Білімділік мақсаты – Қазақтың ұсақ шоқысының географиялық орнын анықтай алуға, картадан көрсетіп сипаттай білуге, геологиялық құрлысын, ондағы пайдалы қазбалардың таралу заңдылықтарын, климатының ерекшеліктерін, ішкі суын, жер бедерін, табиғат байлығының арасындағы байланысты аша білуге дағдыландыру;
Дамытушылық мақсаты – Өз бетімен білім алу қабілеттілігін дамыту. Оқушылардың тақырыпқа байланысты көзқарастарын, дүниетанымдарын кеңейту.
Тәрбиелік мақсаты – табиғатты аялап, қорғау қажеттілігін көздейтін экологиялық тәрбие беру. Оқушыларды табиғат әсемдігін сезіну мен сүюге баулу негізінде сұлулыққа тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: оқыта-үйрету, деңгейлеп, саралап оқыту әдісін қолдану, сұрақ- жауап баяндау.
Сабақ көрнекілігі: Слайд – фильм, Қазақстанның физикалық картасы.
Сабақтың барысы:
I кезең – ұйымдастыру. Оқушылардың сабаққа дайындығын қадағалау.
II кезең – үй тапсырмасын тексеру.
III кезең – жаңа сабақ. Жаңа сабақтың мақсатын түсіндіру
IV кезең - Бекіту сұрақтары.
1. Қазақстанға Шығыс Еуропа жазығының қандай бөлігі енеді?
2. Қарақия ойысы теңіз деңгейінен қанша метр төмен жатыр?
3. Наурызым қорығы қай жазықта орналасқан?
4. Солтүстік Қазақ жазығының негізгі өзендері?
Қара топырақты зона Қазақстанның аймағында тараған
6. Қазақстанның дала зонасының жылдық жауын-шашын мөлшері (мм) :
7. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген шөл зонасының өсімдігі:
8. Қазақстан аумағы табиғат зоналарында орналасқан
9. Орманды дала зонасында өсетін ағаштар
10.Қазақстан аумағының % дала зонасы алып жатыр
11. Шөлейт зонасының негізгі топырағы
12.Қазақстан аумағының 44%-н алып жатқан табиғат зонасы
13.Каспий маңы ойпаты осы аймақтың құрамына енеді:
14.Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы:
15.Сарыарқа мен Мұғалжар аралығында орналасқан:
16.Тұран жазығының климаты:
17. Табиғат ерекшеліктеріне байланысты Қазақстан аумағы табиғат аудандарына бөлінеді
Географиялық диктант
1) Қазақстанға Шығыс Еуропа жазығының ……………. ………….
бөлігі енеді.
2) Тұран жазығы құрамындағы ………… ………… ғана дала зонасын кесіп өте алады.
3) Солтүстік Қазақ жазығының қазақстандық бөлігі …….. ауданға бөлінеді.
4) Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы ………… мен …….
5) Наурызым қорығы …………. …………….жазығында орналасқан.
6) Қарақия ойысы …………. жазығында орналасқан
1. Сарыарқа атауының шығуы. Сарыарқа географиялық атауымен қазақ халқы батыстағы Ұлытаудан, шығыстағы Тарбағатайға, оңтүстіктегі Балқашқа дейінге аралықты атаған. Оны кейде Арқа деп те айтады. Ещқандай географиядан хабары жоқ көшіп-қонып жүрген қарапайым халық еуропалық бірнеше мемлекет сыйып кететін алқаптың ерекшелігін дөп басып айтқан «Арқа» сөзін қазақ жылқының жон арқасына балап айтқан. Шындығында Ұлытаудан бастап Қызыларай, Шыңғыстау, Тарбағатай, Сауырға дейін сызық жүргізсек осы атауға сәйкес келетінін көреміз.
Ал «сары» сөзіне келетін болсақ, бетіндегі түгі, негізінен жаңбырлы жаз күндерінде сап-сары жайқалып шығатын қалың көде мен бойшаң бетеге болғандықтан аталған.
1. Географиялық орны:
Қазақстанның аласа таулы өлкесі – Сарыарқа немесе Қазақтың ұсақ шоқысы
Батыс Сібір жазығы. Торғай үстірті. Сауыр-Тарбағатай, Аягөз-Шар өзенінің аңғары. Бетпақдала, Балқаш көлі. Тұран ойпаты.
Ені – 1200 км. Б – 900 км. Ш – 400 км
Сарыарқаға Қарағанды, Ақмола облыстарының жері толық, Солтүстік Қазақстан (оңтүстік бөлігі), Павлодар, Шығыс Қазақстан (батыс бөлігі), Қостанай облыстарының біраз жері кіреді. Батыс бөлігінің ені 900 шақырымнан астам, шығыс бөлігінің ені 400 шақырымға жуық. Сарыарқа – аласа таулы, төбелі, қырқалы, шоқылы, бұйратты жазық.
Қызыларай тауы Қазақстандағы кен көлемде мекен ететін арқарлардың жері. Одан солтүстікке қарай Қарқаралы тауы, оның ең биік нүктесі Жиренсақал (1403 м).
Қарқаралы территориясында Қарқаралы атты ұлттық саябақ бар.
Егерде тарихқа сүйенсек «Қарқаралы» деген атау, «Қарқары» деген ертедегі қазақ қыздарының бас киімінен шыққан.
Одан кейін Кент тауы, оның ең биік нүктесі Шаңкөз (1460м),
Одан әрірек Баянауыл (950м). Баянауыл территортясында Баянауыл ұлттық саябақ орналасқан.
Шығысында Шыңғыстау тауы орналасқан (1300м). Бұл таулар жүйесі негізінен граниттерден тұрады. Сарыарқаның территориясында тегіс және ойыс жерлер көп. Мұндағы ірі ойыс – Теңіз Қорғалжың қазаңшұнқыры. Ол Сарыарқаның батыс бөлігін екіге бөліп жатыр: Бурабай және Ұлытау (1134м).
2. Жер бедері:
Көкшетау - 947 м
Ақсораң -1565м - Қызыларай
Ұлытау -1133м
Шыңғыстау -1305м
Қарқаралы -1403м
Геологиялық құрылысы:
Полеозойдың магмалық және шөгінді жынысынан (кварцит, гранит) құралған аласа таулы аймақ.
3. Пайдалы қазбалар:
Қарағанды, Екібастұз – көмір
Балқаш, Жезқазған – мыс
Жезді – марганец
Жәйрем - полиметалл
Атасу, Саяқ, Қоңырат – темір, марганец, мыс, т.б.
4.Климаты
t° қ – 14°-18°С (-40°С)
ж-ш -200 – 300мм 370мм
t° м + 20°+24°С (+35°)
5.Өзендері: Есіл. Нұра. Сарысу
Көлдері: Қорғалжын. Теңіз. Шортанды. Бурабай.
6. Табиғат зоналары: дала, шөлейт, шөл.
Топырағы: қара, қара қоңыр, қызғылт.
7. Өсімдігі: қарағай, биші қайың, көк терек, боз, бетеге, ақселеу, жусан, арша.
Жануары: бұғы, елік, ақбөкен, қасқыр, түлкі, қоқиқаз т.б.
Ұлытау
Сарыарқаның оңтүстік – батысында шоқылы, орташа тау. Орташа биіктігі 400 - 600м. Ең биік жері – 1134м.
1389 жылы Тәуке хан «Жеті Жарғы» заңын бекіту үшін 7 атақты биді шақырады. Төле би бас болады. Әйтеке би, Қазыбек би басқа да билер келеді. Әр жүздің өз міндет, құқықтарын, байлықты бөлу мәселесі жүздер арасындағы байланысты, хандықтарды біріктіру мәселесі қарастырылады. Онда үш жүзді жауластырмай басқа шапқыншылықтардан қазақ халқын қорғау мәселесі шешіледі. Міне Ұлытау деген шың маңайында қазақ халқы үшін ұлы мәселелер осылай шешілген.
Сарыарқанын табиғи ескерткіштері: Шайтанкөл.
Қарағанды облысының Қарқаралы тауының басында, ну орман ішінде теңіз деңгейінен 1200м биіктікте орналасқан. Ұзындығы – 75м, ені – 50м. Суы мөлдір, түбі тастақ, суында сағымдардың көрінуіне байланысты «Шайтанкөл» атанған.
1. Сарыарқаның ең биік тауы?
2. Сарыарқа қандай аудандармен шектеседі?
3. Сарыарқа өлкесі қандай таулардан тұрады?
4. Қарқаралы тауының шығу тарихы?
5. Сарыарқа өлкесінде қандай пайдалы қазбалар бар?
6. Сарыарқаның негізгі өзендері?
7. Сарыарқада қандай жануарлар мекендейді?
8. Сарыарқада 1968 жылы құрылған қорық?
Географиялық диктант
1) Қазақстанға Шығыс Еуропа жазығының ……………. ………….
бөлігі енеді.
2) Тұран жазығы құрамындағы ………… ………… ғана дала зонасын кесіп өте алады.
3) Солтүстік Қазақ жазығының қазақстандық бөлігі …….. ауданға бөлінеді.
4) Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы ………… мен …….
5) Наурызым қорығы …………. …………….жазығында орналасқан.
