастықты, мектепті

-ды,-ді - ұяң, үнді дыбыстардан кейін жалғанады (после звонких,сонорных звуков). Мысалы: алаң-ды, адам-ды, үй-ді.

-ны/ -ні –дауысты дыбыстардан кейін жалғанады (после гласных звуков) Мысалы: бөлме-ні, терезе-ні, даяшы-ны

(После притяжательной формы 3-го лица).

Рас-действительно

Екен- оказывается

М

72

Буын үндестігі бойынша қосымша сөздің соңғы буынының жуан- жіңішкелігіне қарай үндесіп жалғасады : соңғы буыны жуан болса – жуан қосымша , жіңішке болса , жіңішке қосымша жалғанады .

Если последний слог слова твердый , то к нему присоединяется твердый

аффикс : ата +лар+ға , ана+лар+ды .

Если последний слог слова мягкий , то присоединяется мягкий аффикс ;

әке +лер+ге , әже +лер+ді .

Қазақ тіліндегі қосымшалар негізінен буын үндестігіне бағынып жалғанғанымен , біраз қосымшалар бұл заңдылыққа бағынбайды .

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар мыналар : 1) көмектес септік

жалғауы . Мысалы : баламен , қонақпен , т. б ;

2) –нікі (-дікі ,- тікі), -тай, -тал,-дар,-еке,-тар . Мысалы : даланікі , әкетай , діндар, ағаеке , өсімтал ;

3) –бей, -би, -кер,-гер,-қор,-паз,-қой,-кеш ,-хана ,

-кес. Мысалы : бейшара,

балгер, жемқор , әсемпаз , сәнқой , емхана , жұмыскер , зиянкес;

1. 
   Действию закона сингармонизма не подчиняются ;
   

- сложные слова , в частности имена собственные , топонимы и др ;

Темірхан , Әмірхан , Күнсұлу , Екібастұз , Шымкент

- заимствованные словообразующие аффиксы :

- хана : емхана , дәріхана

22

- Где я могу получить ключ?

- Сіздерде бұдан арзанырақ бөлме жоқ па?

- Нет ли у вас подешевле комнаты?
Жиырмасыншы сабақ
Сабақтың тақырыбы: Қонақ үй. Гостиница. Табыс септігі, модаль сөздер.

Сабақтың мақсаты: Табыс септігінің сұрақтары мен жалғауларын білу, модаль сөздерді ажырату. Қонақ үй деген тақырыпқа арналған сөйлеу үлгілерін меңгерту.

Сабақтың барысы:

1. «Қонақ үй» тақырыбына қатысты сөйлем құрылымдарын құру мақсатында қажетті лексикалық және грамматикалық минимумдарын меңгерту.
Жақын жерде- поблизости

Түскіңіз келеді – остановиться

Орталықтан алыс емес-недалеко от центра

Аса қымбат емес- не очень дорогую комнату

Қай жерден жалдай аламын- где я могу снять

Маған бір кісілік бөлме қажет - мне нужен одноместный номер

Әзірленген бөлме болу тиіс- должен быть забронирован номер

Тәуірлеу бөлме керек- мне нужен номер получше.

Төлқұжатыңыз керек- нужен ваш паспорт

71

степени: үлкен - үп-үлкен, жақсы – жап-жақсы, жылы – жып – жылы, жарық – жап-жарық..

3. 
   Сөйлесу үлгілерімен танысыңыздар. Ознакомтесь с диалогами.
   

-Я звоню вам в связи с вашим объявлением.

- Мен бөлме жалдайын деп едім.

- Я бы хотел снять комнату.

- Сіз жалға бөлме бересіз бе?

- Вы сдаете комнату?

- Қанша уақытқа?

- На какое время?

- Мен екі апта тұрамын.

- Я остановлюсь на 2 недели.

- Сіз қашан кірмексіз?

- Когда вы намерены въехать?

- Сіз қашан босатасыз?

- Когда вы освободите?

- Бағасы қанша?

- Какая цена?

- Мен ақшасын әрбір апта сайын төлеймін

- Я буду платить еженедельно.

- Электр жарығы төлемнің ішіне кіре ме?

- Электричество входит в оплату комнаты?

- Тамақ та сіздерден бе?

- Питанием вы тоже обеспечиваете?

-

Кілтті қайдан алуға болады?

70

-кер : жұмыскер , айтыскер

- қор : жемқор

- и др .

- аффиксы , образующие фамилии :

Әуезов , Өсербаев , Байғарин

- окончания ворительного падежа ( көмектес септік ) ;

- мен , - пен , - бен ;

атамен , оқулықпен , қағазбен

Мерекеңізбен ! – С праздником !

Мерекеңізбен құттықтаймын ! – Поздравляю с праздником !

Туған күніңізбен ! – С днем рождения !

Туған күніңізбен құттықтаймын ! – Поздравляю с днем рождения !
Наурыз мерекесімен құттықтаймын !- Поздравляю с праздником Наурыз !

Наурыз құтты болсын ! – С праздником Наурыз !

Жаңа жыл құтты болсын ! – С новым годом !

Мерейтойыңызбен құттықтаймын ! – Поздравляю с юбилеем !

Айтыңыз құтты болсын ! – С праздником айт !

(с пасхой)

Әйелдер күнімен құттықтаймын !- Поздравляю с Женским днем !

/сына , дочери/.

Балаңыздың мектеп бітіруімен құттықтаймын ! – С окончанием школы ! /сына , дочери/.
Сегізінші сабақ
Сабақтың тақырыбы: Дыбыс үндестігі.

Сабақтың мақсаты: Сөздердің арасындағы дыбыстардың, әсіресе дауыссыз дыбыстардың бір-біріне ықпалын түсіндіру.

Ізгі-тілекке байланысты сөздерді меңгерту.

Если созвучие гласных считается гармонией гласных, то ассимиляция является созвучием в основном согласных звуков.

24
Гармония (созвучие) соседних звуков, которая имеет место как в пределах одного слова (между

Сын есімнің шырайлары. Степени сравнения прилагательных.
В казахском языке различают три степени сравнения: жай шырай (положительная степень), салыстырмалы шырай (сравнительная степень), күшейтпелі шырай (превосходная степень).

Жай шырай по форме совпадает с основой Сын есім и называет качество предмета. Мысалы: жылы үй (теплый дом), кең бөлме (просторная комната), жарық пәтер (светлая квартира).

Күшейтпелі шырай образуется и следующим способом: к гласной первого слога прибавляется суффикс «п» - (дефис) + слово в положительной

келесі бөлме жылылау – следущая комната теплее

бөлме, пәтер жалдау –снимать комнату, квартиру

бұл бөлме қымбаттау – это комната дороже

ақшасын апта сайын төлеймін – буду платить еженедельно

сіздерде арзанырақ бөлме бар ма? – нет ли у вас подешевле комнаты ?

1. 
   Енді сабақтың грамматикалық тақырыбымен танысамыз. Знакомимся грамматической темой урока.
   
2. 
   
   

Қазақ тіліндегі сын есімдер заттың сынын, түсін, сапасын, дәмін және басқа да қасиеттерін білдіріп, зат есімдердің алдында қолданылады.

Имена прилагательные обозначает признаки, цвет, качества, вкус и другие свойства предметов, и употребляются перед именами существительными. Но, в отличие от русского, в казахском языке имя прилагательное, сочетаясь с именем существительным, не изменяется ни по падежам, ни по числам, т.е. не согласуется с ним, а просто примыкает к нему.

Например: жарық бөлме – светлая комната

жарық бөлменің – светлой комнаты

жарық бөлмеге – к светлой комнате

68

корнем и аффиксом), так и в пределах нескольких слов (между отдельными словами), называется гармонией согласных (ассимиляция).

Например:

1. 
   Если корень слова окончивается на глухой согласный, то и аффикс, чаще всего начинается с глухого согласного:
   

Ағаш-тар – деревья күрес-кер – борец

Балық-шы – рыбак бап-кер – тренер

2. 
   Если корень слова окончивается на звонкий согласный, то и аффикс, следующий за корнем, начинается чаще всего со звонкого согласного:
   

Қаз-дар – гуси жаз-да – летом

Күз-дік – осений күз-де - осенью

3. 
   Если корень слова окончивается на гласный или сонорный, то присоединяемый к нему аффикс чаще всего начинается со звонкого или сонорного:
   

Қала-дан – с города үйлер-ді – дома

25

Маман-дық – специальность бөлім-де – в отделе

Воздействие последующего звука на предыдущий, называется регрессивной ассимиляцией.

Если последний звук основы глухой согласный қ, к, п, а прибавляемый к основе суффикс или окончание начинаются с гласного или сонорного и звонкого д, ж, з, то глухие согласные озванчивается: қ – ғ, к – г, п – б.

Например:

Бастық+ы = бастығы – его начальник

Еңбек+і = еңбегі – его труд

Топ+ы = тобы – его группа

Шап+у = шабу – косить, рубить

Төк+у = төгу - выливать

(на письме) (в произношений)

жұмыс+шы жұмыш+шы (рабочий)

тез шық тез шық (быстрее выходи)

бос шелек бош шелек (пустое ведро)

Ораз+жан Ораж+жан (имя человека)

26

Волейболды ұнатамын – Нравится волейбол

Сурет жинаймын – Собираю картины

Мені де осы қызықтырады – Я тоже этим увлекаюсь

3. 
   Сабақ тақырыбына қатысты сөздер мен сөз тіркестерін оқып шығып, есте сақтаңыздар.
   

кеңірек – просторнее

жарық – светлый

жарығырақ – светлее

жылы – теплый

жылылау – теплее

бөлме – комната

кең бөлме – просторная комната

67

производным корням глагола, а так же формам залога и отрицательной форме.

Ол әдетте кітап оқитын – Он обычно читал книгу

Ол кітап оқымақ – Она собирается прочитать книгу

Кітапты сүймеген, кітап оқымас – Кто не любит книгу, тот и не прочитает.

Кітап оқу – менің сүйікті ісім; Чтение книг – мое любимое дело

Мен кітап оқуды ұнатамын – Мне нравится читать книги

Балық аулау – сенің сүйікті ісің; Рыболовство – твое любимое дело

Тігін тігу – Айжанның сүйіп істейтін жұмысы; Айжан любит заниматься шитьем

Тоқу - әжемнің сүйікті ісі; Вязание – либимое занятие бабушки

Оған аң аулау ұнайды – Ему нравится охота

Суда жүзуді және таза ауадағы ойындарды өте ұнатамын – Я люблю плавать, а также игры на свежем воздухе

66

Жүз жыл жүж жыл (сто лет)

Күз сайын күс сайын (каждый осень)

Ізгі – тілек – пожелание

Крепкого здоровья!

Ұзақ өмір тілейміз!

Желаем долгих лет жизни!

Барлық ізгі тілектерді қабыл алыңыз!

Примите наилучшие пожелания!

Сәт сапар тілейміз! Счастливого пути!

Жолыңыз болсын!

Удачи!

Қайда жүрсең де, аман бол!

Мол бақыт, табыс, жемісті еңбек тілейміз!

Желаем счастья, успехов,

плодотворного труда!

Арманыңызға жетіңіз!

Желаем достичь своей мечты!

Ауырмаңыз.

Не болейте.

Тезірек жазылыңыз!

Желаем скорейшего

выздоровления!

Жақсы демалыңыз!

27

Хорошо отдохните!

Сізге де соны тілеймін.

И вам того же желаю.

Сіздің денсаулығыңыз үшін!

За ваше здоровье!

Кішкентайдың бауы берік болсын! Поздравляем с рождением малыша!

Жақсылық болсын!

Пусть будет все хорошо!
Тоғызыншы сабақ
Сабақтың тақырыбы: Алғыс айту үлгілері
Грамматикалық: Жіктеу есімдіктері. Жіктік жалғауы.
Лексикалық : Алғыс білдіру.
Сабақтың мақсаты: Жіктік жалғауларды қосу жолдарын үйрету. Алғыс айту үлгілерін меңгерту.

Сабақтың барысы:

1. 
   Жаңа түсініктер: Жіктеу есімдіктер, жіктік жалғау, алғыс айту үлгілері
   

обозначения прямого обьекта: глагол + слово, отвечающие на вопросы: Кого? – Кімді? Что? – Нені?

Жалғаулары: -ны, ні; - ды, - ді; - ты, -ті

Мысалы: Мен кітап оқуды ұнатамын - Мне нравится читать книги.

Волейболды ұнатамын – Нравится волейбол

Суда жүзуді ұнатамын – Я люблю плавать.

Аң аулауды жақсы көремін – Я люблю охоту

В) Есімше есімдерше түрленіп, әрі етістік, әрі есімдік қызметінде жұмсалатын етістіктердің ерекше түрі. Ол әрі жіктеліп, етістік қызметін атқарады, әрі есімдерше түрленіп (тәуелденіп, септеліп, көптеліп) есімдер қызметін атқарады.

Есімше етістіктің негізгі және туынды түбірлеріне, сондай-ақ етіс және болымсыз етістік тұлғаларына мынадай жұрнақтар қосу арқылы жасалады: - ған, -ген, -қан, - кен, - ар, -ер, - р, -с, -атын, -етін, -йтын, -йтін, - мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек. Мысалы: кітап оқыған, кітап оқитын, кітап оқымақ, кітап оқымас, кітап оқыр; өлең шығарған, өлең шығаратын, өлең шығармақ, өлең шығармас,өлең шығарар.

тігін тігу – шитье, шить

сурет жинау – собирать картины

тоқу – вязать, өлең шығару – сочинять стихотворение

64

а/ В казахском языке существительные, прилагательные, числительные, местоимения, так же как и глаголы, принимают личные окончания.
Например:

Мен оқытушымын – Я преподаватель

Бәріміз адамбыз – Мы все люди.

Запомните:

1. После гласных, сонорных прибавляются следующие окончания

1 ж. Мен заңгермін 2ж. Сен заңгерсің Сіз заңгерсіз 3 ж. Ол заңгер

Біз заңгерміз Сендер заңгерсіңдер Сіздер заңгерсіздер Олар заңгер

2.После, звонких з ж прибавляются следующие окончания

1 ж. Мен жұмыссызбын 2ж. Сен жұмыссызсың Сіз жұмыссызсыз 3 ж. Ол жұмыссыз

Біз жұмыссызбыз Сендер жұмыссызсыңдар Сіздер жұмыссызсыздар Олар жұмыссыз

3. После глухих согласных прибавляются следующие окончания

29

1.Мен өкілмін

– Я представитель.

Сен бағдарламашысың

– Ты программист.

Сіз батырсыз

– Вы герой.

Ол кәсіпкер

– Он предприниматель.

2. Мен ұстазбын

– Я педагог-наставник.

Сен үйсізсіз

– Вы бездомный.

2. 
   Мен омбылықпын
   
3. 
   – Я омич.
   
4. 
   Сен депутатсың
   
5. 
   – Ты депутат.
   

– Вы Казахстанец.

Образцы благодарности

30

• 
  С
  

  уда жүзуге қалай қарайсың?

  
  
• 
  Жүзуді ұнатамын. Тек жақында ғана үйреніп жүрмін. Анда-санда барамын. Ал менің досым былтыр облыстық жарыста жүзуден екінші орын алды.
  

Сүйікті іс – любимое дело

аң аулау - охота

кітап оқу – читать книгу

суда жүзу – плавать, плавание

балық аулау – рыбачить

таза ауада ойнау - играть на свежем воздухе.

63

Мен бос уақытымда волейбол ойнағанды, ал қыста коньки тепкенді жақсы көремін. В свободное время я люблю играть в волейбол, а зимой мне нравиться кататься на коньках.

- Жазғы демалысыңызды қалай өткізесіз? Как вы проводите летний отпуск?

- Жазғы демалыста шетелге саяхат жасаймын. Во время летнего отпуска путешествую за границей.

- Сіз жексенбі күні менімен Ш.Құсайынов атындағы қазақ драма театрына барасыз ба? Вы пойдете со мной воскресенье в казахский драматический театр имени Ш.Кусайнова?

- Шақырғаныңызға рахмет! Өкінішке орай, мен кешке іскери кездесуге барамын. Спасибо за приглашение! К сожалению, я иду на деловую встречу.

• 
  Сәлем, Жандос!
  
• 
  Сәлем, Айгүл!
  
• 
  Сен бүгін бос уақытыңда не істейсің?
  
• 
  Мен бүгін дүкен аралаймын, кешке спорт кешеніне барамын.
  
• 
  Ертең уақытың бола ма? Театрға барайық.
  
• 
  Кешке баруға болады. Мен таңертең қазақ тілін үйрену курсына барамын.
  

Көп рақмет!

Большое спасибо!

Көп-көп рақмет!

Огромное спасибо!

Саған /сізге рақмет!

Тебе /вам спасибо!

Бәріміздің атамыздан рақмет!

Спасибо от нас всех!

Алғыс айтамын.

Благодарю.

Алғыс айттым.

Поблагодарил.

Алғыс айтқым келеді.

Хочу поблагодарить.

Алғысымды білдірмекпін!

Хочу выразить признательность

Өте ризамын.

Очень благодарен.

Ризашылығымды білдіргім келеді.

Выражаю признательность.

Көмегіңіз үшін рақмет!

Спасибо за помощь!

Көңіл бөлгеніңіз үшін рақмет!

Спасибо за внимание!

Шақырғаныңыз үшін рақмет!

За приглашение спасибо!

Кеңесіңіз үшін ...!

За совет ...!

31

За поздравление ...!

Айтқаныңыз үшін ...!

За сказанное ...!

Мың да бір рақмет!

Огромное спасибо!

Мен ризамын – Я благодарна.

Сен ризасың – Ты благодарна

Сіз ризасыз – Вы благодарны

Ол риза – Он благодарен /Она благодарна/
Біз алғыс айтамыз – Мы благодарим

Сендер алғыс айтасыңдар – Вы благодарите

Сіздер алғыс айтасыздар - Вы благодарите /вежл.форма/

Олар алғыс айтады – Они поблагодарят

32

грамматический класс слов, обозначающих различные признаки, способы, время, место, причины, цели действия, а также другие описания характера действия.

2. Үстеудің өз алдына жеке грамматикалық категориялары жоқ. (Наречие не имеет самостоятельных грамматических категорий).

3. Үстеу лексика-семантикалық мағынасына қарай 7 топқа бөлінеді. Соның бірі- мезгіл үстеуі. Ол қашан? қашаннан? деген сұрақтарға жауап береді. (По своему лексико-семантическому значению наречие делится на семь групп и один из них наречие времени, которые отвечают на вопросы – когда? и с каких пор?)
Мысалы:

бұрын – раньше жазда – летом

бүгін – сегодня қыста - зимой

ертең – завтра қыстыгүні –зимой

кеше - вчера ертеден – издавна

бүрсігүні – послезавтра таңертең -утром

жаздыгүні -летом кешке – вечером

ылғи – всегда анда-санда – иногда

қазір – сейчас күндіз – днем

былтыр – в прошлом году күні бойы – весь день

биыл – в этом году күні-түні – днем и ночью

61

• 
  Мұнда қымыз ішетін жер бар ма? – Здесь есть место, где можно попить кумыз?
  
• 
  Әрине, бар -Конечно, есть.
  
• 
  Онда, рұқсат болса, мен сізді қымыз ішуге шақырамын – Тогда, если Вы позволите, я Вас приглашаю попить кумыз.
  
• 
  Рақмет Сізге, қымыз сондай дәмді екен – Спасибо Вам, кумыз такой вкусный.
  
• 
  Кешіріңіз, менің баруым керек. Демалысыңыз сәтті өтсін! Сау болыңыз! – Извините, мне надо идти. Удачного отдыха! До свидания!
  
• 
  Танысқаныма қуаныштымын! Көріскенше, сау болыңыз! – Рад знакомству! До встречи!