-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

• 
  Білімділік: ХХғасырдың 1-жартысындағы Қазақстандағы білім беру мен мәдениеттің жалпы дамуы, ерекшелігі туралы мәлімет беру, мәдени құрылысты жан-жақты түсінуге жағдай туғызу.
  
• 
  Дамытушылық: мәдени құрылыс үрдісін түсіндіре отырып, оның басты ерекшеліктерін анықтай білу дағдыларын қалыптастыру, өз беттерінше шығармашылық әрекеттерін дамытуға жағдай жасау.
  
• 
  Тәрбиелік: мәдени құрылыстың дамуының басты ерекшеліктерін түсіндіре отырып, ұлтымыздың мәдени құндылықтарын құрметтеу сезімін оятуға жағдай жасау, ұлттық мәдениеттің ерекшеліктерін жете тануға көмектесу, қызығушылықтарын ояту.
  

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үй тапсырмасын тексеру.
   

Бұдан әрі оқушылардың жауабын толықтырып, өткен сабаққа шолу жасаймын. Қазақстандағы индустрияландыру мен күштеп ұжымдастыру саясатын салыстыра отырып, үй тапсырмасына қысқаша қорытынды жасаймын.

III. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбын тақтаға жазып қоямын. Оқушыларды сабақтың мақсатымен таныстырып өткен соң, жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.

Сабақты түсіндіру үшін төмендегідей жоспар құрамын.

1. Сауатсыздықты жою.

2. Халық ағарту ісі.

3. Ғылым мен мәдениет.

4. Қазақ өнерінің қалыптасуы.

Алдымен қысқаша кіріспе әңгіме ретінде білім мен мәдениеттің тарихтағы орны, маңызы туралы әңгімелеп беремін.

Жоспардың бірінші бөлімін оқулықтан бір оқушыға дауыстатып оқытқаннан кейін әңгімелесу арқылы түсіндіремін. «Сауат ашу», «сауатсыздық» сөздеріне бірлесе отырып түсінік беріп өтемін. Кеңес өкіметі орнағаннан кейін барлық елде сауатсыздықты жою мақсаты қойылды. Себебі жаңа қоғам орнату, сауатсыздықты жою бірінші міндет еді. 1924 жылы «Сауатсыздық жойылсын» қоғамы құрылды. Алдымен ересектер арасында сауатсыздықты жою мақсатында мектептер ашылып, хат таныту ісі жүргізіле бастады. Бұл әрекеттер біршама нәтиже берді. 1930 жылы Қазақстанда жалпыға бірдей міндетті бастауыш білім беру жөнінде қаулы қабылданды.

Екінші бөлім бойынша да қыскаша түсінік беріп өтемін.

Жоғары оқу орындары да көптеп ашыла бастады.

Ғылым мен мәдениеттің дамуын мына бағытпен түсіндіремін.

• 
  Ғылыми-зерттеу істері.
  
• 
  Ғалымдар.
  
• 
  Әдебиеттің дамуы.
  
• 
  Сталиндік қуғындау.
  

«Өнер» сөзіне түсінік беріп өтеміз.

Қазақ өнерінің дамуы қарқынды жүрді. Белгілі этнограф А.В. Затаевич қазақтың ән-күйлерін жинастырып «Қазақ халқының 1000 әні», «Қазақтың 500 әні мен күйі» атты жинақтар шығарады. Атақты әнші Ә.Қашаубаев Еуропа сахналарында ән салып, қазақ әнінің құдіретін танытады. Қазақ өнерінің дамуын 1926 жылы ашылған ұлттык театр жеделдетеді. Оны Ж. Шанин басқарды.

Қорытынды кезең:

Жалпы қорытынды кезеңінде сабақты бекіту мақсатында тест тапсырмаларын қолданамын. Тест тапсырмалары жаңа өтілетін тақырып бойынша құрастырылады. Тапсырмалардың саны 10 болады.

1. «Сауатсыздық жойылсын» қоғамы қай жылы құрылды?

2. Алғаш Қазақ, тіліндегі алгебра оқулығын құрастырған ғалым.

3. 1928 жылы ашылған жоғары оқу орны т.б.

Тапсырмаларды жалпылама тексере отырып, жоспар бойынша тақырыпқа шолу жасап қорытындылаймын.

Тест сұрақтарға берген жауаптары бойынша оқушыларды бағалаймын.

• 
  Білімділік: оқушыларға Ұлы Отан соғысы жайлы мағлұмат беру, Қазақстандағы Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жағдай, жеңіске қосқан Қазақстандықтардың үлесі жайлы және Ұлы жеңістің тарихи маңызы туралы білім алуға көмектесу.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты меңгерте отырып Ұлы жеңіс жайлы білімдерін дамыту, ойлау қабілеттерін арттыру, нақты мәліметтерді қабылдау дағдыларын қалыптастыру.
  
• 
  Тәрбиелік: жеңістің маңызын түсіндіру арқылы Отанға деген сүйішпеншілік сезіміне, патриоттыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу, өз елінің тарихына қызығушылығын арттыру.
  

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Өткен сабақты қайталау мақсатында және оқушылардың білімін тексеру үшін төмендегідей сұрақтар қоямын.

1. «Сауатсыздықты жою» дегенді қалай түсінесің?

2. 20-30-жылдары халық ағарту ісінде қандай өзгерістер жүзеге асты?

3. Қазақстандағы ғылымның дамуы қандай дәрежеде еді?

4. Қазақстанда 20-30-жылдары ғылым, білім, мәдениеттің дамуына қандай кедергілер әсер етті?

5. Қазақстанда өнер саласында қандай жетістіктерге қол жетті?

6. 20-30-жылдардағы мәдени құрылыстың дамуы қандай дәрежеде болды деп ойлайсың?

Осы сұрақтарға жауап алғаннан кейін үйге берілген сөзжұмбақтарды тексеріп шығып бағалаймын.

Бұдан әрі үй тапсырмасына берілген өткен тақырыпты қорытындылаймын.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбы тақтаға жазылады. Оқушыларға сабақтың негізгі мақсаттарын айтып беремін.

Сабакты төмендегідей жоспар бойынша түсіндіремін:

1. Фашистік Германияның соғыс жоспары.

2. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында.

Оқушылардың берген жауабын толықтыра отырып, жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.

Ұлы Отан соғысы 1941-1945 жылдар аралығында болды.

Еуропада орналасқан Германияда 1933 жылы ұлтшыл-фашистік тәртіп орнады. Жетекшісі Адольф Гитлер болды. 1939 жылы фашистік Германия әлемге иелік ету мақсатында соғыс бастады. 1939 жылы 1 қыркүйекте Польша жеріне басып кірді. 1941 жылы Германия Еуропаның көптеген елдерін басып алды. Енді тек оған қарсы шығатын КСРО ғана қалды. Фашистік Германия КСРО-ны 3-4 ай-дың ішінде басып алу жоспарын жасады. Ол жоспар «Барбаросса» деп аталды.

1941 жылы 22 маусымда неміс өскерлері КСРО шека-расына басып кірді. Ұлы Отан соғысы осылай басталды.

Мәтінді оқушыларға оқыта отырып талдатамын.

Қазақстан халқы да Отан қорғау ісіне алғашқы күндерден бастап өз үлестерін қосты. Қазақстан халқының бестен бірі майданға аттанды.

Ең алдымен Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта құру жүргізілді. Көптеген өнеркәсіптер соғысқа қажетті заттар шығаратын кәсіпорын етіліп қайта құрылды. Сонымен қатар майдан өңірі болып саналатын Ресей, Украина, Белоруссиядан көптеген кәсіпорындар Қазақстанға көшірілді. Ондай кәсіпорындардың саны 220-ға жетті.

Қазақстан майданды шикізатпен қамтамасыз ететін негізгі базаға айналды. Майданда қолданылған барлық оқтың 90%-ы Қазақстан жерінде өндірілген қорғасыннан жасалды. Қазақстан жерінде яғни тылда негізінен кәрі адамдар, әйелдер және балалар жұмыс істеді.

Мәтінді оқытып оқушылармен бірге талдаймыз.

Бұдан кейін КСРО және Еуропа картасын пайдалана отырып, тақырыпты толықтырып шығамын. Картаға оқушыларды шығарып, олардың білімдерін тексеремін.

Сабақты қорытындылау үшін карточкалық тапсырмаларды пайдаланамын.

1. «Барбаросса» жоспарының мәні неде?

2. Фашистік Германияның мақсаты.

3. Қазақстан майданды негізгі қамтамасыз етуші.

4. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта құру.

5. Тыл еңбегі жайында не білеміз?

6. Қазақстан - майдан арсеналы дегенді қалай түсінесің?

Аталған тапсырмаларға жауап ала отырып Ұлы Отан соғысы жайлы оқушылардың пікірін, көзкарасын білемін. Онда негізінен проблемалық сұрақтар қоямын. Сонымен қатар оқушылар білімін КСРО және Еуропа картасын пайдалана отырып емінөн. Соңында бүгінгі тақырыпқа шолу жасап картаны пайдалана отырып сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы:

1. 49-параграфты оқу.

• 
  Білімділік: оқушыларға қазақстандыктардың Мәскеу және Ленинград қалаларын фашистерден қорғауда қоскан үлесі жайлы мағлұмат беру. Майдандағы Қазақстандықтардың ерлік істері жайында білім алуға жан-жакты жағдай жасау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты оқыта отырып Ұлы Отан соғысы жайлы білімдерін одан әрі дамытуға жағдай жасау. Тарихи оқиғаларға баға бере білу дағдыларын қалыптастыруға көмектесу, ойлау қабілеттері мен шығармашылық әрекеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: Қазақстандықтардың Мәскеу және Ленинград үшін шайқастардағы ерлік істерін үлгі ете отырып ерлікке, патриоттыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу, батырларға, отан қорғаушыларға деген құрмет сезімін ояту, өз елінің өткенін мақтан тұтуға үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң өткен сабақты пысықтау мақсатында оқушылардан үй тапсырмасын сұраймын. Үй тапсырмасы екі түрлі бағытпен сұралады.

Алдымен бір-екі оқушыдан өткен сабақты карта арқылы сұраймын. Картадан фашистік Германияның Еуропадағы соғыс қимылы, КСРО-ға басып кірген өңірі сұралады. Оқушылар жауабын толықтырып өтемін.

Ары қарай үй тапсырмасын тексеру үшін негізінен өткен тақырыпқа байланысты салыстырмалы және проблемалық сұрақтар қоямын. Мұндай сұрақты алдын-ала дайындаймын.

1. Фашистік Германияның жаулап алу саясаты.

2. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта құру.

3. Қазақстан майдан тылы.

Үй тапсырмасын сұрап болған соң өткен сабақты мұғалім өзі қорытындылап шығады. Онда Гитлерлік Германияның басқыншылық саясатына, КСРО-ны жаулап алудағы негізгі мақсатына шолу жасай отырып, оқушылармен бірлесіп тарихи тұрғыда баға бере кетуі керек. Сонымен қатар мұғалім өткен сабақты жаңа сабақпен байланыстыра кетуді ұмытпағаны жөн.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын, жоспарын тақтаға жазамын. Оқушыларға сабақтың мақсатын айтып беремін.

Сабақты баяндау жоспары:

1. Қазақстандыктар Мәскеу үшін шайқаста.

2. Қазақстандықтар Ленинград үшін шайқаста.

Тақырыпқа кіріспес бұрын оқушылардың назарын тақтадағы Мәскеу және Санкт-Петербург қалаларының суретіне аударамын. Аздап кіріспе жасап осы екі қала туралы оқушылардан не білетінін сұраймын. Әрі қарай оны өзім толықтырып қысқаша мағлұмат бере кетемін.

Оқулықта берілген екі тақырыпшаны оқушыларға кезекпен оқытып, мазмұнын сұраймын. Осыдан кейін түсіндіремін.

Түсіндіру бағыты

Бірінші бөлім:

- Мәскеу маңына жаулардың жақындауы.

- Мәскеуді қорғау.

- Панфиловшылар.

Екінші белім:

- Ленинград қоршауы.

- «Өмір жолы».

- Ленинградты қорғау.

Жаңа есімдер: Б. Момышұлы, И.В. Панфилов, В.Г. Клочков, М. Ғабдуллин, Т. Тоқтаров, Ә. Молдағулова, М. Мәметова, С. Баймағамбетов.

Бұдан кейін оқушыларға оқулықты пайдалана отырып кесте толтыртамын:

Сабақты қорытындылау мақсатында карточкалық тапсырмаларды пайдаланамын.

Сұрақ үлгісі:

1. Панфиловшылар ерлігі жайлы айт.

2. «Өмір жолының» маңызы.

Оқушылар жауабын тыңдаған соң карта және суреттерді пайдалана отырып бүгінгі тақырыпқа қорытынды жасаймын.

• 
  Білімділік: Қазақстандықтардың Ұлы жеңіске қосқан үлесі жайлы оқушыларға мағлұмат беру. Отан соғысының батырларының ерліктерімен таныстыру, сонымен қатар жеңістің тарихи маңызы жайлы білім алуға көмектесу.
  
• 
  Дамытушылық: нақты мәліметтерді анықтай білу дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасай отырып, өз беттерінше шығармашылық ізденіске дағдыландыру, ойлау қабілеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: Ұлы Отан соғысындағы ерлік көрсеткен батырларды үлгі өте отырып ерлік істерге, патриоттыққа тәрбиелеу, батырлардың ерлігін құрметтеуге үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң өткен сабақты оқушылардың естеріне сала отырып, үй тапсырмасын тексеруге кірісемін. Үйге берілген тапсырмаларды тексеру мақсатында мынадай сұрақтар қоямын:

1. Мәскеуді қорғаудағы қазақстандақтардың рөлі қандай болды деп ойлайсың?

2. Мәскеу түбіндегі жеңістің маңызы қандай?

3. Мәскеу түбіндегі шайқаста ерлік көрсеткен қазақстандықтардан кімдерді білесіңдер?

4. Панфиловшылар жайлы не білесіңдер?

5. Қоршаудағы Ленинград жайлы айт.

6. Ленинград қаласын қорғаудағы қазақстандыктардың үлесі.

7. «Өмір жолының» қандай маңызы болды?

Үй тапсырмасын тексеруде картаны, қалалардың суреттері сияқты көрнекі құралдарды пайдаланамын. Сонымен қатар оқушылардың үйде құрастырған сұрақтар мен басқа да тапсырмаларын тексеріп, оны өткен сабақты қайталау үшін басқа оқушыларға орындатамын. Ең соңында үй тапсырмасын қыскаша қорытындылап, жаңа сабаққа кірісемін.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын тақтаға жазып қоямыз. Сабақтың мақсатымен оқушыларды таныстырып өту керек.

Жаңа оқу материалын түсіндіру.

Сабақ жоспары:

1. Әлия Молдағүлова.

2. Мәншүк Мәметова.

3. Бауыржан Момышұлы.

4. Талғат Бигелдинов.

5. Ұлы Жеңіс.

Сабақ алдымен ауызша баяндау түрінде әңгімелесу арқылы өтіледі. Жоспардағы 1-4 бөлімге қысқаша тоқталамын. Баяндау бағыты:

• 
  Туып-өскен өлкесі.
  
• 
  Соғысқа кіріскен майданы.
  
• 
  Ерлік істері.
  

Түсіндіру бағыты.

• 
  Қазақстандық батырлар.
  
• 
  Ұлы жеңіс.
  
• 
  Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы.
  
• 
  Соғыстың зардабы.
  
• 
  Ұлы жеңістің тарихи маңызы.
  

Оқушыларды төрт топқа бөліп, мәтінді таратамын. Мәтін негізінен соғыс қимылдары, яғни оқиға жайында болады. Ол газет қиындысы немесе басқа материалдардан тұрады.

Бес минуттай уақыт оқушылар топпен оқып шығып, кезекпен талқылайды. Осыған байланысты әр топқа сұрақ қоямын.

Қорытынды кезең:

Сабақты қорытындылау мақсатында төрт топқа батырлар портретін таратып, осыған байланысты сұрақтар беремін. Осыдан кейін сыныпқа жалпылама сұрақ қоямын.

1. Ұлы жеңіске қазақстандықтардың қосқан үлесі.

2. Соғыстың зардабы қандай болды?

3. Ұлы жеңістің тарихи маңызы туралы айт.

Бұдан әрі өткен сабаққа шолу жасай отырып, қысқаша қорытындылап шығамын.

• 
  Білімділік: оқушыларға тың және тыңайған жерлерді игеру, оның негізгі ерекшеліктері жайында жалпы мағлұмат беру, тың игерудің тарихи маңызын, нәтижесі мен салдарын түсінуге жағдай жасау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыптың негізгі мәселелерін меңгерту арқылы тарихи оқиғаларға жан-жақты баға бере білу дағдыларын қалыптастыру. Басты мәселелерді, себеп-салдарларды ажырата білуге үйрету, ойлау қабілеттерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: өткен оқиғаларға сыни көзбен қарау арқылы шығармашылық әрекетке тәрбиелеу, ез елінің тарихын құрметтеу сезімін оятуға көмектесу. Өткеннен тағылым алуға үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болғаннан кейін үй тапсырмасын сұрауға кірісемін. Өткенді қайталау мақсатында Ұлы Отан соғысына қатысты үш параграф бойынша оқушылардың білімін тексеремін. Онда алдын ала дайындаған тест тапсырмаларын қолданамын.

Тапсырма :

• 
  Фашистік Германияның КСРО-ға соғыс ашу жоспары (Барбаросса.)
  
• 
  Ұлы Отан соғысы басталған уақыт (1945 жылы 22-маусым).
  
• 
  Фашистік Германия КСРО-ны неше айдың ішінде басып алуды көздеді? (3-4 айдың ішінде).
  
• 
  Қазақстанда құрылған, Мәскеуді қорғауға қатысқан әйгілі дивизия (316-шы дивизия).
  
• 
  Ленинградты қорғауда кеудесін оққа тосып, ерлік көрсеткен батыр (Сұлтан Баймағамбетов).
  
• 
  Невель қаласы үшін болған шайқаста ерлікпен қаза тапқан батыр қыз (Мәншүк Мәметова).
  
• 
  КСРО-ның екі мәрте батыры, ұшқыш (Талғат Бигелдинов).
  
• 
  Ұлы Отан соғысында қаза тапкан КСРО азаматтарының саны (27 миллион) т.б.
  

• 
  Ұлы Отан соғысының әлем тарихында және Қазақстан тарихында алатын орны.
  
• 
  Ұлы жеңістің тарихи маңызы.
  
• 
  Соғыс зардабы.
  

III. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбымен, жоспарымен және мақсатымен оқушыларды таныстырып өтемін.

Тақырыптың негізгі жоспары:

1. Тың және тыңайған жерлерді игеру.

2. Тың жерлерді игерудің нәтижесі.

Біздің еліміз осындай ірі астықты республика дәрежесіне қалай жетті? Оқушылар бұл сұраққа өз білгендерінше жауап береді.

Соғыстан кейінгі жылдары КСРО-ның ауыл шаруашылығы өте төмен дәрежеде болды. Коммунистік партияның алдында азық-түлік мәселесін тезірек шешу міндеті тұрды. 1954 жылы компартия «Тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы шешім қабылдады. Жаңадан игерілуге тиіс тың жерлердің басым бөлігі Қазақстанда орналасты.

Қазақстанда тың игеру жүргізілген облыстар.

Параграфты оқушылармен бірге оқып шығып, төмендегі кестені толтырамын.

Сабақты бекіту мақсатында төмендегідей сұрақтар қоямын:

1. Тың және тыңайған жерлерді игерудегі басты мақсат не болды?

2. Неліктен тыңайған жерлерді игеру көбінесе Қазақстанда жүргізілді?

3. Тың жерлерді игерудің пайдасын айт.

4. Тың жерлерді игеру мал шаруашылығының дамуына неліктен кері әсер етті?

5. Тың жерлерді игерудің экологияға тигізт ең зардабы қандай болды?

6. Тың жерлерді игеру қазақ халқының ұлттык ерекшелігіне қандай зиян тигізді?

7. Тың игерудің тарихи маңызы?

8. Тың жерлерді игеру неліктен солтүстік және орталық облыстарда жүргізілді деп ойлайсың?

Оқушылардың берген жауабын басқа оқушыға толықтыртып отырамын. Барлық сұраққа жауап алғаннан кейін басты мәселелерге тоқтала отырып өткен сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: § 52.